پایا راستگونیا
تحولات اخیر در منطقه این پتانسیل را دارند که جمهوری اسلامی را در انزوای منطقه ای و بین المللی بی سابقه ای قرار دهند . و دست او را از بسیاری از عرصه ها کوتاه سازد . به خصوص آنچه در این روزها در سوریه در جریان است می تواند نقش به سزایی در این سرانجام نافرجام برای جمهوری اسلامی داشته باشد .
دولت بعث در سوریه از اوایل روی کار آمدن جمهوری اسلامی در ایران چه در زمان حاکمیت حافظ اسد بر قدرت و چه در زمان فرزند او بشار اسد که بعد از درگذشت او قدرت را در سوریه به دست گرفت و رئیس جمهور مادام العمر این کشور شد هموار رابطۀ نزدیک و استراتژیکی با جمهوری اسلامی داشته است . و از این لحاظ در بین سایر کشورهای عربی واجد موقعیتی استثنایی در رابطه با ایران بوده است .
این رابطۀ مساعد البته باز می گردد هم به رویکرد ایدئولوژیک و رهیافت سیاست بین الملل جمهوری اسلامی عمدتاً در منازعۀ و دشمن تراشی راهگشا در حوزۀ روابط خارجی و در این زمینه دشمنی سنتی و لاینحل آن با اسرائیل و حمایت از گروهای متخاصم با این کشور در فلسطین و لبنان . و هم از سوی دیگر این ارتباط صمیمانه مربوط است به اختلاف دولت سوریه با اسرائیل که موضوع اراضی اشغال شده از این کشور از سوی اسرائیل در جنگ های اعراب و اسرائیل عامل اصلی آن محسوب می گردد . این هدف دوم هدفی است پراگماتیستی و مبتنی بر اهداف واقعگرایانه و نه بلند پروازانه به خلاف هدفی که جمهوری اسلامی از منازعه با اسرائیل دنبال می کند. از همین روی رابطه با جمهوری اسلامی در کنار منازعه با اسرائیل برای دولت سوریه ناظر بر دو هدف بوده و به عبارتی در دوجهت می توانسته است دولت سوریه را از مواهب خویش بهرهمند سازد . یکی این که این کشور با فشاری که در این ارتباط می توانسته است به دولت اسرائیل وارد سازد زمینه بازپس گیری اراضی تحت اشغال خویش را فراهم سازد ، هدفی که همچنان از سوی سوریه دنبال شده و هنوز به نتیجه ای نهایی منتهی نشده است . هدف دوم که به عکس هدف نخست دولت سوریه به حد کفایت از آن بهرهمند گشته است همانا کمکهای اقتصادی بی دریغی است که جمهوری اسلامی در راستای ماجراجویی های منطقه ای خویش همواره دولت سوریه را از آنها برخوردار ساخته است .
دولت سوریه فراهم آورندۀ زمینۀ مساعدی در تعقیب منافع ایدئولوژیک و آرمانگرایانۀ جمهوری اسلامی در آن بخش از منطقۀ خاور میانه بوده است . حمایت های مالی ونظامی از شبه نظامیان لبنانی و فلسطینی از طریق سوریه صورت گرفته است .
حال که در ادامۀ موج دامنه گستر اعتراضات در خاورمیانه سوریه نیز دستخوش نا آرامی گشته و مردم این کشور در شهرهای مختلف به خیابان ها ریخته ، خواهان کنار رفتن رژیم اسد شده اند زنگ خطری بی سابقه برای منافع دولت اسلامی ایران در آن بخش از خاورمیانه به صدا در آمده است . کنار رفتن رژیم بعث در سوریه به معنای از دست رفتن یکی از متحدان سنتی و هموارۀ جمهوری اسلامی بوده ودست این نظام را تا حد قابل توجهی از دخالت در امور فلسطین و لبنان کوتاه خواهد نمود .
از هم اکنون گروه مورد حمایت ایران در منازعات فلسطین با اسرائیل یعنی حماس که آینده را در راستای حضور و تعقیب خواسته هایش در سوریه در نامساعد یافته اند در یک چرخش واقعگرایانه و پراگماتیستی از در آشتی با گروه فتح برای تشکیل دولت آیندۀ فلسطین به اتفاق هم درآمده اند . چرا که به واقع دریافته اتد که اگر حکومت اسد در سوریه کنار رود به یکباره پایگاه خویش در این کشور را وا خواهند نهاد و فراتر از آن ، از این پس حمایت های ایران نیز از آن طریق بسا دشوار خواهد گشت . واز سوی دیگر اوضاع در ایران نیز خود چندان تضمینی برای حمایت های نظام نامشروع اسلامی در آینده به دست نخواهد داد .
