ایران، آلوده ترین هوا در جهان

جلال ایجادی

شهروندان جهان، شهروندان کشور ایران باید بدانند که زندگی انسانها و طبیعت در خطر واقعی است. مدیریت جهان و ایران برای زیستبوم و آرامش انسانها زیان آور است. سیاستمداران جهان و مسئولان اقتصادی همه افراد را در نظام سیاسی و اقتصادی سودجویانه و مصرفی حاد و در وابستگی بیمارگونه روانی و بی توجهی به محیط زیست، در بند کشیده اند و امکانات فرهنگی و آموزشی را محدود ساخته اند تا از آگاهی حیاتی زیست محیطی و اقدامهای لازم و فوری جلوگیری نمایند.

متاسفانه به مسئولان کنونی جهان نمی توان اعتماد داشت. فقط و فقط آگاهی شهروندان و نهادهای زیست محیطی و مدنی راستکار میباشند که دل میسوزانند و باعتبار همین خواستهای آگاهانه و فشار کنشگران است که برخی قدرتهای دولتی کمی به این خطرات توجه میکنند و بودجه و منابع محدودی اختصاص میدهند. شهروندان ما و فرزندان باید بدانند که اوضاع نگران کننده است. مسئولان با کوته بینی به جهان امروز نگاه میکنند و فاقد نیروی فکری و انگیزه و شرافت لازم برای رویاروئی با ویرانگری زیست محیطی و اقدام برای توقف آن هستند. کره خاکی، خانه ما، در آتش است. یکبار دیگر سازمان ملل و سازمان جهانی بهداشت در باره خطرات زیست محیطی بیسابقه در گیتی و ایران هشدار میدهند.

در گزارش خود، متخصصان گروه “ژییک” سازمان ملل در ژانویه ۲۰۱۴ برآنند که بحران اقلیمی زمین یعنی افزایش گرمایش کره خاکی، دشواری و بحران تولیدات کشاورزی و مواد غذائی را برای جمعیت جهان افزایش خواهد داد و با توسعه خشکسالی موجب رشد فقر جمعیت کشاورزان در بسیاری مناطق خواهد شد. از دیگر نتایج این بحران افزایش مهاجرت جمعیت، رشد تنشهای و جنگها بین کشورها و مناطق برپایه تقسیم منابع آبی، تخریب مناطق مرطوب و مرغزارها و اکوسیستم ها و نیز گسترش بیماریهای و آلودگی نگران کننده آب میباشد. کشورهای فقیر و عقب مانده در آفریقا و آمریکای لاتین و آسیا اولین قربانیان این بحران اقلیمی و زیست محیطی خواهند بود. در کشورهای اروپائی و آمریکا، سیل و طوفان و درجه گرما و آتش سوزی و تخریب سواحل افزایش یافته و ویرانی زیربنائی وجاده ها و وخامت وضعیت سلامت افراد ابعاد جدیدی بخود خواهد گرفت. در مناطق قطبی با افزایش گرمایش، یخهای قطبی سریعتر ذوب خواهند شد و آب اقیانوس ها بالا خواهند رفت و بناگزیر مناطق ساحلی و مناطق مسکونی گسترده ائی بزیر آب خواهند رفت. جهان ما با پریشانی های عمیق و ساختاری روبرو است.

این متحصصین برآنند که باید با سرعت اقدام نمود و از افزایش گرمایش زمین جلوگیری نمود. جلوگیری از این افزایش به انسان و سیاستهای اقتصادی و صنعتی وابسته است. آیا مسئولان سیاسی و اقتصادی خواهان این تغییر هستند یا نه؟ آیا مدیریت زیست محیطی در تصمیم های اقتصادی و سیاسی دارای جایگاه برجسته ای میباشد یا خیر؟ آیا مدیریت کشاورزی تغییر جدی پیدا خواهد کرد یا نه؟ آیا شهروندان جهان در رفتار روزمره خود تجدید نظر خواهند کرد و هدر دادن آب و منابع طبیعی را محدود خواهند کرد یا خیر؟

