« انقلاب مشروطیت هنوز پایان نیافته است » نوشته ی دکتر کامران را بخوانید ( و یا دوباره بخوانید)

شکست مشروطیت یعنی چه؟ برخی نظام پادشاهی را مترادف مشروطیت میگیرند و ساقط شدن آنرا در سال 1357 به حساب شکست مشروطیت میگذارند. بعضی شکست دولت بختیار را شکست مشروطیت به حساب میاورند چون او نتوانست جلوی قدرتگیری خمینی را بگیرد و در ایران حکومتی دمکراتیک برپا کند. گروهی هم اصولاً بر این عقیده اند که وقتی در کشوری انقلاب جدیدی واقع شد انقلاب قبلی از اعتبار ساقط میشود. این سه سخن با هم بی ارتباط هم نیست. باید به ترتیب سنجیدشان. مشروطه مصداق ایرانی دمکراسی لیبرال است که در کشور ما به دلایل گذرای تاریخی به شکل سلطنتی به دنیا آمد. وگرنه این نظام سیاسی هیچ ارتباط لازمی با سلطنت ندارد و با جمهوری نیز سازگار است. سلطنت پهلوی هم به هیچ اعتبار «مشروطه» نبود تا با رفتنش «مشروطیت» شکست بخورد. برقراری این سلسله با تعطیل مشروطیت ممکن گشت و تداومش هم بعد از 1332 به همان ترتیب تضمین شد. در تمام عمر این سلسله هم مشکل اساسی مردم ایران جمع آوردن پادشاهی پهلوی با مشروطیت بود تا بلکه بتوانند به آزادی نفسی بکشند، کاری که تا به آخر ممکن نگشت. ساقط شدن دولت لیبرال بختیار را میتوان شکست حکومت مشروطه به حساب آورد. مساعی بختیار، طی دوران کوتاه زمامداریش و در شرایطی که محمدرضا شاه از میدان خارج شده بود، صرف این گردید که کشور را به راه دمکراسی بیاندازد. ولی کوششهای وی در برابر انقلابیانی که زیر پرچم خمینی گرد آمده بودند بی ثمر ماند. متأسفانه این اولین باری نبود که آزادیخواهان ایران از مخالفان دمکراسی شکست میخوردند. اول بار محمدعلی شاه بر آنها فائق آمد، بار دوم رضا خان، بار سوم محمدرضا شاه و بار آخر هم خمینی. البته مورد اول دوام و قوام چندانی نداشت ولی باید به حسابش آورد که فهرست ناقص نماند و ارتباط منطقی امور روشن شود. اینرا هم باید اضافه کرد که هیچ دلیلی ندارد شکست آخر را قاطع تر یا نهایی تر از باقی بشماریم تا آنرا مترادف شکست مطلق مشروطیت بگیریم. … انقلاب مشروطیت هنوز پایان نیافته است انقلاب مشروطیت قاطعاً پیروز شده چون بر عمر سیاست سنتی ما نقطهٌ پایان گذاشته ولی خودش پایان نیافته و هنوز در افق تاریخ نشانی از پایان آن نیست. با زایش گزیدار لیبرال که انتخاب مشروطه خواهان ما بود، دیگر گزیدارهای دوران جدید نیز که مخالف آن است در مملکت ما شکل گرفته و وارد عمل شده است. تاریخ معاصر ما حکایت نبرد بی پایان این چهار هماورد است. وقتی هم که لیبرالها در این نبرد برنده شوند و در ایران دمکراسی برقرار سازند، باز پیروزیشان در حکم نابودی دیگر انتخابها نخواهد بود. حفاظت از دمکراسی همانقدر مهم است که بر پا کردنش و از آن جهت لازم است که دمکراسی بی دشمن نیست. اگر بود البته میشد به امان خدا رهایش کرد. امروزه با دور شدن از هیاهوی انقلاب اسلامی و اقبال دوبارهٌ مردم ایران به دمکراسی لیبرال که انقلاب مشروطیت به حق نماد اصلی آن شناخته میشود، صحبت از شکست مشروطیت قدری از رواج افتاده و آنهایی هم که سالها با این انقلاب و دستاورد اصلی آن یعنی قانون اساسی دشمنی ورزیده اند، به فکر افتاده اند تا از این نمد برای خود کلاهی ببرند. اسلامگرایان از زبان رئیس جمهورشان که دیگر