به عبارتی باید گفت که روند کلی تحولات در خاورمیانه به خصوص در سایه گسترش امواج دموکراسی طلبانه و به پا خواستن مردمی که خواهان احقاق حقوق و اعمال ارادۀ خویش بر مقدرات خویش هستند ، به سمت انزوای بیش از پیش و ایزوله شدن جمهوری اسلامی رقم می خورد . و هیچ دورنمای مساعدی برای حکومت مستبد مذهبی در ایران تا کنون در این تحولات متصور نبوده است . چرا که اساساً دموکراسی که از جهتی پدیده ای است که با روند هایی از عقلانیت و واقعگرایی در حوزۀ سیاسی و اجتماعی توأم است ، با ذات و ماهیت نظام ایدئولوژی زدۀ اسلامی در ایران در تناقض قرار می گیرد . نظامی که در غیاب و سرکوب رأی و ارادۀ مردم ، آمال و آرمانهای به دور از عقلانیت خویش را توأمان با منافع و مطامع خاص و قشری مرسوم در همۀ نظام های استبدادی در آمیخته است و به یکی از مخوف ترین ساختارهای سیاسی توتالیتاریستی ـ استبدادی علیه شهروندان بدل گشته است .
سیاست حاکی از سرگشتگی و تشویشِ یک بام و دو هوای نظام در قبال تحولات منطقه و تلاشی که در راستای سانسور ، تحریف و ایجاد اعوجاج درانعکاس اخبار تحولات منطقه در پیش گرفته است به خوبی بیان گر وحشت این نظام از گسترش جنبش های دموکراتیک و تغایر ذاتیش با نتایج چنین تحرکاتی است . جمهوری اسلامی دست از همه راه کوتاه ، تلاش وافری نمود تا تحولات مثلاً در مصر و تونس را در چهارچوب تحرکات اسلامی گروه های اسلام گرای معلوم الحال در این کشورها تعبیر نماید . امّا وقتی این تحولات چون حرکت مهره های دومینو، دامن رژیم اسد را نیز در سوریه گرفت باز از حربۀ دیرینۀ خویش یعنی توسل به دسیسه و توطئه پنداری استفاده نمود .
تغییراتی که از یک دهۀ پیش به این سو می رود تا معادلات سیاسی را در خاور میانه تغییر دهد . به هیچ وجه با منافع و خواسته های نظامی چون جمهوری اسلامی در تناظر قرار نمی گیرد . از یک سو گسترش حضور نیروهای آمریکایی در منطقه در کشورهای مجاور ایران در دو سو ، شرق وغرب ، عرصه را بر سیاست های مداخله جویانۀ جمهوری اسلامی تنگ ساخته است . هیچ یک از تحولات در عراق و افغانستان نتوانست آنگونه که نظام اسلامی متوقع بود استیلای افراد یا گروه ای حامی و مورد جمهوری اسلامی نظیر مجلس اعلای اسلامی عراق را به دنبال داشته باشد . حاکم شدن نظامی مبتنی بر آرإ مردم در عراق تا کنون مانع از تحقق چنین اهدافی برای جمهوری اسلامی شده است . لذا در تعقیب اهداف بحران برانگیز خود به فعالیت های خرابکارانه و توسل به ایجاد ارعاب و حشت و جوی متشنج در این کشور روی آورد . در افغانستان نیز در این زمینه کمک هایی را به گروه افراط گرایی چون طالبان در جهت ایجاد نا امنی در این کشور سرازیر ساخته است . امّا این سیاست نیز تا کنون نتوانسته است ارادۀ ملت های این کشورها را مبنی بر تحقق حکومت های مردمی و غیر دینی متوقف سازد .
اکنون موج دیگری از تحولات نامساعد در جهت خواست جمهوری اسلامی در منطقه وقوع یافته و در حال گسترش هستند . اصلی ترین تحدید را علیه منافع جمهوری اسلامی در این زمینه ، در حال حاضر در سوریه به دنبال داشته است . البته این تحولات بیرونی می تواند مکملی باشد برای تحولات داخلی در ایران ، گسترش اختلافات و چالش های سیاسی و افزایش گسست و انشقاق بین جناح های مختلف و به خصوص اکنون در خود جریان حاکم عرصه رابیشتر هر زمان دیگری بر دولت اسلامی تنگ نموده است . این روند بحرانی چه در مناسبات داخلی در برابر مردم ، منتقدان و معترضان و چه در روابط خارجی با متحدان دیرینی که اکنون خود در معرض امواج طوفان وتلاطمی براندازانه قرار گرفته اند بسیاری از موقعیت های گذشته نظام را در معرض تهدیدهایی جدی قرار داده و خواهد داد . و وضعیتی را در پی خواهد داشت که دیگر به صرف تحریف اخبار اوضاع وشعارهای انحرافی و ارعاب و تحدید چاره پذیر نخواهد بود .