آنچه در جهان میگذرد در مورد ایران نیز صادق است و آنچه که برای دنیا ضرورت دارد برای ایران نیز لازم است، زیرا وضعیت ایران بسیار وخیم است. در گزارش ۳ آوریل ۲۰۱۴ سازمان ملل با اعلام “شاخص پیشرفت اجتماعی” در۱۳۲ کشور جهان، وضعیت ایران در بخش‌‌های آب، بهداشت و محیط زیست نیز مشخص شده است. افت زیست محیطی ایران ادامه دارد. کشورما از نظر آلودگی‌ هوا و مرگ و میر وابسته به آن، در رتبه ۱۰۵ در میان ۱۳۲ کشور جهان قرار دارد. رتبه ایران علیرغم ثروتهای خود از نظر دسترسی به آب لوله کشی در جایگاه ۳۹ این جدول است. از نظر شاخص‌های بهداشت و تندرستی ایران در رتبه ۱۰۱ ارزیابی شده و کشور ما در رتبه ۶۶ از نظر امید به زندگی قرار دارد. ایران از نظ‍ر حفظ تنوع زیستی و گونه‌های مختلف جانوری در رتبه ۱۰۱ قرار گرفته است. با توجه به شاخص مختلف در زمینه‌های سلامتی، بهداشت، سرپناه، آب، امنیت فردی، دسترسی به اطلاعات، آزادی بیان، توسعه پایدار، آموزش و شاخص‌های دیگری در زمینه محیط زیست از قبیل آلودگی هوا، پایداری اکوسیستم‌های مختلف و همچنین بیماری‌های واگیر‌دار، پیشرفت اجتماعی ایران در رتبه ۹۴ ارزیابی گشته است. در این رتبه بندی، کشور آفریقایی چاد در انتهای جدول شاخص پیشرفت اجتماعی قرار گرفته است.

در گزارش نهائی سازمان جهانی بهداشت مربوط به وضع جهان و ایران در سال ۲۰۱۲ آمده که بیش از ۷ میلیون نفر بخاطر آلودگی هوا در جهان جان خود را از دست دادند. بر اساس این گزارش، منتشره در روزنامه لوموند ۲۷ مارس ۲۰۱۴ ، نسبت به دهسال پیش تلفات سالانه انسانی دو برابر افزایش یافته است. میزان مرگ ناشی از آلودگی در ایران نیز بسیار بالا میباشد، ولی مسئولان حکومت اسلامی آمار دقیق را در ایران منتشر نمیکنند و در پی پنهان سازی حقایق میباشند.

نکته اساسی دیگر تشخیص شهرهای دارای هوای آلوده در جهان است. براساس نظر بانک جهانی هرساله ۵۰۰.۰۰۰ نفر چینی به سبب آلودگی هوا میمیرند و این تلفات بمیزان ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد دلار هزینه ببار میاورد. گزارش سازمان جهانی بهداشت که در ۲۵ مارس ۲۰۱۴ منتشر شده جدول آلودگی شهرها را بشکل زیر معرفی میکند. براساس این گزارش از نظر وضعیت هوا برخی از شهرهای کانادا و آمریکا با ۶ میکروگرام آلودگی در هوا در هر متر مکعب، سالمترین هوا را دارند، حال آنکه، آلوده ترین شهر جهان با ۳۷۲ میکروگرام آلودگی در هرمتر مکعب، اهواز است؛ در میان ۱۰ شهر آلوده جهان، چهار شهر، اهواز، سنندج، کرمانشاه، یاسوج، به ایران تعلق دارد. در پاکستان ۲ شهر، در هند ۲ شهر، در مغولستان یک شهر و بالاخره در بوستوانا یک شهر جزو شهرهای آلوده دهگانه بشمار میایند.

بدون شک شهرهای دارای آلودگی هوا در جهان زیاد هستند و این آلودگی مخرب زندگی و سلامت انسانهاست، ولی در ایرانی که همه شهرهایش آلوده است و میزان بیماری و مرگ ناشی از آلودگی بالاست، در کشوری که ۴ شهر آن در بالاترین حد آلودگی هوا قرار دارد، این امر بیانگر تمرکز عوامل آلودگی بسیار سنگین و بیسابقه است. بعلاوه این تمرکز فقط ناشی از عوامل اقلیمی کلان و جهانی نیست، بلکه بطور عمده از عوامل بحرانزای درونی سرچشمه میگیرد. بدون شک تخریب مناطق مرطوب و گسترش ریزگردهای آلوده به آلاینده های نفتی و اتمی در منطقه نیز در افزایش آلودگی هوای ایران نقش داشته اند، ولی نابودی دریاچه ها مانند ارومیه و بحران کم آبی رودها مانند کارون و خشکی مناطق تالاب ها و نیز مجموعه آلودگی های نفتی و بنزین های سمی غیر استاندارد و پخش گازهای سمی آن در هوا از نظر آلودگی هوا تاثیر قاطع داشته اند. از نظر وضعیت هوا ایران ما آلوده ترین کشور جهان است. آیا این آگاهی در جامعه وجود دارد که ما در اجتماعی زندگی میکنیم که یکی از بدترین و مخربترین عوامل نابود کننده زیست محیطی را تجربه میکند؟

جلال ایجادی

استاد دانشگاه در فرانسه و کارشناس محیط زیست

۴/۴/۲۰۱۴