حسن نزیه، حقوقدان و کنشگر سیاسی آزادیخواه ملی گرا، در روز آدینه ۲۴ شهریور ۱۳۹۱، در پاریس درگذشت. او در سال ۱۳۰۰، خورشیدی در تبریز به دنیا آمد. پدر و پدربزرگش در جنبش مشروطیت شرکت فعال داشتند. پس از سوم شهریور ۱۳۲۰، و واژگونی دیکتاتوری و باز شدن فضای سیاسی، وی با پایبندی به اندیشه های مشروطه خواهی و آزادی و حاکمیت ملی، به فعالیت پرداخت.
پس از فارغ التحصیل شدن از دانشکده حقوق دانشگاه تهران، به کارآموزی وکالت پرداخت و در این دوره بود که با حسین فاطمی آشنا شد. در دوران جنبش ملی شدن صنعت نفت از فعالان این جنبش بود و در دولت ملی مصدق، لایحه بیمه های اجتماعی را نوشت و بعنوان نماینده ایران در همایش جهانی بیمه های اجتماعی منصوب شد .
پس از کودتای ۲۸ امرداد ۱۳۳۲، در کنار آیت الله رضا زنجانی در راه اندازی نشریه “راه مصدق” ارگان نهضت مقاومت ملی همکاری نمود. در جریان محاکمه دکتر مصدق در دادگاه نظامی، لایحه دفاعیه ای که حسن نزیه تدوین کرده بود مورد استناد قرار گرفت. از کارهای برجسته او در آن زمان، نامه نهضت مقاومت ملی به پرزیدنت آیزنهاور به عنوان اعتراض ملت ایران به کودتا بود که توسط عباس امیرانتظام بدست نیکسون که به ایران سفر کرده بود رسانده شد. دیگر، نامه تبریک نهضت مقاومت همراه با یک قالیچه نفیس به جمال عبدالناصر پس از سرنگونی استبداد پادشاهی در مصر بود.
در دوران دولت علی امینی، که فضای سیاسی در پی فشارهای دولت آمریکا کمی باز شده بود، او دوباره به فعالیت سیاسی پرداخت. در این دوره او از معدود کسانی بود که باور داشت باید از فضای به وجود آمده در راستای تحقق دموکراسی و آزادی های تضمین شده در قانون اساسی فعالانه بهره برداری کرد. پس از مرگ جان کندی که استبداد بار دیگر بر کشور حاکم شد، او به کار وکالت و یاری رسانی به زندانیان سیاسی– عقیدتی پرداخت. حسن نزیه همراه با عبدالکریم لاهیجی، با هزینه خودشان به همه شهرهای ایران سفر می کردند و با دفاع از زندانیان سیاسی سبب آزادی آنان می شدند.
در سال ۱۳۵۵، که فضای سیاسی بار دیگر ناشی از فشار دولت کارتر در آمریکا باز شد، کنشگران سیاسی درون ایران بار دیگر فرصت فعالیت یافتند که حسن نزیه یکی از کارآترین آنان بود . او در کانونهای وکیلان و روزنامه نگاران که نزدیک به جبهه ملی ایران بودند شرکت فعال داشت و خواهان اجرای قانون اساسی مشروطه و آزادی بیان و برگزاری انتخابات آزاد در کشور بود.
