آقامحمد عاشق اصفهانى: از معاصران شاه سلطان حسین صفوى است. در سال ١١٠٧ه ق یعنى یک سال بعد از به تخت نشستن پادشاه صفوى چشم به جهان گشود .در سال ١١٨١ه ق دیده از دیدار فروبست. با هاتف
و لطفعلى بیک آذر که در تذکره آتشکده از وى به کوتاهى یاد کرد،همزمان بود. از تذکره نویسان پس آیندش رضا قلى خان هدایت در مجمع الفصحاء و فاضل خان گروسى در تذکره انجمن خاقان از اوسخن گفتند . هدایت در گذشتش را در سن هفتاد سالگى سال ١١٨١ه ق نگاشت . و فاضل خان به نقل از ماده تاریخ صباحى شاعرکه معاصر ومعاشر عاشق بود( ١١٧٧ ه ق ) ضبط کرد.
ماده تاریخ فوت عاشق در سروده ى صباحى چنین است :
چون شد به جنان روان عاشق
آسود ز رنج جسم و جان عاشق
زد کلک صباحیش به تاریخ رقم
“پیوسته بود جنان مکان عاشق”
ولى ماده تاریخ هائى که عاشق در سال ١١٧٩ به رشته نظم کشیده است مبین حیات وى تا تاریخ نظم ماده تاریخ هاست . ،ضبط هدایت مقرون به صحت است .
سروده هاى عاشق نغز و ساده و استوار است .در بردارنده ى مضامین بکرِخوشایند ِدل چسب ،آراسته به صنایع بدیع برخوردار ازسلاست بیان وشیوایى سخن سخته ،همان انگاره هاى ادبى مور نظر شاعران دوره بازگشت ، که اصفهان مرکز نهضتشان بود.و بیشتر بنیان گذارانش مانند ِمیر سید على مشتاق ،میرزا محمد نصیر اصفهانى و سید احمد هاتف ……… یا اصفهانى بودند ویا در این شهر مى زیستند.
مضامین سخن وى بیشتر عاشقانه است و گاه عارفانه ، واز انواع شعر بیشتر به غزل سرایى ورباعى گویى، پرداخته است . بیش از چند قصیده ندارد.
تخلّص عاشق چنانکه سروده هایش گواهى مى دهد. دقیق ومقرون به صحت انتخاب اوست. در مطلع قصیده اى نیز به این نکته اشاره دارد .: تاجر عشقم بکف مایه سودم وفا
تاکه شود مشترى تا چه دهد در بها
ما ودل بى نصیب هردو فقیر وغریب
تا که شود مهربان تا که شود آشنا
از بررسى سروده هاى عاشق در مى یابیم ،بر خلاف آنکه به لحاظ خوى مردم پرورى ومنش شاعرانه ، رنجشش از اهل زمانه در امور جارى زندگى وى را به انتقام جویى بر نمى انگیخته، در عرصه سخنورى،دخل وتصرف در شعرش را بر نمى تافته ،ورنجش شاعرانه اش را با بى التفاتى به ناقدان سخنش ابراز مى داشته است.
چنانکه یک جا در فراموشى کینه یاران مى گوید:
عاشق این کینه که از شکوه یاران دارى
یا ببر از دل خود یا به خدا باز گذار
ودر جاى دیگر در تعریض به نقد ناقدان سخنش مى گوید:
وانکس که عیب شعر تر من زجهل گفت
بى التفاتى تو سزا در کنار کرد
در قصیده ى عاشقانه اى در بحر منسرخ مثمن مطوى مکشوف ، به وزن مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن درتقدیر ازسخندانى معشوق وتحسین از شیرین سخنى خود چنین مى سراید :
قدر سخن دانیت کس نشناسد چو من
چون نشناسد کسى همچو تو شعر مرا
کلک ثنا خوان من طوطى شیرین سخن
طبع سخن دان تو بلبل دستانسرا
عاشق شاعرى ،شیعى مذهب بود.سروده هاى وى در مدح خاندان عصمت وطهارت مبین ژرفاى اعتقادات دینى وى به مبانى مذهبى شیعى است.
