گابریل راکهیل, مترجم: مراد آج بیشه
اگر اندیشۀ کانت را همچون درخت تنومند و پر شاخ و برگی در گلستان فلسفه در نظر آوریم که بر عرصه های متفاوتی از جمله اخلاق و سیاست سایه گسترده، می توانیم گفت که این حکیمِ گوشه نشین و جهان بین، با انضباط روح و خلاقیّت فکرش، از تأثیر گذارترین فیلسوفان مغرب زمین بوده است. شورِ انساندوستی و سودای صلح خواهیِ حکیم آزرده از تعصّبات و جنگ های زمانه، وی را بر آن داشت تا به طرح صلحی ماندگار و همه گیر برای بشریّت بپردازد.
طرح صلح کانت، گر چه به لحاظ مضمون به عصر او تعلّق دارد، امّا پیام و جان مایه اش در بنیادی ترین سند بین المللی عصر ما یعنی منشور سازمان ملل متّحد هویدا و برجسته است. بر این اساس، در بیان اصول و اهداف سازمان ملل متّحد درمادّۀ ۲ منشور، در حالی که بند نخست به راههای تضمین صلح در معنای ایستای آن یعنی نبود بحران و جنگ می پردازد و صلح را همان وجود امنیت تعریف می کند، دوّمین و سوّمین بند، به مفهوم پویا و مترقّیانه صلح، یعنی گسترش روابط دوستانه و همکاری بین المللی در عرصه های مختلف زندگی بشر چشم دارند. چه در این معنا، صلح تنها نبود تعارض و جنگ نیست، بلکه وجود روابط و همکاری میان ملّتها است که آن را حدّی نیست. امّا، آرزوی امانوئل کانت برای برقراری صلح پایدار در جهان که در مفهوم پویای صلح تبلور می یابد جز با احترام به فرد انسان چنانکه دغدغۀ آن اندیشمند بزرگ بود، به واقعیّت نمی پیوندد.
مترجم
امانوئل کانت: رسالۀ فلسفی در باب صلح پایدار
امانوئل کانت (۱۸۰۴-۱۷۲۴) همۀ عمرش را در کونیگسبرگ(Königsberg) از نواحی پروس شرقی به سر برد و نخستین بخش از رسالۀ فلسفی در باب صلح پایدار را در همان شهر در زمان پادشاهی فردریک دوّم (۱۷۸۶-۱۷۴۰ (Frédéric II: به انجام رساند. پادشاهی خود رأی، امّا روشن بین که به رواداری مذهبی، دلبستگی اش به هنر و مهمان نوازی اش از مهاجران و به پناه آمده گان شهره بود و به تجدید بنای دستگاه قضایی همّت می گماشت. هم از این روست که کانت درکتابکِ پرآوازه اش «روشنگری چیست؟» (۱۷۸۴)، آنگاه که عصر روشنگری را «قرن فردریک» نام می نهد، پادشاه محبوبش را می ستاید. امّا هنگامی که با مرگ سلطان زمام امور پروس به دست فردریک گیوم دوّم (۱۷۹۷-۱۷۸۶ :(Frédéric-Guillaume II می افتد که به حفظ شریعت مسیحیان از تأثیر نامیمون روشنگری می اندیشد، نگارندۀ «نقد عقل محض» نیز، به سبب نقدش بر کشیش سالاری در کتاب «پایان همه چیز» (۱۷۹۴) از نشر آثار و انجام خطابه هایش در باب مذهب بازداشته می شود. حاصل آنکه از آن پس، اندیشۀ سیاسی کانتِ حکیم به سوی جمهوری خواهی می گراید.
صلح پایدار را چه شرط هایی است؟
در چنین اوضاع و احوالی است که کانت، در ۱۷۹۵ رسالۀ فلسفی در باب صلح پایدار را می نگارد که در آن، به نیّت در هم شکستن دور باطلِ جنگهای ویرانگر و معاهدات صلح ناپایدار و به یاری ضوابط سیاسی مبتنی بر مفهوم محض تکلیف، سه قاعدۀ قطعی و یقینی را بنیان می نهد که شرایط صلح پایدار نامیده می شوند.
