در هر حال من پیشقدم در تقاضای تخفیف و کوشا برای اخذ گذشت خواهم بود. روسای کشورها نیز چنین وساطت خواهند کرد. این را هم بدانید که در صورت خودداری از چنین شهامت مردانه وضع مردم ایران و دنیا طوری نیست که به سلامت و به سلطنت برگردید…
هر چند ۱۳ آبان به عنوان نماد خصومت ایران و آمریکا شناخته می شود اما از یاد نباید برد که جنبه بیرونی اقدام دانشجویان اعتراض به پذیرش شاه در آمریکا بود چرا که طی ۹ ماه قبل از آن دولت کارتر از این کار استنکاف کرده بود و شاه در کشورهایی چون مصر، مراکش و مکزیک آواره بود و هیچ کشور اروپایی نیز حاضر به قبول او نبود حتی کشورهایی چون اسپانیا که محمدرضا پهلوی در آنها اقامتگاه مجللی داشت و مطابق قوانین آنها می توانست برای اقامت در املاک خود وارد آنها شود.
در این میان دولت آمریکا شاه را بدون اعلام رسانه ای و با نام مستعار پذیرفت و در یک بیمارستان نظامی بستری شد. این خبر اما پنهان نماند و اقامت شاه در آمریکا لو رفت و اصطلاحا مثل یک بمب خبری واکنش داشت.
بنابراین مهم ترین دلیل دانشجویان مسلمان پیروخط امام برای اشغال سفارت آمریکا این بود که دولت آمریکا را به استرداد محمد رضا پهلوی و دست کم اخراج شاه مخلوع وادارد. دانشجویان گفته اند آنها برای اشغال چند روزه و واداشتن دولت کارتر به این اقدام برنامه ریزی کرده بودند اما استعفای دولت موقت مهندس بازرگان و به بیان درست تر قبول استعفای آن پس از اعلام های قبلی و حمایت صریح و موکد امام از تسخیر سفارت و نامگذاری این واقعه به انقلاب دوم و افشای اسناد درون سفارت و بازتاب های گسترده بین المللی چنان بود که تقاضای اخراج شاه در مرتبه دوم اهمیت قرار گرفت چندان که خروج او از آمریکا و سفر به پاناما در دی ماه نیز گره را باز نکرد.
دولت بازرگان استعفا کرد و رهبر فقید انقلاب در غیاب رییس جمهور و مجلس که هنوز انتخاب نشده بودند امور کشور را به شورای انقلاب سپرد که نقش قوه مقننه را ایفا می کرد و قرار شد تا تشکیل مجلس و دولت نقش قوه مجریه را نیز بر عهده گیرد.
در این میان مهندس بازرگان که دیگر نخست وزیر نبود دست به ابتکاری زد که باور آن هنوز هم پس از ۳۴ سال دشوار است. چرا که سیاست را امری پیچیده و چند لایه می دانیم و ابتکار بازرگان با این توصیفات نمی خواند.
ماجرا از این قرار است که کمتر از یک ماه پس از واقعه گروگان گیری و برای آن که غائله فروکش کند بازرگان در نامه ای از محمد رضا پهلوی می خواهد داوطلبانه به ایران بازگردد تا گروگان ها آزاد شوند. این در حالی بود که درست ۸ ماه قبل از آن امیر عباس هویدا نخست وزیر ۱۳ ساله همان شاه اعدام شده بود و قبل تر ژنرال های او و اساسا شاه اهل فرار بود نه قرار و در شرایط بهتر نیز قادر به تصمیمات شجاعانه نبود.Description: شاه و بازرگان
به هر رو نامه مهندس مهدی بازرگان به محمد رضا پهلوی برای حل بحران گروگان ها واقعیت دارد و در زمره اسناد تاریخی ثبت شده است و هر چند از سلامت نفس این سیاستمدار فقید و وطن دوستی او حکایت می کند در عین حال نشان می دهد که سیاست مداری با سابقه و صبغه او نیز گاه دچار ساده سازی می شود.
متن نامه از این قرار است:
بسم الله الرحمن الرحیم
اعلیحضرت سابق آقای محمد رضا پهلوی
اگر همیشه از من صراحت دیده اید که تلخ بوده است فکر می کنم هر دفعه نیز روشن شده است که گفتارم خالی از صداقت و حسن نیت نبوده و درست از آب درآمده است.
حالا هم می خواهم پیشنهادی بدهم که به خواست خدا خیر بزرگ برای همه و از جمله شما و شهبانو در دو دنیا خواهد داشت. در برابر وضع وحشتناک حاضر و مساله لاینحلی که گروگان گیری اعضای سفارت آمریکا و سرسختی طرفین دعوی بر سر استرداد شما به وجود آورده است و می رود که خدای ناخواسته عالمی به آتش و مرگ کشیده شود بیایید یک ژست عالی تاریخی و در عین حال ساده انجام دهید: اعلام مراجعت به ایران برای حضور و دفاع خود در محاکمه بنمایید. کلید نجات مملکت و باز شدن گره کور بین الملل و همچنین آزادی وجدان تان و خروج از وحشت حاضر به دست شماست.
به خاطر هموطنان و برای اثبات دوستی و خدمت گزاری به آنان و به شریعت که همیشه مدعی بوده اید این کار را بکنید و بی درنگ هم بکنید.
گروگان ها آزاد خواهند شد مردم آمریکا که نمی گذارند دولت شان شاه را تحویل بدهد راضی و خلاص خواهند شد.حمله به ایران و هر گونه مشکلات و مصایب احتمالی هم مرتفع خواهد شد. اروپا و آسیا از نگرانی بیرون می آیند و بالاخره شهرت جهانی و افتخار خدمت بی نظیری که کفاره ای از گذشته و آبرویی برای آینده خواهد بود می خرید. چه بسا همین عمل تاثیر بر دل ها و در محکومیت شما داشته باشد.
در هر حال من پیشقدم در تقاضای تخفیف و کوشا برای اخذ گذشت خواهم بود. روسای کشورها نیز چنین وساطت خواهند کرد. این را هم بدانید که در صورت خودداری از چنین شهامت مردانه وضع مردم ایران و دنیا طوری نیست که به سلامت و به سلطنت برگردید.
عاقلانه ترین و خوش عاقبت ترین راه حل همان است که عرض کردم. خداوند الرحم الراحمین است و درِ توبه و سعادت را به روی بندگان باز گذاشته است.
مهدی بازرگان- تهران – نهم آذرماه ۱۳۵۸