از سروده هاى مذهبى او، قصیده اى پنجاه وهفت بیتى است،مردّف به ردیف (آفتاب ) که در نعت حضرت على (ع) در بحرمضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف ،مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعِلُن ،به مطلع زیر سروده است :
در زیرِزلفْ، روى ِتو ، بیند ،گر آفتاب
بى پرده جلوه گر نشود دیگر آفتاب
با ابیاتى حاوى تشبیهات بدیع و واژگانى ساده وسهل وشیواو قابل فهم عامه مردم ،برخى از ابیات
آن چنین است:
قَدِّ تو،سرو و زلف ِتو سایه، رُخِ تو مهر
سایه به پاى ِسرو و ترا بر سر آفتاب
انصاف اگر ترازوى ِ عدل آورد، به کف
باشد ز ذره پیش ِرُخَت کمتر آفتاب
جویاىِ کوىِ کیست که در طى ِاین بروج
هر روز مى رود به ره ِدیگر آفتاب
تا ره بَرَد به خاکِ درِ شحنه ىِ نجف
گردد در آسمان ، زِپىِ رهبر آفتاب
زین گونه بر سپهر بر آمد ،ازاینکه داشت
بر جبهه داغِ بندگىِ حیدر آفتاب
بس تفته است وسوخته چندان عجب مدار
افتد اگر به پاى ِ شه ِ کوثر آفتاب
آن صفدرى که کسب ِظفر، تا کند ،ازو
ساید به مهچه ى عَلَمَشْ پیکر آفتاب
قصیده اى دیگر دارد در بزرگداشت حضرت على (ع)،به مطلعِ
چند باشد از قضا فرمان ده وفرمان پذیر
در چمن زاغِ سیه دل ،در قفس بلبل اسیر
در بحر رمل مثمن محذوف ،فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن، در تعریض به دلاورى وشجاعت آن حضرت چنین گوید:
آنکه پیش از مهد بستى صولت او دست دیو
آنکه در گهواره کُشتى گاه ،اژدر ، گاه ، شیر
آنکه از وى در شک افتادند خواندندش ،خدا
چون ندیدنش ،به عالم شبه و مانند و نظیر
در تَغَزُل لطیف قصیده اى دیگر که باز در مدح حضرت مولاست، چنین آغاز سخن مى کند:
من به جان دامن فشان ،دامن کشان، آن نازنین
حیرتم بسیار وکارم با نگاه واپسین
آن چنان مى زیبدت جانهاى ِ مشتاقان فدا
کافریده بهر نازت گوئیا جان آفرین
ساختى از جلوه اى کار مرا گفتى خوشست
دلستانى آنچنان وجان سپارى اینچنین
قصیده اى نیز در ستایش حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها سروده که به مطلع ِ زیر است :
اى به گوهر ذات پاکت بضعه١ ى خیر الانام ٢
وى مهینه بانوى ِجنت ز روى احترام
در تلو این سروده ى پنجاه وهفت بیتى ،پس از بزرگداشت دخت پیامبر ،از اهل زمانه با ابیاتى گله آمیز یاد
مى کند ، از محضر ممدوح مرهم التیام زخم جگر مى طلبد.
نیش عقرب مى خورم ،هردم که کار ِمن فتاد
با گروهى سفله وناجنس چون جنس هوام٣
مرهم از لطف توخواهم گرچه دارم زین خسان
برجگر زخمى که ممکن نیست او را التیام
١: بضعه: به فتح اول ،سکون ثانى ، وفتح ثالث ، جگرگوشه
٢:انام : اسم جمع وبه معنى خلق است
٣: هوام: به فتح اول جمع هامَّه به معنى حشرات الارض است . وبا تشدیدِ واو ،شیر درنده را گویند.
پیشه ى عاشق خیاطى بود.از دست رنج خود گذران زندگى مى کرد .در پى شعر فروشى وثروت اندوزى مدّاحانه نبود.
استغناى طبع وى را از دونى طلب نان به مدد دریوزه گرى منظومانه باز مى داشت.
