با آنکه سال ۲۰۱۰ و تعداد مقالات منتشر شده در مراکز معتبر علمی در جهان توسط دانشمندان چینی نشان داد که این کشور فاصله خود را با آمریکا کم کرده است، اما آمار‌ها نشان می‌دهد این ایران است که مقام نخست از نظر میزان افزایش تعداد مقالات علمی جهان در سال ۲۰۱۰ را به خود اختصاص داده است.
در فاصله بین سال های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۸، دانشمندان ایرانی ۱۳۲۳۸ مقاله علمی چاپ کرده‌اند، در حالی که این رقم در دوره قبلی ۷۳۶ مقاله بوده و این رشدی هجده برابری را نشان می‌دهد.
به نوشته نشریه نیوساینتیست، رشد علمی در ایران یازده برابر نرخ متوسط جهانی و سریع‌تر از هر کشور دیگری است. به نوشته این نشریه، بررسی شمار مقالات و مطالب علمی نشان می‌دهد که ایران از همه کشورهای دیگر در این زمینه جلو‌تر است.
یک مرکز بررسی و تحلیل داده‌ها در کانادا موسوم به ساینس متریکس با انتشار یک تحلیل همه جانبه نشان داده که نوعی چرخش و جابه جایی ژئوپلتیکی در حوزه تولید علم در جهان در حال رخ دادن است و در این رابطه، خاورمیانه یکی از حوزه‌های در حال ظهور تولیدات علمی است که ایران و بعد ترکیه بازیگران اصلی آن هستند. قاره آسیا هم در حالت کلی، از قاره آمریکا در تولیدات علمی پیشی گرفته است.
حوزه‌های بر‌تر رشد علمی در ایران
مقامات ایرانی طی سال های گذشته بار‌ها بر رشد علمی کشور تاکید کرده و از عباراتی نظیر “صعود به قله‌های رفیع افتخارات علمی” برای نشان دادن جدیت خود در پیشرفت‌های علمی دانشگاهی استفاده کرده‌اند. این سیاست منحصر به سیاست‌های دولت‌های اخیر نیست چرا که رشد علمی که بر اساس آمار‌ها به صنایع شیمیایی و هسته‌ای ایران مربوط می‌شوند، نتیجه چندین دهه کار و تمرکز روی چنین برنامه‌هایی است.
بر اساس مطالعات صورت گرفته، رشد مطالعاتی و در نتیجه افزایش تعداد مقالات علمی ایرانی در نشریات بین المللی، چند حوزه علمی را برجسته‌تر نشان می‌دهد. رشته‌هایی چون شیمی هسته‌ای، فیزیک ذرات و مهندسی هسته‌ای از جمله این موارد هستند. به نوشته نیوساینتیست به نقل از مرکز بررسی داده‌ها در کانادا، شمار مقالات دانشمندان ایرانی در حوزه مهندسی هسته‌ای ۲۵۰ برابر نرخ متوسط جهانی رشد کرده است. این رشد در رشته‌های پزشکی و تحقیقات کشاورزی نیز محسوس است.
نیوساینتیست می‌نویسد با آنکه رابطه دولت‌های ایران و آمریکا آنان را در مقابل هم قرار داده، اما ظاهرا از این خصومت در ارتباط دانشمندان ایرانی و آمریکایی اثر منفی نداشته چرا که چاپ مقالات مشترک بین دانشمندان دو کشور بین سال های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۶ پنج برابر شده و از رقم ۳۸۸ به ۱۸۳۱ مورد رسیده است.
در این میان برخی ناظران و صاحبنظران علمی می‌گویند که رشد قابل توجه شمار مقالات علمی چاپ شده در نشریات خارجی نباید باعث غفلت از این نکته شود که تاکید روی مقدار از توجه لازم به کیفیت مقالات می‌کاهد.
غلبه کمیَت بر کیفیت؟
علی مستشاری استاد سیستم‌های فنی اجتماعی از دانشگاه استیونس آمریکا به بی‌بی سی فارسی گفت که به رشد علمی باید هم مثبت و هم با احتیاط به شکل منفی نگاه کرد. از نظر آقای مستشاری رشد علمی کلی در ایران در دو سه دهه اخیر کاملا مثبت است، اما جنبه منفی کار اینجاست که “دانشمندان بطور معمول مقاله را برای رشد علم می‌نویسند و نه برای بالا بردن شماره تعداد مقالات چاپ شده، در حالی که برای دست اندرکاران در ایران جنبه عددی قضیه مهم‌تر است و در حالت کلی، فرهنگ تعداد بر فرهنگ کیفیت غلبه می‌کند.”
آقای مستشاری در توضیح این حالت گفت:”اکثر مقالات ایرانی در نشریه‌هایی چاپ شدند که استانداردهای پایینی دارند. در ژورنال‌های بر‌تر تعداد مقالات ایرانی کمتر است. در زمینه تحقیقات پزشکی و بیوتکنولوژی مقالاتی که در ایران نوشته می‌شوند کیفیت خیلی خوبی دارند.”
معادله علمی کنونی در جهان
رشد سریع مقالات علمی در ایران، هندوستان و دیگر کشور‌ها مانند چین به این معنا نیست که موازنه توزیع علم به شکل بنیادین متحول شده است، چرا که آمریکا، اروپا و ژاپن هنوز برتری خود در این عرصه را حفظ کرده‌اند اما این برتری با ظهور کشورهای در حال صنعتی شدن در معرض تهدید قرار گرفته است. کشورهایی مانند چین و هندوستان بر سرعت ارائه مقالات علمی خود افزوده‌اند و برزیل نیز از کشورهای مطرح در این عرصه است.
تحقیق جدید نشان می‌دهد که چین بعد از پیشی گرفتن از بریتانیا، دومین کشور بزرگ تولید کننده تحقیقات علمی، تا دو سال دیگر می‌تواند از آمریکا هم سریع‌تر در این زمینه پیشرفت کند. پروفسور کریس لوولین سمیت، مسئول ارشد تهیه این تحقیق، می‌گوید:”با توجه به میزان سرمایه گذاری چین در زمینه تحقیق و توسعه، از به دست آمدن این نتیجه تعجب نکردم.”
دولت چین از سال ۱۹۹۹ به بعد میزان سرمایه گذاری در این زمینه را سالانه بیست در صد افزایش داده است و این رقم اکنون به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار رسیده است.
در سال ۲۰۰۶ در حدود یک و نیم میلیون دانشجوی چینی در رشته‌های مهندسی از دانشگاه‌ها فارغ التحصیل شدند.
این نتیجه گیری یک تحقیق عمده است که توسط آکادمی ملی علوم بریتانیا، به نام انجمن سلطنتی انجام گرفته است.
برخی صاحبنظران با در نظر گرفتن معادله موجود، معتقدند که تفوق و برتری کشورهای اصلی مانند آمریکا، ژاپن و کشورهای عضو اتحادیه اروپا حفظ می‌شود، اما مجموعه کشورهایی که به لحاظ علمی در حال ظهور هستند گسترده‌تر می‌شود.
منبع : بی بی سی
