میترا فخیم
آمار اعلام شده توسط کانون سردفترداران ازدواج و طلاق نشان می دهد طلاق در شش ماهه نخست سال جاری نیز به نسبت مدت مشابه سال قبل افزایش یافته است. رشد طلاق عاطفی و افزایش چشمگیر ازدواج موقت هم گرچه به لحاظ آماری قابل اندازه گیری نیستند به عنوان بخشی از تغییرات در نظام خانواده مشهودند و ارتباط آن ها با ازدواج دائم و طلاق مورد بحث کارشناسان است.
در شش ماه اول سال جاری طلاق ۱۶ درصد و ازدواج ۴ درصد به نسبت مدت مشابه سال قبل افزایش یافته است. در برابر هر ۴ ازدواج یک طلاق صورت گرفته است. به گفته ی علی مظفری نایب رئیس کانون سردفترداران ازدواج و طلاق، در این شش ماهه هر ساعت ۱۶ طلاق در کشور ثبت شده است. ۸۵ درصد طلاق ها در ۷ سال اول زندگی اتفاق افتاده است. استان های تهران، کردستان، فارس و اصفهان در امر طلاق بر سایر نقاط ایران پیشی دارند. بیشترین میزان طلاق به نسبت ازدواج در تهران روی می دهد.
از آن جا که طبق قانون جدید خانواده ثبت ازدواج موقت تنها در سه مورد باردار بودن زن، شرط ضمن عقد و توافق طرفین الزامی است آماری از تعداد واقعی ازدواج های موقت وجود ندارد اما اخبار متعدد حاکی از افزایش ازدواج های موقت اند. مظفری گفت در برابر هر ۱۰ ازدواج دائم ۲ مورد ازدواج موقت صورت می گیرد. این آمار نتیجه یک تحقیق میدانی است و نشان می دهد که بیشتر موارد ازدواج موقت در مناطق مرفه صورت گرفته است.
دلایل کاهش نسبی ازدواج دائم، افزایش طلاق، طلاق عاطفی و ازدواج موقت کدامند و چه رابطه ای میان این پدیده ها وجود دارد؟ نایب رئیس کانون سردفتران اظهار داشت علت طلاق ها در وهله اول مسایل اقتصادی و سپس مسائل اجتماعی و فرهنگی هستند. از دید حسین باهر جامعه شناس، مشکلات ازدواج دائم ۹۰ درصد اقتصادی و ۱۰ درصد فرهنگی است و افزایش ازدواج موقت را می توان نتیجه سخت شدن ازدواج دائم دانست. نظرسنجی که اخیرا در ایران انجام شده نشان می دهد سه مشکل جوانان به ترتیب بیکاری، مسکن و ازدواج است.
افزایش طلاق ناشی از این است که جامعه ایران دچار نوعی فروریختگی فرهنگی شده است. این را یک جامعه شناس می گوید. ارزش ها و معیارهای موجود تضعیف شده بدون این که ارزش ها و معیارهای جدیدی جایگزین آن شده باشد. قرایی مقدم در کنار طلاق های قطعی به طلاق های عاطفی توجه می دهد که زن و مرد زیر یک سقف زندگی می کنند ولی هر یک راه خود را می رود. مقدم این موضوع را یک آسیب جدی می داند.
طلاق قطعی و طلاق عاطفی در وجه عمده ناشی از تفاوت برداشت زن و مرد در نقش شان در نظام خانواده است. جامعه ایران «دوساختی» شده است. دخترها و پسرها از دو طرز تفکر مختلف پیروی می کنند. در فکر پسران این است که زن باید مطیع و فرمانبردار باشد در صورتی که دختر بدنبال حق مساوی است. ساخت کهن با هنجارها و ارزش هایش در برابر ساخت جدید جامعه ایستاده است.
ازدواج موقت میان افراد مجرد بنا بر ارزیابی ها، عمدتا ناشی از مشکلات اقتصادی است. افرادی که به دلیل مشکلات اقتصادی از جمله بیکاری، و مشکل مسکن و هزینه های بالای زندگی قادر به ازدواج دائم نیستند، به ازدواج موقت روی می آورند. بر مبنای یک تحقیق گسترش روابط جنسی پیش از ازدواج در ایران در اثر عوامل مختلفی از جمله حس کنجکاوی، نیاز عاطفی و جنسی و بیکاری به یک واقعیت تبدیل شده است و اقشار مختلف جامعه روش های متفاوتی را برای آن بکار می گیرند. برای آن دسته از افراد که پای بندی مذهبی دارند، ازدواج موقت یک روش مجاز شرعی برای برطرف کردن نیازهای خود است.
با این حال بنظر می رسد که در عمل این عمدتا مردان متاهل مرفه هستند که با استفاده از ازدواج موقت، خارج از خانواده فضایی خصوصی برای خود ایجاد می کنند. از همین رو مصطفی اقلیما افزایش ازدواج موقت را نشانه خوبی نمی داند و آن را معادل بهم ریختگی خانوادگی و بدتر از افزایش طلاق ارزیابی می کند.