لیک از آن دونان نیم کز بهر نان
شیوه ى در یوزه ام باشد شعار
ولى از آنجا که از مجهول ماندن قدر سخنش گلایه مند بود ، در پى سخن شناس صاحب قدرتى مى گشت ،که شعرش را شهره ى عالم سازد ،نام آورى خویش را به مدح نامدارن زمانه پیوند مى داد.به سنت دوران وخوى وخصلت ستایشگرانه،از مواضع ِقدرت یارى مى جست. چنانکه گوید:
شعر من اکنون شود،شهره ى عالم که شد
این درم نا روا مدح تواش کیمیا
همین امر باعث شد ،عاشق مصادر اقتدار زمانه را بستاید . از شاه سلطان حسین صفوى ، وفتحعلى خان اعتماد الدوله وزیر اعظم او که دوران اقتدار مقرون به آسایش و آرامش آنان را درک کرده بود ،گرفته تامحمد حسن خان قاجار و شاه اسمعیل سوم ،که در دوران بى ثبات جانشینان نادر حکومتى نا پایدار و سلطنتى ظاهرى داشتند. ونیز کریم خان زند و وزیرش میرزا محمد جعفر اصفهانى را مدح کند.
در مدح شاه سلطان حسین صفوى ،قصیده اى سروده ، به وزن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن در بحر رمل مثمن محذوف که ابیات آغازین آن چنین است:
قاصدى خواهم که پیش داور جم اقتدار
عرضه دارد ،حال دور افتادگان بى قرار
میر کیوان بخت گردون قدر مه رفعت حسین
آن ز مردان جهان در مردمیها یادگار
قرت العین کدامین عین، عین مردمى
درت التاج کدامین تاج تاج افتخار
کار او با شاد کامى و چه کارى با ثبات
عهد او با نیک نامى وچو عهدى بر قرار
یکه تاز عرصه ى میدان فیروزى که شد
توسن گردون بزیر ران حکمش راهوار
باد ِ نوروزى ز خُلْقِ جانفزایش مُنْفَعِل
ابر نیسانى زدست زر فشانش شرمسار
عرصه ى جولان ِ حشمت را به عزت شاهباز
گوشه ایوان عزت را به دولت شهریار
از مدائح ِدیگر عاشق قصیده ایست ، بر وزن مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن در بحر منسرخ مثمن مطوى مکشوف
خطاب به فتحعلى خان لگزى اعتمادالدّوله ،وزیر اعظم شاه سلطان حسین صفوى ،به مطلع ومنتخب ابیات زیر:
صبح که از گوشه ى ِپرده ى ِزنگار فام
شد به نظر آشکار آنچه ،نهان گشت شام
خاتم جم شد پدید ، دیو ِسیه دل رمید
نور ِهدایت درید پرده ى ظلم و ظلام١
بى تعبى رام شد مرغِ همایون ِمهر
چرخ شد از کام ِ دل خرم و بر چید دام
صبح ِسعادت دمید وقت ِصبوحى رسید
ساقىِ خورشید چهر آمد و درداد جام
باد صبا بر مشام بوى ِگلم میرساند
کز پى ِ آن در رسید قاصد ِفرّخ ِ نیام
همره او نامه ى ِ لطف ِ ملاذ ِ جهان
مژده او صحت ِ ذات ِ خدیو ِ انام
داور ِ دارا لقب ، احمدِ حیدر نسب
سرور ِگردون مطیع صاحب کیوان غلام
کعبه ى ِاهل ِ جهان ذات ِ تو وحضرتت
در شرف و احترام غیرت بیت الحرام
داده تو و شاه را ،بخت زمام ِ مراد
گو نرود دیگرى از پى ِ سوداى ِ خام
پیر خرد را که هست مرجعِ هر عصمتى
هم به تو اش اعتقاد هم به تواش اعتصام ٢
از اثر ِ تربیت کلشنِ امید را
نکهت خُلْقَتْ بهار ریزشِ دستت غمام٣
طبع ِهنر پرورت بلبل ِ رنگین سخن
کلک ِ سخن گسترت طوطى ِشیرین کلام
جز درت امروز نیست جاى ِدگر در جهان
جنس ِ کرم را مکان اهل ِ هنر را مقام
١: ظلام : تاریکى اول شب
٢: اعتصام :چنک زدن
٣: غمام به فتح اول جمع غَمامه به معنى ابر وابرى که آفاق رابپوشاند
عاشق درمدح محمد حسن خان قاجارکه در دوران فترت پادشاهى ورویارویى جانشینان نادر، حکومت زود گذرى بر اصفهان داشت ،قصیده اى بر وزن فعولن فعولن فعولن فعولن ،در بحر متقارب مثمن سالم سرود .از روزگار نامساعد وبازار سرنوشتى که به زعم او سروده هاى گوهر بهایش را ، با ارزیابى نا منصفانه مى سنجید،گلایه کرد . از ممدوح با عنوان خدیوى نام برد، که به زعم وى سپهر معانى بود .عدل وکرمى داشت که نوید نصرت مى داد وباب فتح به رویش مى گشود.