نخستینِ آن سه قاعده این است که قانون اساسی مدنی بایستی جمهوری باشد، زیرا جمهوری تنها نظام سیاسیِ مبتنی برمفهوم میثاق اجتماعی است و هودۀ چنین مفهومی محدود کردن بحران هاست. چه اگر همۀ شهروندان بیکسان از پیامدهای جنگ متأثر شوند، در آن صورت، رغبت کمتری به جنگ با ملّتی بیگانه خواهند داشت. سپس، هدف از قاعدۀ دوّم آن است که دولتها از رفتار با افراد در یک وضعیّت غریزی یعنی همچون وحشیان به پیروی از غرایز و رها از هر قید و الزامی، باز داشته شوند. با وجود این، در نظر کانت، برای برون رفت ملّتها از این وضعیّتِ شرم آور، لازم نیست که آنان در یک دولت واحد ادغام شوند. برعکس، چاره آن است که چنانکه افراد در چارچوب یک دولت یکپارچه می گردند، دولتها نیز در قالب یک فدراسیون با یکدیگر متّحد شوند.
امّا سوّمین و آخرین قاعده برای دستیابی به صلح پایدار، از حق پذیرفته شدن به عنوان حقّی برای همۀ شهروندان روی زمین سخن به میان می آورد. چنین حقّی که کانت آن را از حق کسب شهروندی جدا می داند، دارای گستره ای به شدّت جهانی است، زیرا مفید این معناست که ما انسانهای روی زمین از حقّ سکونت گذرا در قلمرو هر دولتی برخورداریم.
حقّ جهان وطنی
کانت، از سویی دیگر، بر مبنای همین اصل شهروندی جهانی، نقدی بجا -و بسیار پیشرو در زمانۀ خود- بر فتوحات اروپایی و استعمار وارد می آورد. وی بر آن است که حق پذیرفته شدن، حقّی طبیعی برای همۀ ساکنان کرۀ خاکی است که حتّی بر روابط بین «متمدّنان» و «وحشیان» نیز حاکم است.
امانوئل کانت (۱۸۰۴-۱۷۲۴) همۀ عمرش را در کونیگسبرگ(Königsberg) از نواحی پروس شرقی به سر برد و نخستین بخش از رسالۀ فلسفی در باب صلح پایدار را در همان شهر در زمان پادشاهی فردریک دوّم (۱۷۸۶-۱۷۴۰ (Frédéric II: به انجام رساند. پادشاهی خود رأی، امّا روشن بین که به رواداری مذهبی، دلبستگی اش به هنر و مهمان نوازی اش از مهاجران و به پناه آمده گان شهره بود و به تجدید بنای دستگاه قضایی همّت می گماشت. هم از این روست که کانت درکتابکِ پرآوازه اش «روشنگری چیست؟» (۱۷۸۴)، آنگاه که عصر روشنگری را «قرن فردریک» نام می نهد، پادشاه محبوبش را می ستاید. امّا هنگامی که با مرگ سلطان زمام امور پروس به دست فردریک گیوم دوّم (۱۷۹۷-۱۷۸۶ :(Frédéric-Guillaume II می افتد که به حفظ شریعت مسیحیان از تأثیر نامیمون روشنگری می اندیشد، نگارندۀ «نقد عقل محض» نیز، به سبب نقدش بر کشیش سالاری در کتاب «پایان همه چیز» (۱۷۹۴) از نشر آثار و انجام خطابه هایش در باب مذهب بازداشته می شود. حاصل آنکه از آن پس، اندیشۀ سیاسی کانتِ حکیم به سوی جمهوری خواهی می گراید.
آشنایی با متنهای بنیادین اندیشه سیاسی غرب، برگرفته از ویژه نامه شماره 19(سپتامبر-اکتبر2008) هفته نامه فرانسوی Le Point
