متولد ۱۳۱۳ در تهران، دکتر پرویز ورجاوند، پس از اتمام دبیرستان با گرایش ریاضی، دوره عالی نقشه برداری را گذراند و در سازمان نقشه برداری مشغول کار شد. سپس به علت علاقه شدید به فرهنگ و تاریخ ایران زمین، دوره سال ششم ادبی را در دبیرستان گذراند و وارد دانشگاه تهران شد. در دانشگاه رشته مورد علاقه اش باستان شناسی را پیگیری و موفق به دریافت لیسانس در باستان شناسی و سپس فوق لیسانس در علوم اجتماعی شد.
ورجاوند سپس با استفاده از یک بورس تحصیلی به فرانسه رفت و پس از گذراندن دوره انستیتوی انسان شناسی دانشگاه پاریس و مدرسه عالی موزه لوور، وارد دانشگاه سوربن شد و در آنجا موفق به دریافت مدرک دکترای باستان شناسی با گرایش معماری تاریخی ایران گشت.
فعالیت سیاسی دکتر ورجاوند از سن پانزده سالگی آغاز شد. در شانزده سالگی وی مسئولیت روزنامه «دانش آموز» را برای نیروهای ملی در برابر روزنامه «دانش آموزان» حزب توده به عهده گرفت. وی همچنین از همان زمان در روزنامه پرچمدار و مجله امید ایران به نوشتن داستان و مقاله درباره تاریخ ایران پرداخت. فعالیت او در نهضت ملی شدن نفت باعث شد که پس از کودتای ۲۸ مرداد دستگیر و بازداشت شود. وی در طی مبارزات نهضت ملی تا ۱۳۳۹ که به فرانسه سفر کرد، چند بار بعلت فعالیت های سیاسی خود بازداشت شد.
در فرانسه، ایجاد شاخه جبهه ملی در اروپا را در اتحادیه دانشجویان ایرانی فرانسه مطرح و سرانجام با همکاری شماری از دانشجویان ملی دیگر، جبهه ملی اروپا شکل گرفت که در نخستین کنگره آن، به مسئولیت هیئت اجرایی آن برگزیده شد. در آن دوران روزنامه ایران آزاد را بعنوان ارگان جبهه ملی اروپا منتشر کرد و در ساماندهی کنفدراسیون دانشجویان ایرانی در اروپا نیز نقش چشمگیری داشت.
در بازگشت به ایران دچار دشواری هایی با ساواک شد و هنگام بررسی زمین لرزه بویین زهرا دچار تصادم شدیدی شد که چند ماه او را در حالت فلج بستری کرد. آنگاه در آزمون استادیاری دانشگاه تهران شرکت کرد و قبول شد، ولی ساواک از استخدام او جلوگیری کرد. وساطت برخی استادان برجسته ملی (مانند دکتر سیاسی، دکتر صدیقی، دکتر صفا)، منجر به اجازه تدریس بدون حقوق برای او شد. افزون بر آن، مسئولیت بخش مردم شناسی و ایلات و عشایر در موسسه پژوهش علوم اجتماعی دانشگاه تهران نیز به دکتر ورجاوند سپرده شد. ایشان به علت علاقه شدیدی که به فرهنگ و تاریخ ایران داشت، همزمان مسئولیت مرکز آموزش جلب جهانگردان را بر عهده گرفت و زمینه را برای پرورش نیروهای کاردان برای صنعت جهانگردی را فراهم نمود.
پس از تشکیل سازمان حفاظت آثار باستانی، ایشان بعنوان مشاور عالی و مسئول بخش پرورش نیروی متخصص برای نگهداری و بازسازی بافت های قدیمی و مجموعه های باستانی و تاریخی به فعالیت پرداخت که عمده متخصصان معمار و باستان شناس سازمان میراث فرهنگی از دانش آموختگان آن دوره هستند. از جمله فعالیت های موثر ایشان در زمینه میراث فرهنگی، انتشار مجله های باستان شناسی و هنر و فرهنگ و معماری بصورت دو زبانه بود. و دیگر، فعال ساختن بخش پژوهشهای مردم شناسی و ایلات و عشایر بصورت میدانی و افزودن این شیوه به برنامه های باستان شناسی دانشگاه در سطوح کارشناسی و کارشناسی ارشد بود.
