محمود خادمی
در حالیکه همه شواهد و نشانه ها از توافق نهائی در مذاکرات اتمی ژنو و سر کشیدن جام زهر بوسیله ولی فقیه حکایت میکردند ؛ در آخرین لحظات راه توافق نهائی با بهانه تراشیهای ولی فقیه مسدود گردید . تا قبل از آن ؛ هم لحن خوش بینانه وزرای خارجه کشورهای 5+1 و هم مقامات مذاکره کننده ایرانی ؛ و هم همچنین زمینه چینی های امامان جمعه رژیم برای امضاء توافق ؛ همگی علائمی بودند که رسیدن به توافق را تائید میکردند .
بهر حال مداکرات اتمی در این دور هم ؛ بدون رسیدن به توافق نهائی بپایان رسید و ادامه مذاکرات برای 7 ماه دیگر تمدید شد . یعنی توافق اولیه ژنو ــ معروف به ” طرح اقدام مشترک ” ــ که در 23 نوامبر 2013 مورد توافق طرفین قرار گرفته بود برای 3+4 ماه دگر تمدید شد ( 4 ماه یعنی تا اول مارس 2015 برای رسیدن بیک ” توافق سیاسی ” روی اصول کلی موافقتنامه و 3 ماه بعدی تا اول ژوئیه برای تصویب جزئیات توافق ) ؛ یعنی توافق اولیه تا آخر ژوئیه 2015 به قوت خود باقی میماند .
بر اساس توافق صورت گرفته برای تمدید مذاکرات ؛ ایران متعهد شده است که در طول این 7 ماه 35 کیلوگرم از مجموع 75 کیلو گرم ذخایر اکسید اورانیوم با غنای 20 در صد خود را به میله های سوخت تبدیل کند ؛ همچنین میزان بازرسی ها از کارگاه های مونتاژ سانتریفیوژها را افزایش دهد و اجازه بازرسیهای سر زده را نیز به ” آژانس انرژی اتمی ” ؛ بدهد . در مقابل گروه 5 + 1 هم متعهد شده اند ظرف این مدت 4/7 میلیارد دلار از دارائی های ایران را آزاد نماید .
بنابراین مذاکرات اتمی ژنو در حالی با نتیجه ای نا معلوم برای 7 ماه دیگر تمدید شده که : اولا” تحریمها بدون هیچ گشایش جدیدی ــ بر اساس همان توافق اولیه ژنو ــ کماکان ادامه خواهد داشت ؛ ثانیا” همان مقدار محدودی هم که میتوانیم نفت بفروشیم ؛ بدلیل افت 30 در صدی بهای نفت ؛ بر خلاف گذشته باید با بهای کمتری بفروش برسانیم .
تمدید دوباره مذاکرات اتمی بعد از 7 دور گفتگوی بی نتیجه میان طرفین ؛ در شرایطی صورت گرفت که ؛ 6 ماه پیش دو طرف مذاکره ــ ایران و 5+1 ــ گفته بودند که مذاکرات اتمی یکبار بیشتر تمدید نخواهد شد . بر اساس علائم و شواهد زیاد ؛ مخالفت خامنه ای و تعیین صدها مرز قرمز در مسیر مذاکرات ؛ امکان حل مسئله را کاهش داد و توافق آماده امضاء را باز هم به تعویق انداخت .
امری که بر اساس تجارب مکرر گذشته ــ در چنین مواردی ــ هر چه رژیم دیرتر بتوافق و عقب نشینی رضایت میدهد ؛ در مراحل بعدی مجبور میشود دست به عقب نشینیهای بیشتری بزند و از کیسه ملت ایران برای مصالحه و توافق ؛ هزینه بیشتری متحمل شود . بخصوص اینکه رژیم در آینده و در مرحله بعدی مذاکرات ؛ در شرایطی باید پای میز مذاکره با 5+1 بنشیند که هم با افت بیش از 30 در صدی بهای نفت مواجه است ــ و در نتیجه موقعیت ضعیف تری دارد ــ و هم با قدرت گیری جمهوری خواهان در مجلس سنای امریکا مواجه میباشند ــ جمهوری خواهان با هر انعطاف و کوتاه آمدنی در مقابل رژیم ایران مخالفند ــ .
از هم اکنون هم بعضی از شخصیت های تند رو کنگره ــ از جمهوری خواهان ــ خود را آماده میکنند تا بعد از ژانویه که سنا را در اختیار میگیرند ؛ قانونی را به تصویب برسانند که ” اگر مذاکرات اتمی در مهلت تعیین شده به توافق مطلوب نرسید ؛ مجازات های اقتصادی بسیار سنگین و بی سابقه ای در عرصه های نفت ؛ معدن و ساختمان به تصویب برسانند ” .