در انتخابات پانزدهمین دوره کانون وکیلان دادگستری که از آزادترین انتخابات بود، پس از هدایت الله متین دفتری، نوه مصدق، در رتبه دوم قرار گرفت. و سپس به ریاست کانون وکیلان دادگستری برگزیده شد. کانون در مدت ریاست حسن نزیه فعالترین دوران تاریخ خود را تجربه کرد. نزیه در کنار شخصیت هایی چون غلامحسین صدیقی، علی امینی، شاپور بختیار، آیت الله رضا زنجانی و مهدی بازرگان فعالیت سیاسی چشمگیری را پی گرفت. حسن نزیه به علت دانش گسترده و قلم شیوایی که داشت، تفاهم نامه ها، قرارها و بیانیه هایی را برای ایجاد تحولات دموکراتیک و گذر آرام و بی خشونت از دیکتاتوری به دموکراسی را که به خط و امضای خود نگاشت که به یادگار مانده است. او در دوران کوتاه نخست وزریری بختیار کوشش زیادی برای پرهیز از خشونت و انتقال مسالمت آمیز قدرت انجام داد و در این راستا به فرانسه رفت، ولی تلاش های او به ثمر ننشست و دولت بختیار از هم پاشید. در دولت بازرگان او به ریاست شرکت ملی نفت ایران برگزیده شد. نزیه باورمندی خود را به آزادی های بنیادین مدنی در سخنرانی معروف خود در تالار دادگستری ابراز کرد که با اعتراض شدید آیت الله بهشتی، نماینده روحانیت و شورای انقلاب اسلامی، روبرو شد. هواداری مردم تبریز از حسن نزیه باعث خشم قدرتمداران و درخواست دستگیری و محاکمه حسن نزیه شد. حسن نزیه، با وجود پشتیبانی مهدی بازرگان، آیت الله شریعتمداری، آیت الله طالقانی و آیت الله زنجانی، مجبور به کناره گیری از شرکت ملی نفت ایران و تبعید ناخواسته به فرانسه شد. حسن نزیه پس از خروج از ایران، در پاریس با گروهی از یاران و همفکرانش “جمهوری خواهان ملی ایران” را سازماندهی کرد و سال ها در این زمینه فعالیت نمود.
یادش را گرامی می داریم و درود به روان آزاده اش می فرستیم.
مهندس عباس امیرانتظام، احمد آریان فرد، دکتر لقا اردلان، مهندس اسماعیل احمدی مجد، دکتر حسین اعرابی، الهه امیرانتظام، مهندس محمد اویسی، دکتر داود هرمیداس باوند، مهندس مهران بختیاری، مهندس مرتضی بدیعی، گیتی پورفاضل، شرر کنور تبریزی، دکتر پرویز تمامی، بیژن جانفشان، مهندس سمیرا جمشیدی، عیسی خان حاتمی، مهندس اسماعیل حاج قاسمعلی، دکتر علی حاج قاسمعلی، مهندس هوشنگ خیر اندیش، مهندس جمال درودی، رضا درودی، فریبا درودی، دکتر احمد علی رجایی، مهندس آرش رحمانی، دکتر فاطمه رحمانی، امیر رزاقی، دکتر علی رشیدی، مهندس اشکان رضوی، کورش زعیم، محسن زمانی، پرویز سفری، خسرو سیف، حسین شاه حسینی، بابک شایگان، علی شجاع، فریال شیبانی فر، امیر شیخ الاسلام، مهندس مجید ضیایی، پیمان عارف، جواد فرج الدین، دکتر محسن فرشاد یکتا، ناهید فرهاد، امین کرد، ناصر کمیلیان، پریچهر مبشری، دکتر حسین مجتهدی، محمد ملکی، هرمز ممیزی، حسین موسوی، دکتر علی اکبر نقی پور (تهران)، یونس رستمی (آبدانان)، دکتر شاهین سپنتا (اسپهان)، مهرانه جمشیدی (انزلی)، احمد عبدالحسینیان، مجتبی موسوی (اهواز)، بهرام رحمانی وحید (بجنورد)، فتح الله نجاتی مازگر (تبریز)، مصطفی قاسمی (درگز)، حسین دلخوش، مهندس میترا آبتین (رشت)، دکتر محسن رهامی (سبزوار)، شهلا رضانیا، امیرتیمور شیبانی (شیراز) دیاکو پروازی، خسرو پرهام (کرمانشاه)، یوسف فلاح، عباس همایونی (مشهد)، حسین بداغی (ملایر)، حسین زندی، بابک مغازه ای (همدان).