پژوهشهای میدانی، بررسیهای باستان شناسی و مشارکت در کاوشهای خود ایشان، زمینه ساز مقاله ها و کتابهای بسیار بوده است که بعنوان مثال، کاوشهای هفت تپه، بیشاپور، تخت سلیمان، و رصدخانه مراغه را که کل مسئولیتش با خود ایشان بود را می توان نام برد.
بررسی ها و مشاوره های ایشان درباره روشهای بازسازی و بازپیرایی شمار زیادی از جایگاه های عمده باستانی کشور مانند تخت جمشید، بناهای دوران صفوی اصفهان، آذربایجان، کاشان، و شمال کشور، تا سال ۱۳۵۷ ادامه داشته که همه آنها در قالب صدها مقاله و رساله در داخل و خارج کشور، بویژه در دانشنامه ایرانیکا، دانشنامه اسلامی، دانشنامه تشیع، دانشنامه بزرگ فارسی و دانشنامه زنان ایران چاپ شده است.
افزون بر آن، دکتر ورجاوند تا کنون بیش از بیست کتاب در زمینه های انسان شناسی، ایلات و عشایر، جغرافیای تاریخی، آثار باستانی مناطق مختلف ایران، سبک شناسی معماری، باستان شناسی و هنر، شیوه مرمت بناهای تاریخی، رابطه فرهنگ و توسعه و غیره نوشته که بچاپ رسیده است. کتاب سه جلدی تاریخ و فرهنگ قزوین از جمله کارهای عمده و ماندگار ایشان بشمار می رود.
فعالیت سیاسی دکتر ورجاوند پس از بازگشت از اروپا در گردهمایی ها، مقاله و مصاحبه ها در چارچوب جبهه ملی ایران در رسانه ها ادامه یافت. هنگام تشکیل دولت موقت انقلاب، به دعوت شادروان مهندس بازرگان برای مدتی سرپرستی وزارت فرهنگ و هنر را به عهده گرفت. بزرگترین چالش ایشان در آن دوران پرآشوب و آشفته، که کوششی فداکارانه و خستگی ناپذیر را می طلبید، حفظ میراث فرهنگی کشور از دست خرابکاران و غارتگران بود.
در سال ۱۳۶۰، دکتر ورجاوند همراه با شمار زیادی از اعضای جبهه ملی ایران دستگیر و به زندان افتاد. دوره سه ساله زندان چنان اثرات منفی سنگینی را بر تندرستی ایشان گذاشت که تا واپسین روز زندگی با ایشان بود. پس از بسته شدن دفتر مرکزی جبهه ملی ایران و غیرقانون اعلام کردن آن توسط نظام جمهوری اسلامی، ورجاوند و چهل نفر دیگر مبارزه را در چارچوب هیئت حس نیت که همگی اعضای فعال و شناخته شده جبهه ملی بودند، ادامه داد.
دکتر ورجاوند از سال ۱۳۵۸ عضو شورای مرکزی جبهه ملی ایران بود. در سال ۱۳۷۳ به عضویت هیئت اجرایی و در سال ۱۳۷۹ به هیئت رهبری جبهه ملی ایران و سخنگویی برگزیده شد. ورجاوند را می توان به عنوان یک از فعالترین، خوشفکرترین، نوآورترین و پرآوازه ترین عضو جبهه ملی ایران شمرد که میان دوست و دشمن از احترام زیادی برخوردار بود. مرگ نابهنگام و غیرمنتظره او چنان ضربه ای به پیکره جبهه ملی و جنبش ملی ایران زد که هنوز پس لرزه های آن را احساس می کنیم.