هدف این مقاله روشن کردن علت های عدم توافق و توضیح ” شرایط برزخی ” است که رژیم با آن مواجه است ؛ شرایطی که تصمیم گیری برای مصالحه و توافق برای رژیم سخت شده است . برزخِ تردید میان انتخابِ داشتن بمب اتم یا چشم پوشی از آن و لغو تحریم های بین المللی و گشایش اقتصادی . میخواهیم بدانیم ؛ مشکل رژیم برای توافق با غرب و امریکا چیست ؟ چرا علیرغم منت کشی و نامه پراکنی های اوباما ؛ خامنه ای به آشتی و دوستی با امریکا رضایت نمی دهد ؟
و اینکه در حالیکه بدلایل متعدد ؛ بن بست در مذاکرات اتمی ژنو و به توافق نرسیدن ؛ شکستی مرگبار برای ولی فقیه و همچنین شکستی هم برای ” اوباما ” است ؛ چرا آنها تا بحال نتوانسته اند بر روند این شکست فائق آیند ؟ اما قبل از ورود به این بحثِ اصلی ؛ به پاره ای اظهار نظرات در داخل و خارج در مورد تمدید و همچنین آینده مذاکرات توجه نمائید :
یکم ــ در ایران :
از جانب مقامات ؛ خبرگزاریها و روزنامه های باندهای مخالف دولت ــ اصولگرایان وابسته به ولی فقیه ــ حرفها و موضع گیریهای فراوانی بر علیه نتیجه مذاکرات ژنو ــ تمدید مذاکرات ــ وجود داشته است که به دو نمونه بسیار مهم آن یعنی موضع گیریهائی که از طرف علی لاریجانی رئیس مجلس آخوندی ــ و به افلاس و درماندگی اقتصادی رژیم اعتراف کرده ــ و ولی فقیه نظام صورت گرفته اشاره میکنم .
علی لاریجانی رئیس مجلس رژیم با اعتراف به اوضاع وخیم اقتصادی و اینکه مذاکرات اتمی تنها فرشته نجات است ؛ به شرایط بد مالی ــ که آن را به “خشکسالی مالی ” تشبیه کرده است ــ اشاره میکند و با تهدید کردن مخالفینِ مذاکرات اتمی در مجلس ؛ اجبار به مذاکره برای رهائی از تحریم و نجات از خشکسالی مالی را یاد آور شد و گفت ” ترک مذاکره ” را پسندیده نمی دانم و به تندروها هشدار داد که : من برخی تنش های سیاسی داخلی را از سر عقل نمی دانم ؛ وقتی این شرایط بین المللی ــ حضور داعش در منطقه ــ و این وضع اقتصادی ــ خشکسالی مالی ــ را داریم ؛ این سایش های سیاسی داخلی عاقلانه نیست .
و موضع گیری دیگر ؛ موضع گیری حمایت آمیز ولی فقیه نظام از هیأتِ مذاکره کننده در روز 6 آذر میباشد . خامنه ای آنها را ــ تیم مذاکره کننده اتمیِ ایران ــ با صفاتی چون پر ” تلاش ” ؛ ” جدی ” ؛ ” دلسوز ” ؛ ” مستحکم ” و ” منطقی ” آراست . بدین ترتیب خامنه ای ــ یدلیل نقش ویژه اش در به نتیجه نرسیدن مذاکرات و همچنین بدلیل نیاز رژیم به ادامه مذاکرات ــ ناچارا” خود را رو در رو و در مقابل افراد باند خودش که با صراحت نتیجه مذاکره ــ تمدید 7 ماه مذاکرات ــ را عقب نشینی ذلت بار خوانده و از همین زاویه به دار و دسته روحانی تاخته بودند ؛ قرار داده است .
رسائی نماینده مجلس از باند اصولگرایان در 4 آذر گفته بود : در وین بر چه چیزی توافق شده که آمریکائیها خوشحال و راضیند ؟!
روزنامه جوان وابسته به سپاه پاسداران طی مطلبی نوشته بود : استمرار قطعی تحریم تا 7 ماه دیگر ؛ 7 ماه تنفس مصنوعی به دیپلماسی هسته ای .
روزنامه رسالت ( 5 آذر ) از همین باند ؛ با طعنه از قول جان کری نوشت : تحریمها ماند و ایران نیز به تعهداتش عمل کرد .
