محمد حسین یحیایی
با فروپاشی اتحاد شوروی جمهوری آذربایجان از نخستین کشور هایی بود که از ترکیب آن خارج شد و استقلال خود را اعلام کرد. در سال های نخست، جمهوری آذربایجان با افت و خیز های فراوانی در سطح سیاسی، اجتماعی و اقتصادی روبرو شد، برای مدتی بی ثباتی سیاسی و اقتصادی کشور را فرا گرفت. احزاب سیاسی متعددی در راستای منافع سیاسی و اقتصادی سازمان دهندگان خود شکل گرفتند.
کمبود و تا اندازه ای نبود سنت دمکراسی در آذربایجان در مدت کوتاهی خشونت را در بین سازمان های سیاسی و جامعه گسترش داد. قدرت سیاسی به دفعات دست عوض کرد و با تبلیغات گسترده ملی گرا های افراطی که جامعه آذربایجان هم با توجه به شرایط ویژه در آن دوره به آن جواب مثبت داد، قدرت سیاسی را برای مدت کوتاهی در دست گرفت. در آنسوی مرز های آذربایجان، ارامنه افراطی هم به قدرت سیاسی دست یافتند و برای اثبات خود به دشمن تراشی و گذشته های دور که پر از کینه و نفرت بود پرداختند، در نهایت جنگ بین دو جمهوری قفقاز در گرفت و بخشی از خاک آذربایجان به تصرف نیرو های ارمنستان درآمد و بیش از یک میلیون انسان آواره شدند. تلاش بین المللی برای پایان آن تا کنون به نتیجه نرسیده و آتش بس شکننده همچنان ادامه دارد.
در سال های نخست که همراه با هرج و مرگ و مستی توده با شعار های افراطی با چاشنی ملی گرایی بود، سیاستمدار کارکشته، حیدر علی اوف، عضو کمیته مرکزی و هیئت اجرایی حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی به گوشه ای خزیده، به سازماندهی و ساماندهی نیرو هایی مشغول بود که بتواند در آینده نزدیک سرنوشت سیاسی جمهوری آذربایجان را در دست گیرد. در نهایت علی اوف به هدف خود رسید و قدرت سیاسی را در دست گرفت. در اولین اقدام به بازسازی اقتصاد ویران آذربایجان پرداخت. نیرو های افراطی و اسلامگراها را از قدرت کنار زد. قانون اساسی جمهوری آذربایجان را که نشانه های فراوانی در رابطه با حقوق زنان، کودکان، لائیسم و حقوق مدنی با قانون اساسی اتحاد جماهیر شوروی داشت به اجرا گذاشت، هیچگونه امتیازی به اسلامگراهای افراطی نداد. همزمان به تحکیم روابط با ایالات متحده، اتحادیه اروپا، ترکیه و فدراسیون روسیه پرداخت. به تبلیغات گسترده که گاهی هم مبالغه آمیز بود دست زد تا برخی از کشور ها، شرکت های بزرگ نفتی و سرمایه گزاران خارجی را برای شرکت در پروژه های نفتی در حوزه دریای خزر تحریک و تشویق نماید، در این کار به موفقیت های بزرگی دست یافت و پروژه های عظیمی تحقق یافت و به اجرا درآمد.
عملکرد حیدر علی اوف به گونه ای بود که بعد از خود پسرش الهام را در کاخ ریاست جمهوری قرار داد تا سیاست گذاری های پدر را ادامه دهد. الهام علی اوف در دو دوره متوالی به ریاست جمهوری انتخاب شده و به نظر نمی رسد که قصد کناره گیری از آن را داشته باشد. الهام با بهره گیری از درآمد های نفتی و انرژی های دیگر تاکنون با هزینه های گزاف به تبلیغات گسترده و وسیعی در سطح جهان دست زده است. از همه امکانات موجود برای تثبیت قدرت خود و مطرح کردن نام جمهوری آذربایجان استفاده می کند. در این راستا در چند سال گذشته باکو میزبان چندین نشست سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و موسیقی جهان بوده است. سال ها است فعالیت های ورزشی با خرید ورزشکاران از کشور های مختلف بویژه ایران در حال گسترش است. بعد از سال ها تلاش در راه اندازی بازی های اروپایی که نام المپیک اروپایی بخود گرفته، اولین دور آن در جمهوری آذربایجان با شرکت 50 کشور با بیش از 6000 ورزشکار که در 20 رشته ورزشی رقابت خواهند کرد در بین روز های 12 تا 28 ژوئن ( 22 خرداد تا 7 تیر ) برگزار می شود.
مراسم گشایش بازی ها در سالن المپیک باکو با گنجایش 68 هزار نفر که با بیش از 500 میلیون دلار هزینه ساخته شده در روز جمعه 12 ژوئن آغاز خواهد شد. سایمون گلک انگلیسی مدیریت اجرایی این بازی ها را به عهده دارد و می گوید: باکو با اجرای پروژه های وسیع و گسترده چندین مجموعه ورزشی ( 18 مجموعه ورزشی تازه ) را آماده برای بهره برداری کرده و بازی ها در آنها ادامه خواهد یافت.
اینکه یک کشور کوچک مانند جمهوری آذربایجان در منطقه قفقاز میزبان بازی های اروپایی است قابل تقدیر، تحسین و غرور آفرین است. ولی اجرای دقیق حقوق بشر که دستآورد انسان در طول تاریخ است نمی تواند مورد معامله و یا چشم پوشی قرار گیرد. بقول احمد شاملو: ما آزموده ایم که هیچ چیز قلب آدمی را مانند آزادی شاد نمی کند. برخی از شهروندان جمهوری آذربایجان از هزینه های هنگفت این بازی ها گله مند و ابراز نارضایتی می کنند و می گویند در شرایطی که بیکاری ، فقر و ناهنجاری های اجتماعی و فاصله طبقاتی در جامعه بویژه در بین جوانان در حال گسترش است، اینگونه هزینه های هنگفت بیمورد و تنها جنبه تبلیغاتی برای خاندان علی اوف دارد. در این میان اختلاف دولت باکو با روزنامه نگاران، فعالین حقوق بشری و شورای امنیت و همکاری اروپا که خواهان گسترش آزادی های سیاسی و اجتماعی است همچنان ادامه دارد. دیده بان حقوق بشر در آخرین گزارش خود یاد آور شده بود که در سال 2014 بیش از 35 روزنامه نگار در جمهوری آذربایجان بازداشت، تحت پیگرد و یا زندانی شده اند. در آخرین اقدام دولت باکو به روزنامه نگار گاردین که خواهان تهیه خبر و تحت پوشش قرار دادن بازی های اروپایی بود اجازه ورود نداد و از فرودگاه باکو به انگلیس برگرداند. بنابرین همراه با شادی از برگزاری بازی های اروپایی در جمهوری آذربایجان نگران، مضطرب و ناشاد از روند اجرای حقوق بشر و پیگرد های سیاسی و اجتماعی در آن هستیم….
محمد حسین یحیایی
mhyahyai@yahoo.se