دکتر پرویز ورجاوند یک فرزند راستین ایران زمین بود: با سواد، با فرهنگ، هوشمند، خردمند و فداکار. عشق او آزادی، رفاه و سربلندی مردم ایران و بازپس گیری و بازسازی جایگاه ایران در صحنه جهانی و احترام سزاوار ملت ایران در افکار عمومی جهانی بود. ورجاوند همیشه در ذهن ایرانیان خواهد ماند. ورجاوند مردی برای آینده ایران بود که زودهنگام به گذشته پیوست و ایران مردی را که می توانست در سازندگی و باز زنده سازی ایران عزیز پس از نجات از دست بیگانه اندیشان حاکم مشارکتی بسیار موثر داشته باشد. ولی تخم میهن پرستی که ورجاوند در دل جوانان ما کاشت، اکنون جوانه زده است.
کورش زعیم
سخنان کورش زعیم در سوگ دکتر پرویز ورجاوند
مردی برای آینده، به گذشته پیوست
ما در ایران به سوگ نشسته ایم. شما در آنجا به سوگ نشسته اید. ما همگی یکی از ارزشمندترین یاران خود را از دست داده ایم. ایران یکی از عاشق ترین فرزندانش را از دست داده است. آینده ایران یکی از کارآمدترین بازسازندگان خود را از دست داده است. بلبل عاشقی که خار ساقه گل سرخ ایران زندگی اورا گرفت. یک زندگی سراسر خدمت به میهن، یک زندگی سراسر مبارزه برای آزادی میهن، یک زندگی پر از فداکاری و از خود گذشتگی، یک قلب پر از اندوه از ناکامی ها، از خودکامگی ها، از بی عدالتی ها، از فساد و تباهی که چون خاری دلش را ریش کرده بود.
ولی او به ما آموخت، و به جوانان ما آموخت، که چگونه برای رهایی ملت بزرگ و با فرهنگمان مبارزه کنیم. او نهال دهها ورجاوند دیگر را کاشت.
کورش زعیم
۲۶ خرداد ۱۳۸۶ (۱۶ ژوئن ۲۰۰۷)
سخنرانی کورش زعیم در سالگرد درگذشت دکتر پرویز ورجاوند
۲۱ خرداد ۱۳۸۷
مردی برای آینده، به گذشته پیوست
ما دراینجا به سوگ نشسته ایم، برای ورجاوند، مردی برای آینده که به گذشته پیوست. ما یکی از ارزشمندترین یاران خود را از دست داده ایم، ایران یکی از عاشق ترین فرزندانش را، و آینده ایران یکی از کارآمدترین بازسازندگانش را.
یک زندگی سراسر خدمت به میهن، یک زندگی سراسر مبارزه برای آزادی ملت، یک زندگی پر از فداکاری و از خود گذشتگی، یک قلب پر از اندوه از ناکامی ها، از خودکامگی ها، از بی عدالتی ها، از فساد و تباهی ……….. که چون خاری دلش را ریش کرده بود.
ولی او به ما آموخت، و به جوانان ما آموخت، که چگونه برای رهایی ملت بزرگ و با فرهنگمان ……….. مبارزه کنند. او نهال دهها ورجاوند دیگر را در دل جوانانمان کاشت.
و اکنون که ما تنها شده ایم، و ملت ما هنوز در بند است، و کشور ما ………………………………، و میهن ما که در طول تاریخ پر افتخار هزاران ساله خود همیشه سربلند و بدعت گذار بوده تا این حد …………………….شده، چه وظیفه ای بر دوش ماست؟
آیا هنوز باید در جمع خود تنها باشیم؟ …………. تا کجا باید سقوط کنیم تا همه ما سوخته دلان باور کنیم که راه پیشرفت رو به عقب نیست؟ آیا نباید آنقدر درس گرفته باشیم که بتوانیم درک کنیم که راهمان یکیست و در هدف نهایی هیچ اختلافی میان ما نیست؟ آیا آنقدر شهامت و از خودگذشتگی در خود می بینیم، یا دستکم آنقدر از آینده میهنمان ترس داریم، که بتوانیم و بخواهیم دست در دست هم بیاندازیم، از خودبزرگ بینی ها و از خود شیفتگی ها گذر کنیم و در کنکاش با یکدیگر راه آینده را تعریف و نقشه راه را ترسیم نماییم؟
دل من می گوید، آری. عقل من می گوید که همه در همین اندیشه هستیم. این فریاد خود را برای همبستگی و یکدلی برای دستیابی به این هدف مشترک در سینه حبس نکنید.