این حملات باند اصولگرایان وابسته به ولی فقیه به مذاکرات وین و توافقِ تمدید در حالی است که ؛ این افراد و جریانات خوب میدانند که خامنه ای در جریان جزئیات گفتگوها بوده و تمدید مذاکرات با توافق او صورت گرفته است و از طرف دیگر حمایت و تمجید خامنه ای از تیم مذاکره کننده ؛ نشان میدهد که از روند مذاکرات راضی است . که این امر از نشانه های بروز شکاف در درون باند ولی فقیه و باصطلاح دلواپسان نظام میباشد .
علاوه بر این ؛ حمایت آشکار خامنه ای از تیم مذاکره کننده و اظهارات 6 آذر وی باعث خواهد شد ؛ دلواپسانی که چوب لای چرخ مذاکرات ــ بقصد تضعیف دولت روحانی ــ میگذارند ؛ بعد از این نتوانند با استناد به حرفهای خامنه ای به نتیجه مذاکرات و تمدید قرارداد حمله کنند . یعنی از این به بعد شلیک های اصول گرایان به باند روحانی و تیم مذاکره کننده به ولی فقیه هم اصابت میکند و موقعیت متزلزل و ضعیف او را ضعیف تر میکند .
دوم ــ غرب و امریکا :
اکثر خبرگزاریهای خارجی ( رویتر ؛ سی . ان . ان ؛ بی . بی . سی و …. ) همه از شکست مذاکرات و چشم انداز سخت برای آینده مذاکرات نوشتند .
خبرگزاری رویتر (خبر گزاری فرانسه ) : حل و فصل موقت ــ یعنی تمدید مذاکرات ــ می تواند بسود کسانی در هر دو طرف ……تمام شود که ؛ مخالف خروج از بحران با رژیم ایران هستند .
روزنامه ” فارین پالیسی ” : تمدید هسته ای ایران در حکم مرگ است . این روزنامه سئوال کرده : آیا طرفهای مذاکرات گمان میکنند رسیدن به توافق بعد از 4 ماه راحت خواهد بود ؟ در ادامه به تصمیم های جمهوری خواهان در کنگره و تصویب قانون جدید تحریمها اشاره میکند که بدون هیچ مانعی تصویب خواهد شد .
اما مهمترین موضعگیری را ” گری سیمور ” معاون مرکز تحقیقات در امور بین الملل دانشگاه هاروارد ؛ داشته است که ” تمدیدها را زنجیره ای میداند که به تمدیدهای جدیدتری ختم میشود ” وی دلیل تمدید فعلی و تمدیدهای بعدی را این میداند که ” ایران سلاح اتمی میخواهد و ما این را نمی خواهیم “ ؛ . گری سیمور که این مطلب را در روزنامه ” دی ولت ” نوشته است در ادامه میگوید : بنابراین مصالحه در چنین منظومه ای جایگاهی ندارد ….. مگر این که تحولاتی در ایران صورت پذیرد و سران این کشور دیگر به دنبال استفاده نظامی از انرژی هسته ای نباشند .
در مجموع در غرب و امریکا نظر بر این است که چشم انداز توافق در اواخر ژانویه که جمهوری خواهان کنترل مجلس سنا را در دست میگیرند ؛ بهتر نخواهد بود . چون موضع باراک اوباما برای انعطاف و دادن امتیاز بایران ؛ ضعیف تر خواهد شد . بعلاوه ؛ روشن است که اگر جمهوری خواهان با ورود به سنا تحریمهای جدیدی وضع کنند ؛ کاسه و کوزه مذاکرات بهم خواهد خورد . بنابراین با ورود جمهوریخواهان جدید ؛ خطر برای چند سال در کمین استمرار و ادامه مذاکرات ؛ لانه خواهد کرد .
سناتور جمهوری خواه ” رابرت منندز ” رئیس کمیته روابط خارجی سنای امریکا ؛ معتقد است که : اگر مذاکرات با جمهوری اسلامی تا مهلت تعیین شده در مارس 2015 به توافق نهائی منجر نشود ؛ تحریمها علیه ایران باید افزایش پیدا کند . وی ادامه داده و میگوید : تحریم باعث شد ایران به میز مذاکره بیاید و تحریم بیشتر هم ؛ باعث میشود ایران توافق کند . اما اهداف و نیات هر دو طرفِ مذاکرهِ ژنو از ادامه مذاکره چه میباشد ؟
الف ــ اهداف رژیم در جریان مذاکره :
ولی فقیه و جناح مسلط نظام میخواهند تحریمها لغو شود ؛ راه ورود به جامعه جهانی باز باشد و از امتیازهای اقتصادی این رابطه بهره مند شوند. و در عین حال چرخهای سانتریفوژها بسمت تولید بمب اتم هم بچرخند . رژیم با توجه به شرایط مساعد منطقه ای و در اختیار داشتن کارت برنده قابلیت های منطقه ای ــ حضور در منطقه و نفوذ در عراق و سوریه ــ امیدوار است بتواند در مذاکرات اتمی ژنو ؛ غرب و امریکا را به حفظ قابلیت های اتمی اش راضی کند .