همه حیرت از گردش دور گردون
همه عبرت از بازى سیر ِاختر
که یکباره آخر چرا این چنین شد
فلک دون نواز وجهان سفله پرور
به بازارِ فطرت ١سخن هاى عالى
که جوهر شناسان گرفتند گوهر
به لعل و به یاقوت گیرم نیرزد
به خاکش چرا کرد گردون برابر
درین دشت لب تشنه مردم کجا شد
سحابى ٢که گردد به من سایه گستر
جهان فتوت محمد حسن خان
که شد امر او را زمانه مسخّر
سپهر معانى خدیوى که آمد
به اقبال جمشید و فرّ سکندر
شکر ریز سازد چو لب بر افادت ٣
زلطفش به طوطى توان داد شکّر
زلطف وکرم دارى این منزلت را
که کام دو عالم ترا شد مقرر
١: فطرت:سرنوشت وطبیعت
٢: سحاب: ابر
٣: افادت: فایده رساندن
شاه اسمعیل سوم نواده ى دخترى شاه سلطان حسین( فرزند سید مرتضى خلیفه سلطانى صدر الصدور و جان آغا بیگم )
که در دوره جانشینان نادر ،به پادشاهى ظاهرى منصوب شده بود .ودر کش مکش ها وجنگهایى رقابت جویانه آنان هر بار از اردوى شکست خوردگان به اردوى منازعان فاتح منتقل مى شد. پس از شکست وقتل محمد حسن خان قاجار از زندیه ، نخست به شیراز برده شد .پس از آن در آباده سکنى گزید .به داشتن نام تشریفاتى پادشاهى اکتفاء کرد . عاشق در ایام اقامت او در شیراز که مقارن با قبضه شدن قدرت سیاسى نظامى در دست کریم خان زند ،وقلع وقمع اردوى قاجار وبختیارى وآزاد خان افغان بود، قصیده اى در مدح اسمعیل سوم سرود ٠به سنت سخنوران مدّاح پیشین اوصافى غیر واقعى به وى نسبت داد.
مطلع ومنتخب ابیات این قصیده پنجاه بیتى که به وزن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن در بحر رمل مسدس محذوف سروده شده است ،به شرح زیر نقل مى گردد:
صبحدم باد صبا شد حق گذار
سوى من آورد بویى از بهار
من شتابان جانب بستان شدم
از دل ِغمگین مگر خیزد غبار
در چمن هر سوى مى کردم نظر
دیدم از آثارِ صنع ِ کردگار
لاله ى لب ریز از مى جام ِلعل
نرگس از جام ِ تهى اندر خمار
خاک شیراز است امروز آنکه هست
بر جهان از عدل جانش افتخار
داور ِ جم رتبه اسمعیل شاه
آن فریدون قدر جمشید اقتدار
آنکه در یکدم مسخر مى کند
عالمى را تیغ او خورشید وار
آنکه مى خواند به روز دار وگیر
حمله ى او کوه را ناپایدار
آن جهاندارى که گر یکدم کند
آسمان بر غیر ِ راى ِ او مدار
نورش از خورشید ومه زائل شود
بگسلد سر رشته ى لیل و نهار
معتکف در آرزوى ِ منصبى
بر در ِ او خسروان ِ نامدار
دشمنش را نیست از بخت سیه
غیر ِ شمع ِ کشته بر روى ِ مزار
اى ز احسان ِ تو مرهم یافته
هر دلى کز جورِ گردون شد فکار
در همه روىِ زمین گر بنگرى
خسته اى چون من ندارد روزگار
لیک از دونان نیم کز بهر نان
شیوه ى دریوزه ام باشد شعار
سایه ى لطف خود از من وامگیر
کامدم بر درگهت امیدوار
نیست تا در عالم ِ کون و فساد
غیر نیکى نقش ِ دیگر پایدار
ظلّ ِعدلت بر جهان گسترده باد
شاد کام و کام بخش و کام کار
از زمره دیگر مدائح او قصیده نغز ولطیفى چهل بیتى است ، مردَّفْ به ردیف ندارد .