آفتاب ریاستش به لب بام رسیده، مدح و ثنای مشروطه را میگویند. اگر تا دیروز مدعی بودند که انقلاب مشروطیت را باطل کرده اند امروز مدعی کامل کردن آن شده اند. این وراث شیخ فضل الله نوری نام سلف بدنام خویش را موقتاً به دست فراموشی سپرده اند تا بلکه با دست زدن به دامان یکی دو ملای مشروطه خواه برای روشنفکری دینی که بزرگترین دستاورد فکریش اوهام ملی مذهبی ها و بزرگترن دستاورد سیاسیش حکومت بازرگان است، سابقه ای دست و پا کنند. در این میان نبرد مشروطه و مشروعه را هم که مکمل نبرد مجلس با دربار بود، لاپوشانی میکنند به این امید که تناقض سخنانشان هویدا نشود و مردم بپذیرند که چیزی به نام «دمکراسی اسلامی» از زمرهٌ ممکنات است. حاصل این پیوند خیالی همان «مشروطهٌ مشروعه» است که در آن زمان طرفداران شریعت طالبش بودند بالاخره پس از سالها به وصالش رسیدند. همان دوران ملایی که از عقل بهره ای داشت خطاب به شیخ نوری پیغام داده بود که «ای گاو مجسم مشروطه مشروعه نمیشود». امروز هم باید همین سخن را در باب مردمسالاری دینی حوالهٌ وراث این «شیخ شهید» کرد. مداحان حکومت اتوریتر نیز در این بلبشوی سیاست نام «مشروطه خواه» بر خود نهاده اند تا بلکه به قرینهٌ آن سلطنت را به مردم بقبولانند و اگر شد بساط گذشته را تجدید کنند.مدعی آشتی دادن لیبرالیسم و شیوهٌ حکومت پهلوی هستند. از اولی شعار را گرفته اند و از دومی سابقهٌ تاریخیش را. میکوشند تا تناقض این دو را هم به کمک شعار «مدرنیته» که مدتیست باب روز شده، بپوشانند، تحت این عنوان که رضا شاه آرمانهای مشروطیت را تحقق بخشید. اینکه آرمانهای مزبور چگونه با حذف مهمترین آنها که آزادی بود و به قیمت زیرپا گذاشتن ضامن اصلی آن که قانون اساسی بود، تحقق یافت، چیزی است که میتوان با مراجعه به ترازنامهٌ حکومت دو پادشاه پهلوی دریافت. اگر این افراد گوشهٌ چشمی به انقلاب مشروطیت نشان میدهند به این خاطر است که علیه استبداد قاجار صورت گرفت، وگرنه کسانی را که به اتکای قانون اساسی مشروطیت با استبداد پهلوی مبارزه کرده اند هیچگاه نمیبخشند. دقت ندارند که خود چه اندازه وارث همان استبداد قاجارند. در کشمکشهای صدر مشروطیت محمدعلی شاه که با مجلس سر ناسازگاری داشت به یکی از خیرخواهانی که به قصد نصیحت پیشش رفته بود گفت که «بسیار خوب، مجلس باشد ولی وکلا در سیاست دخالت نکنند». البته خودش قادر به اجرای این طرح درخشان نشد ولی همه دیدیم که پادشاهان پهلوی چگونه جبران مافات کردند. قربانی این گزیدارهای ضد و نقیض سیاسی که به ضرب تبلیغات به خورد همه میدهند، مثل همیشه همان آزادی است که برقراریش هدف اصلی انقلاب مشروطیت بود. آزادی هدف است نه وسیله. نه پسوند اسلامی و بورژوآیی و… برمیدارد و نه میتوان با چیز عزیزتری معاوضه اش کرد. به قول توکویل اندیشمند بزرگ فرانسوی «کسی که آزادی را وسیله میشمارد برای بندگی خلق شده». پایان نیافتن انقلاب مشروطیت یعنی ادامه داشتن نبردی که از یک قرن پیش بر سر آزادی در ایران درگرفته و هنوز به نتیجه ای که مطلوب آزادیخواهان است نرسیده است. این سرنوشت سازترین نبردی است که درعصر جدید در صحنهٌ تاریخ هر مملکت جریان مییابد. چه در آن شرکت کنیم و چه نکنیم از قبول نتیجه اش ناگزیر خواهیم بود. حکم تاریخ کسی را از اطاعت معاف نمیکند.