این سیاست در کادر توافق ” برد ــ برد ” که سال گذشته بوسیله علی اکبر ولایتی مشاور ولی فقیه مطرح و تئوریزه شد ؛ پیش برده میشود . مطابق این سیاست رژیم می بایست با استفاده از کارت های منطقه ای ــ هژمونی بر حلال شیعی عراق ؛ سوریه و لبنان و همچنین حضور مؤثر منطقه ای بخصوص در عراق و سوریه ــ غرب را به پذیرش توافق مورد نظر خود ؛ ترغیب نماید . ولایتی در 24 اسفند سال گذشته در روزنامه شرق نوشت :
اگر جهان احساس کند در مناطق حساس ــ عراق ؛ سوریه ؛ فلسطین و …. ــ بدون حضور ایران نمی توان به صلح و امنیت رسید ؛ آنچه رخ خواهد داد شکل گیری یک جریان ” سود دو جانبه ” است . جهان باید احساس کند در صورت تعامل با ایران سریعتر به صلح خواهد رسید و ایران نیز احساس کند در صورت تعامل با جهان ؛ توسعه یافته تر خواهد شد .
محمد جواد ظریف وزیر خارجه و رئیس تیم مذاکره کننده ایران در گفتگوی تلویزیونی ؛ اظهار داشت : طرف مقابل ــ امریکا ــ هنوز باین فهم نرسیده است که نمیتوان در دنیای امروز به هزینه دیگران به رفاه و پیشرفت رسید ….. ما نیازمندیم دیگران را به درک این واقعیت وادار کنیم که تنها از راه یازی ” برد ــ برد “ می توان به نفع جمعی رسید .
حسن روحانی رئیس جمهور نظام در سخنرانی در انجمن آسیا در امریکا ؛ گفت : کشور من بعنوان یک قدرت عمده در منطقه ؛ کاملا” آماده است تا در چنین جهتی حرکت کند و از هیچ تلاشی برای کمک به ساختن راه حل برای این مشکلات فرو گذار نکند و از این طریق به حفظ صلح و ثبات و امنیت در منطقه کمک کند و …… اما ضروری است که ( در مذاکرات اتمی ) از در گیر شدن در بازی با حاصل جمع صفر خود داری کنیم .
روحانی بزبانی ساده به امریکا پیام میدهد ؛ در چهارچوب بازی ” برد ــ برد ” ایران می تواند در آرام کردن منطقه ؛ در صلح و ثبات منطقه و بر طرف کردن خطر داعش کمک کند و غرب و امریکا هم متقابلا” باید به هزمونی منطقه ای ایران و دست یابی ایران به سلاح اتمی رضایت دهند . واقعیت این است که سلاح هسته ای جایگاه مهی در استراتژی امنیتی رژیم و بقاء نظام دارد .
امروزه دیگر کاملا” روشن شده است که اصرار رژیم در این سالها به ادامه غنی سازی ؛ حتی با قبول تحریم های کمر شکن غرب بخاطر سلاح هسته ای بوده است و نه استفاده صلح آمیز از برنامه های اتمی . اگر رژیم ایران واقعا” بدنبال سلاح اتمی نبود ؛ به قول عبدالله رمضان زاده سخنگوی دولت محمد خاتمی ؛ چرا در حالیکه ایران هنوز نه نیروگاه اتمی داشت و نه در حال ساخت آن بود ؛ به غنی سازی اورانیوم دست زد ؟!
عبدالله رمضان زاده در مناظره با مهدی فضائلی ( 25 خرداد 87 ) گفته بود : در همه کشورها برای اعتماد سازی اول نیروگاه میسازند و بعد غنی سازی میکنند . آنها ــ جامعه جهانی ــ سئوال میکند که وقتی شما نمی توانید نیروگاه بسازید ؛ غنی سازی را برای چه میخواهید ؟! تنها دو کشور راهی جز این رفتند و بدون اینکه نیروگاه بسازند بدنبال غنی سازی رفتند ؛ یکی لیبی و دیگری کره شمالی که ملت خود را به فلاکت انداختند .