بر وزن مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعِلُن ، در بحر مُضارع ِ مُثَمَن ِاَخرَبِ مَکفوفِ مَحذوفْ در مدح کریم
خان زند
اى مرغِ دل کسى چو تو داد فغان نداد
داد از گُلى که گوش به این داستان نداد
آن نوش لب به مصلحت کشتنم نگفت
حرفى که بوسه ایش ملک بر دهان نداد
یا از جفاى دوست شکایت نمى توان
یا احتیاط عشق به من آن زبان نداد
عشق از ادب سرشته شد وحُسْن از حجاب
راهم مگو به کوى ِ کسى پاسبان نداد
جز من که جان به حسرت یک حرف مى دهم
کام دل آن لب ِ شکر فشان نداد
آن بلبلم که حسرت در خون تپیدنم
مهلت به گلشن وقفس و آشیان نداد
رفتم پى تظلم واین شکوه ام فزود
کز من گذشت وگوش مرا بر فغان نداد
کردم بسى ملامت دلخستگان عشق
پنداشتم که دل به بتان مى توان نداد
کارم نساخت نرگس مست پرى رخان
تا شیوه ى نگاه تو رطل گران نداد
یاد آور زمانه کنم عرضه جور تو
داد من ستم زده چون آسمان نداد
مخدوم نامدار کریم آنکه در کرم
همتاى او زمانه به عالم نشان نداد
نامش گرفت جمله جهان را به نیکویى
وز روى عقل دل به فریب جهان نداد
تا جایى که پس از مدح ممدوح ،سروده را با ابیات زیر به پایان مى برد.
درعهد دولت تو که خرّم جهان ازوست
گردون چه شد که کام ِ من اندر میان نداد
برمن زمانه از همه کس تنگ تر گرفت
ورنه کرا سپهر به دست ِ هوان ١ نداد
این سال سیمست که از بخت واژگون
شه داد اگر وظیفه به عاشق فلان نداد
اندیشه زین نکرد که گویند مفلسى
گنج گهر فشاند و فلانیش نان نداد
پر رنج برده ام که زنظمى چنین بلند
گنجینه ى گهر فلکم رایگان نداد
بس قرنها گذشت کزین مشت گوهرى
بیرون کسى زمخزن ِ طبع روان نداد
دادم ازو بگیر که از طبع ظلم سوز
چون تو صلاى عدل کسى در جهان نداد
بادا مراد وعیش تو جاوید در جهان
گردون مراد اگر به کسى جاودان نداد
١: هوان: ناتوانى ،سستى
در مدح میرزا محمد جعفر اصفهانى وزیر متکبر کریم خان زند نیز قصیده ى غرائى سروده که مختصرى از آن نقل
مى گردد.
سزاى آنکه به لطف از بتان نبودم شاد
کنون به قیمت لطف از تو مى خرم بیداد
به یار گفتم و گردون شنید قصه ى من
دگر کجا کنم از دست این ستم فریاد
گذشت از آنکه پذیرد خراب دل تعمیر
مگر خدا کند این خانه را ز نو آباد
تا جائى که مى گوید:
خدیو عادل جعفر که در دمى کلکش
نظام کار جهان مى دهد به استبداد
فلک به بنده ى فرمانش این زمان گردید
که با نشان غلامى ازو زمادر زاد
آیا بزرگ نوالا که هست ذات ترا
به حسن وخلق وکرم شیوه شیوه ى اجداد
سیاست تو در اصلاح طبع فاسد دهر
همان کند که به رنجور نشتر فصاد١
١: فصّاد : رگ زن
مدائح عاشق غالباً به نحوى است ، که کمتر اشاره مستقیم به ممدوح مورد نظر دارد ،بیشتر ناظر به نکات کلى مشترکى است ،که دست تصرّف زمان گرد بى رنگى بر آن نمى پاشد. گلایه هاى او از اوضاع واحوال زمانه ى بى ثباتى که حادثه پرداز وقایع ناگوار انقراض صفویه وپیکار هاى قدرت طلبانه ى پیامد آنست نیز به گونه ایست که از مبتلا بهات غم بار اجتماعى که دامن گیر دوران اوست ،مشخصاًیاد نمى کند، غالباً تغزل وتشبیب آغازین قصیده ها وابیات پس آیندش ،به تبع طبع شاد خوار وشادى طلب سراینده ،پرده اى بر ژرفاى وقایع خونبار زمانه مى کشد ،که مانع انتقال عاطفى قضایا به خواننده مى شود .نقصانى که در عین حال سروده هاى او را از تقید به دوره اى خاص باز مى دارد و در جویبار روان زمان جارى مى سازد!
