حزب توده در آینه تاریخ: همایون کاتوزیان

این مطلب را با دوستانتان به اشتراک بگذارید :

حزب توده ایران در مهرماه سال ۱۳۲۰ تاسیس شد. در شهریور همان سال ارتش متفقین به ایران آمده و رضاشاه از سلطنت ایران استعفا و ایران را ترک کرده بود.

انگلیس متهم کرد و این سبب شد که از تشکیل جمعیت مزبور «منصرف» شوند.

یک سال پس از این، مجلس شورای ملی حزب توده را به اتهام ترتیب دادن تیراندازی ناصر فخر آرایی به شاه در پانزده بهمن ۱۳۲۷ در دانشگاه تحریم کرد. درواقع کمیته مرکزی حزب توده از جریان ترور شاه اطلاع نداشت. ولی بعضی از سران به ویژه نورالدین کیانوری در سازمان دادن آن دخالت مستقیم داشتند. همین گروه از سران حزب پیش از آن هم دستور ترور موفق محمد مسعود مدیر روزنامه «مرد امروز» را صادر کرده بود.

انشعاب بر شدت دیکتاتوری، چپ گرایی و انقیاد نسبت به شوروی در داخل حزب توده افزوده بود ولی تحریم و زیرزمینی شدن آن و فرار یک دسته از سران آن از ایران،‌ حزب مزبور را به یک حزب کمونیست استالینی زمان خود بدل کرد.

یعنی یک حزب مارکسیست ـ لنینیست منادی دیکتاتوری پرولتاریا،‌ مخالف آزادی و حقوق بشر به عنوان ارزش های بورژوایی، و عاشق و سرسپرده شوروی. در همین زمان بود که مجلس پانزدهم قرارداد الحاقی نفت، معروف به گس ـ گلشاییان، را تصویب نکرد و به دنبال آن در کشمکش برای انتخابات مجلس شانزدهم جبهه ملی به رهبری دکتر مصدق تشکیل شد.

در آن مجلس اعضای جبهه ملی و کمیسیون نفت، برنامه ملی کردن نفت را در سراسر کشور پیشنهاد کردند که هم سپهبد رزم آرا نخست وزیر و هم حزب توده با آن به شدت مخالف بودند. رزم آرا می خواست با انگلستان برخورد نکند و حزب توده می خواست امکان دادن امتیاز نفت شمال به شوروی را حفظ کند. گذشته از این آنها می گفتند مصدق «جاسوس آمریکا»‌ است و هدفش این است که نفت ایران را از انگلیس بگیرد و به آمریکا بدهد.

از نخست وزیری مصدق در اردیبهشت ۱۳۳۰ تا قیام تیر ۱۳۳۱ حزب توده از هیچگونه تهمت شفاهی و کتبی نسبت به مصدق و همکاران وطرفدارانش خودداری نکرد. فقط در یک کاریکاتور یک صفحه ای مصدق را به شکل رقاصه نیمه لختی کشیدند که دارد برای آمریکا و انگلیس می رقصد.

پس از قیام سی تیر لحن حزب توده تغییر کرد ولی هیچگاه به پشتیبان انتقادی مصدق یا «اپوزیسیون سازنده» بدل نشد. چنانکه وقتی در دی ماه ۱۳۳۱ مصدق حاضر نشد امتیاز به پایان رسیده شوروی برای ماهی گیری در دریای خزر را تمدید کند، حزب توده اعلام کرد که او ماهیگیری شمال را به دستور «اربابانش» ملی کرده است.

تندروی های حزب توده از جمله شواهدی بود که انگلستان با استفاده از آن آمریکا را ترساند که ایران به زودی در دامن شوروی می افتد و در نتیجه آنکشور را با اقدام برای براندازی مصدق موافق کرد. این رفتار در روزهای ۲۶ و ۲۷ مرداد (پس از شکست کودتای اول) شدت فوق العاده یافت و تهران را دستخوش هرج و مرج و اغتشاش کرد و همراه با آن شعار حزب توده برای استقرار یک «جمهوری دموکراتیک» بسیاری از هواخواهان معتدل مصدق را به وحشت انداخت.