در هر حال کارگزاران و سردمداران نظام و در رأس آنها ولی فقیه فکر میکنند ؛ با داشتن برگ برنده منطقه ای ؛ میتوانند از فشارهای بین المللی بکاهند و در نهایت غرب و امریکا را به حفظ مینیمم ها در زیر ساخت ها برای تهیه بمب اتم ؛ راضی کنند . و بهمین اعتبار در مذاکرات اتمی با 5+1 برای توافقی چانه میزنند که ؛ راههای دست یابی به سلاح هسته ای کاملا” مسدود نباشد .
ب ـ سیاست و اهداف امریکا ــ اوباما ــ در مذاکره با رژیم :
استراتژی امریکا و سیاست اوباما در مذاکره با رژیم بر سر پرونده هسته ای ــ که نه ساده دلانه انتخاب شده و نه فریبکارانه ــ ؛ سیاستی است در چهارچوب ” دکترین دمکراتها ” ؛ یعنی سیاست ” توسعه امریکا بر پایه توسعه جهان ” و پرهیز از جنگ ــ نمونه این سیاست خروج سربازان امریکائی از عراق و افغانستان و پرهیز از مداخله نظامی در سوریه و ….. و در آخرین نمونه هم پایان دادن به جنگ سرد 50 ساله میان امریکا و کوبا ــ انتخاب شده و توسط اوباما پیگیری میشود ( مهم هم نیست که چه کسی از دمکراتها رئیس جمهور امریکا باشد ؛ کما اینکه در زمان ریاست جمهوری کلینتون ؛ وی برای راضی کردن ایران برای همکاریهای منطقه ای به درخواست محمد خاتمی ــ رئیس جمهور وقت ایران ــ ؛ مجاهدین را در لیست تروریستی امریکا قرار داد ) .
در کادر این سیاست افراط گرائی دینی ؛ رشد و گسترش تروریسم و ظهور داعش و گروههای جهادی در منطقه ؛ باعث نا امنی و بی ثباتی شده و توسعه سیاسی در کشورهای منطقه را مورد تهدید قرار میدهد . بهمین دلیل امریکا به دنبال بازسازی رابطه اش با ایران است تا شاید به کمک ایران بر نا امنی ها و بی ثباتی های منطقه و دیگر موانع توسعه ؛ فائق آید .
بهمین خاطر به نظر میرسد که بر خلاف گذشته که کشورهای 5+1 خواستار برچیده شدن کامل برنامه های هسته ای رژیم بودند ؛ اکنون بدنبال راه حلی حول ” آستانه توان ساختن بمب ” توسط ایران هستند . باین معنی که علاوه بر متوقف کردن پیشرفت برنامه های اتمی رژیم ؛ پیشرفت های تاکنونی را هم به سطحی تقلیل دهند که در صورتیکه ایران بخواهد تعهدات مربوط به توافق بدست آمده را نادیده بگیرد و بسمت ساختن بمب اتم پیش برود ؛ جامعه جهانی حداقل فرصتی یکساله برای واکنش مناسب داشته باشد .
اما علیرغم این سیاستهای دوستانه و مماشات گرایانه امریکا و غرب در قبال رژیم ایران ؛ امریکا و دیگرِ کشورهای هم پیمان او در منطقه ؛ میخواهند تضمینهای کافی و محکمی برای جلوگیری از تسلیحِ اتمی رژیم داشته باشند . بعلاوه امریکا میخواهد از سر سپاری و پای بندی رژیم به قواعد و مقررات جهانی در منطقه هم مطمئن شود .
و در نهایت اینکه ؛ اگر چه امریکا بهیچ وجه مایل نیست که مذاکرات اتمی شکست بخورد و شرایط به حالت قبل از توافق اولیه ژنو برگردد ؛ اما گزینه امریکا برای مقابله با شرایطی که پیشرفت اتمی ایران به نقطه بی برگشت برسد ؛ تا زمانی که دمکراتها و بخصوص اوباما سکان قدرت در امریکا را در دست دارد ؛ تحریم و انزوای بیشتر ایران است ــ و نه گزینه نظامی ــ که نتیجه آن هم ؛ فقر ؛ فلاکت و سیه روزی بیشتر مردم ایران است .
در بخش بعدی و پایانی مقاله در باره موانع توافق و بن بست فعلی مذاکره و همچنین آینده مذاکرات و توافق احتمالی خواهم نوشت . …… ادامه دارد
28 . 12 . 2014
7 دی 1393
arezo1953@yahoo.de