از معدود سروده هاى وى که نشانه اى کم رنگ از وقایع جارى زمان دارد ،قصیده ایست ، که ابیات زیر از آن نقل میشود :
ما همه ذوق نشاط دهر سراسر هوان
ما به خمار مى و ساقى ما سر گران
رانده بسى هوشمند جانب گردون سمند
ما و دل مستمند بندى این خاکدان
وقف پر افشانیش گلشن سبز دگر
سنگ ستم خورده دل بر سر این آشیان
مائده خون دل نعمت این خوان وجمع
اهل هوس چون مگس بر سر دستار خوان
زهر به جام تو ریخت ساقى وگویى نریخت
باش که پیمایدت یک دوسه رطل گران
آنکه بسى رنج برد هیچ زدنیا نخورد
تا سگ دیگر ربود از دهنش استخوان
چون ز سراى جهان در فتد آواز کوچ
کار که آسان بَرَدْ مردم بى خانمان
از پى حکم روان آنکه بسى ریخت خون
شد زجهان عاقبت با دل پر خون روان
آن که ز جا مى نخاست از پى ِتعظیم کس
خاست زبیچارگى ازسر جان جهان
یک دو سه گز از زمین میرسدت خوابگاه
اى به جلال تو تنگ عرصه کون و مکان
قرن دگر در جهان کس نکند یاد از او
چون به اجل شد قرین خسرو صاحب قران
خوش بود از باغبان خلق نکو فصل گل
ورنه به سر مى رسد خرّمى گل ستان
کلبه درویش را باز باو مى نَهَشت
آنکه لقب کرده بود خسرو گیتى ستان
در رسدت گر غمى ناله رسانى به چرخ
اى زتو صد مستمند بر سر آه و فغان
تیغ تو هرگز نساخت کار چو خود دشمنى
اى به کمند تو بند گردن صد نا توان
عدل ترا کس ندید ظلم به گردون رسید
شاد بزى چون تو کیست از همه خسروان
عمر جفا جو قلیل فرصت ظالم کمست
دست بدار از جفا نا ستمى مى توان
دوده آن بین که زد آتش بیداد و کین
چون به فلک مى رسد دوده از آن دودمان
آن که به خون ریختن هیچ مدارا نکرد
وه که اجل چون رسید هیچ ندادش امان
فضل وهنر را دگر قیمت وقدر از کجا
کز کرم و مردمى نام نماند و نشان
آه که بگذاشتند جانب آل رسول
حیف که نشناختند حرمت آن خاندان
صورتى از آدمى ماند به جا یادگار
آدمى و مردمى هر دو برفت از میان
برگ ستیزم کجا دشمن جان روزگار
راه گریزم کدام شش جهتم آسمان
راهزن افتاده پیش راهبر افتاده پس
کار دلم چون جرس ناله در این کاروان
مهدى هادى کجاست تا کند اعجاز او
چاره به تیغ دو سر فتنه آخر زمان
بیشتر سروده هاى عاشق غزلیات اوست . که تحت تاثیر خوى شاد خوار و زیبا پسند ،شاعرى نظر باز ، با مضامین لطیف عاشقانه سر وده است .سروده هایى که فراموشى غم دنیا را تبلیغ مى کند .بهره ورى از امکانات موجود زندگى ، وتوجّه به ناپایدارى عمر زود گذر را فرا یاد مى آورد.
