رضا رحیمی
این روزها از مسلمانی محمدرضا شاه پهلوی و از خرافه گرایی و اسلام زدگی اش زیاد سخن میرود. اما از سیاست اسلامی همسر وی، کمتر سخن گفته می شود؛ عقایدی که فقط در حوزه شخصی شاه و فرح باقی نمانده بودند و در تصمیم گیریها و چیدمان نیروهایشان نیز به چشم می خورد.
از جمله افرادی که می توان از آنها به عنوان شاه کلید و تئوریسین پروژه سلطنت اسلامی یاد کرد، سید حسین نصر است. وی از خانواده علمای شیعه است. شیخ فضل الله نوری نیای مادری او بود، و اعدام شیخ، خاطره تلخ خانوادگی او محسوب می شود. وی در این باره می گوید: «این واقعه خانواده مادرم را عمیقا متاثر ساخت. تاثیری روانی که بسیاری از اعضای این خانواده از آن رنج می بردند… از این رو من در زمینه مطالعات دینی از جانب خانواده مادرم هم میراث دینی بسیار عظیم و هم آسیب روانی را در خود احساس می کردم.» و شگفتا که میراث دار «شیخ مشروطه کش» از دربار پهلوی سر در میاورد، لقب سفیری شاهنشاه را دریافت می کند، و حتی پیشنهاد وزارت نیز به او می شود، و در نهایت رئیس دفتر فرح پهلوی می شود.
مینو صمیمی که آن زمان در دفتر فرح بود می نویسد: «انتصاب دکتر نصر به این سمت البته جز ضرورت چرخش تشکیلات تحت سرپرستی ملکه به طرف فرهنگ اسلامی تعبیر دیگری نداشت.» بیراه نبود که سید حسین نصر درباره پروژه سلطنت اسلامی می گوید: «احساس می کردم که تنها کسی بودم که می توانستم همچون میانجی به ایجاد موقعیتی کمک کنم که در آن مثلا آیت الله خمینی با شاه مصالحه کنند و نوعی حکومت سلطنتی اسلامی بر پا شود که در آن علما نیز درباره امور مملکتی اظهار نظر کنند اما ساختار کشور دچار تحول نشود.»
رویکرد سنت گرایانه فرح پهلوی سبب شد که وی در سال ۱۳۵۲ انجمنی به نام «انجمن شاهنشاهی فلسفه» ذیل بنیاد فرح تشکیل دهد و مدیریت آن را به حسین نصر واگذار نماید. هدف این انجمن «تجدید حیات زندگی فکری سنتی ایران اسلامی« قید شده بود. جالب آنکه خود حسین نصر نیز به عنوان یکی از متفکران «اسلام سنت گرایانه» و از «منتقدان جدی مدرنیته» شناخته می شود. نصر یکی از مهمترین مبلغان «بحران» و «شکست» و «سقوط» و «بن بست» و «پایان» غرب بود. از جمله آثار سید حسین نصر می توان به این موارد اشاره کرد: جوان مسلمان و دنیای متجدد/اسلام و تنگناهای انسان متجدد/آرمان‌ها و واقعیات اسلامی/هنر اسلامی و معنویت/مقدمه‌ای بر اصول جهان شناسی اسلامی/محمد، مرد خدا/مکهٔ مکرمه و مدینهٔ منوره/دین و نظام طبیعت/هنر مقدس در فرهنگ ایرانی/سنت عقلانی اسلامی در ایران.
اگرچه با انقلاب ایران، پروژه سلطنت اسلامی فرح ناتمام ماند، اما پروژه سلطنت اسلامی در قالب جمهوری اسلامی پیگیری شد. حکومت ایران در خلال سالهای گذشته تلاش کرده است تا برای هویت طلبی، خود را در تضاد با حکومت پهلوی نشان داده و آن را ضد اسلامی نشان دهد. ولی واقعیت امر این است که رویکرد اسلامی هر دو حکومت غیرقابل انکار است، و شیخ و شاه هر دو به دنبال «سلطنت اسلامی» بوده اند.