باده کش باده وخوش باش چه صافى و چه دُرد
غم دنیا چه خورى بیهده مى باید مرد
چاره در باختن جان بود وبس که کسى
به فسون دست از این چرخ دغا پیشه نبرد
مى برد از کف تو دهر اگر سنگ ارزد
مى کند از بر تو دور چه پشمینه چه برد١
چو قضا دست بر آورد واجل تیغ کشید
چه ضعیفان فقیر وچه تو اى رستم گرد
خواجه غم خورد بسى از پى جمعیت مال
طرفه تر آنکه چو شد جمع ازو هیچ نخورد
تن به غمهاى جهان بیهده عاشق چه دهى
گنج قارون نکند چاره ى طبعى که فسرد
١:برد : حریر یمانى را گویند
آن لب شیرین که حرف آشنایى مى زند
بوسه را از خنده هر ساعت صلائى مى زند
نعمتى بر خوان خوبى دارى اى سلطان حسن
کارزویش هر زمان راه گدائى مى زند
نیستم آگه چه خواهد خواست ،جان یا دل کدام
مى رسد دلدار حرف خود نمائى مى زند
ًًً مى گریزم سوى عشق از آسمان زآن رو که عشق
گر زند تیغم به حکم دلربائى مى زند
مى کشم دُردى که گر صافى میم بیند به جام
آسمان بر شیشه ام سنگ جفائى مى زند
لذت زخم جفایت باد بر عاشق حرام
در قیامت گر دم از چون وچرائى مى زند
آن ترک که خنجر به کف ولعل قبا بود
بر لعل لبش نام من بى سر وپا بود
خوش آنکه اگر بر سر کین بود وگر مهر
آگاه ز راز من ومعشوق خدا بود
نا گاه میان من و او غیر بر آمد
آن دشمن جان من دلخسته کجا بود
در کوى خرابات اگر شاه قدم زد
در حلقه ى ما خاک نشینان گدا بود
آن ترک پرى رخ که به کف خنجر کین داشت
پنهان ز رقیبان به منش صلح وصفا بود
گم گشت به نزدیکى کوى تو ام از چشم
آن دل که به کوى تو مرا راهنما بود
جائى نفتادم که کسم دست بگیرد
مسکینى من بر سر کوى تو بلا بود
سطرى ننوشتند که بر آن نگذشتیم
سر تا سر این نامه همین جور و جفا بود
عاشق ز فراق تو ستم پیشه سحر گاه
نالید بسى امشب و هنگام دعا بود
عاشق شاعرى تقدیرگرا بود که سعادت رانصیبه ى از پیش قسمت شده ازلى مى دانست وسر منزل مراد را آستان عشق
مقسوم ابدى
آن بلبلم که بر رخ گل یک نظر نکرد
تا رخصت نگاه باو باغبان نداد
جز من که لایق دل خرسند نیستم
کام دل که را به نگاه نهان نداد
بندى نکرد ساز فلک بهر نسبتم
کز سنبل بلند مَهَمْ ریسمان نداد
زحمت مکش ز جاى دگر گو مکن طلب
کام کسى که دولت پیر مغان نداد
سر منزل مراد بُوَدْ آستان ِعشق
محروم آنکه بوسه بر آن آستان نداد
عاشق در رباعى سرایى نیز دستى قوى داشت ،با قوافى تمام حروف الفباء چها پاره هاى نغزى سروده است که غالبا مضامین عاشقانه ى کام جو طلبى دارد
اى کرده اسیر عشق بازى همه را
وز نیم کرشمه کار سازى همه را
اى خاک مذلت تو بر فرق همه
اى داده به به باد بى نیازى همه را
خوش آنکه شبى به رسم دلدارى ها
آئى به کنار عاشق از یاریها
جامت دهد و آنچه تو دانى طلبد
از لعل لب تو بشنود آریها
تا شاهد مست دامنش در چنگ است
تا در ته شیشه باده ى گلرنگ است
بوسى بوسى که فرصت کام کم است
جامى جامى که وقت عشرت تنگ است
سروى و رخ تو ماه آراسته است
ماهى و قد تو سرو نو خاسته است
چندان که زپاى تا سرت مى بینم
آنى که دل من از خدا خواسته است
عاشق در ماده تاریخ گوئى نیز چابک قریحه وقوى ذوق بود . سروده هائى از وى در دست است که به مناسبت هاى
مختلف بر حسب درخواست آشنایان به رشته ى نظم کشیده است .
چنانکه به مناسبت عروسى دوستى هنر شناس چنین گفته است:
هنر شناس و خردمند ونیک مرد زمانه
رحیم آنکه به دانش فرید جمله جهان شد
به عقد خویش در آورد پى خجسته عروسى
که شادمان به رخ او مدام توان شد
زعیش و عشرت جشنى که ساخت بهر عروسى
جهان پیر تو گفتى که از نشاط جوان شد
به گوش گفت سروشم زهى خجسته نکاهى
حساب کردم وتاریخ این زفاف همان شد
پاریس منوچهر برومند م ب سها
اردیبهشت ماه ١٣٩۵