با این وصف در روز ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ حزب توده با سازمان وسیع و منظم و منسجم خود،علاوه بر سازمان مخفی نظامی که نزدیک به ۶۰۰ افسر در آن عضو بودند و علاوه بر آن یک انبار اسلحه مخفی، کوچکترین اقدامی در برابر کودتاچیان نکرد.

اما از این مهمتر در ماه های پس از کودتا که رژیم جدید ضعیف و متزلزل بود و در عین حال تشکیلات مدنی و نظامی حزب توده کاملا برقرار سابق بودند، بازهم هیچ اقدامی نکرد، تا اینکه بسیاری از اعضای غیرنظامی آن به زندان افتادند و بر ضد حزب خود «تنفرنامه» نوشتند و سازمان نظامی و انبار اسلحه و چاپخانه هم لو رفتند و در این میان عده ای از اعضای حزب اعدام،‌ شکنجه و زندانی شدند.

از آن پس باقی سران حزب توده هم به شوروی فرار کردند و مآلا سازمان خود را به عنوان یک حزب مهاجر در آلمان شرقی تشکیل دادند. در سالهای ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۱ که فرصت جدیدی برای مبارزات آزادیخواهانه پدید آمد، حزب توده (همراه با جبهه ملی دوم) دولت اصلاح طلب دکتر علی امینی را با تمام قوا کوبید. ولی وقتی پس از افتادن دولت امینی و در آستانه استقرار حکومت استبدادی شاه دولت شوروی با رژیم ایران از در آشتی درآمد و به آن کارخانه فولاد فروخت،‌ حزب توده شعار داد «زنده باد دوستی ایران و شوروی».

این روش مصلحت جویانه جدید (و ارایه آن تا آستانه انقلاب بهمن)‌ سبب رانده شدن بسیاری از اعضای جوان حزب توده شد. در همین زمان اختلافات شوروی و چین نیز آشکار شده و چین با ادعای رهبری «خلق های» جهان سوم به میدان آمده بود. در نتیجه جوانان سرخورده حزب توده به مائوئیسم گرویدند و «سازمان انقلابی حزب توده ایران» را در خارج از کشور تشکیل دادند.

به این ترتیب در دهه ۴۰ و ۵۰ حزب توده ـ اگرچه روزنامه مردم و پاره ای نشریات را منتشر می کرد ـ در بین چپ ایران تاثیر و نفوذ چندانی نداشت (بلکه تا اندازه زیادی منفور بود) و کوشش می کرد که موافقت رژیم را با بازگشت حزب و اعضایش به ایران جلب کند.

انقلاب که پیش آمد حزب توده به رهبری دبیراول جدیدش نورالدین کیانوری تبدیل به یک سازمان کاملا توتالیتر، خلقی و ضد آزادی شد. این حزب توده بود که لفظ لیبرال را به معنای خائن و ضد انقلاب در دهانها انداخت و دولت مهندس بازرگان را نماینده امپریالیسم آمریکا خواند. ادامه این روش حتی سبب شد که نویسندگان توده ای از کانون نویسندگان انشعاب کنند چون با اصرار کانون نویسندگان بر آزادی بیان و قلم مخالف بودند.

حزب توده در آن زمان حتی بیشتر از اسلامگرایان تندرو شعار اعدام و تصرف اموال مردم را می داد و به هر بهانه ای صادق خلخالی را که در آن زمان آیت الله نبود به عنوان «آیت الله خلخالی» برای انتخابات کاندیدا می کرد.

به گفته پیروز دوانی،‌ عضو سرخورده حزب مزبور، که ظاهرا در دهه ۷۰ به قتل رسید، این سازمان نظامی حزب توده بود که مذاکرات صادق قطب زاده را با پاره ای از افسران ارتش برای به راه انداختن یک کودتای احتمالی کشف کرد و مدارک آن را از طریق سران حزب به رژیم داد،‌ که در نتیجه قطب زاده اعدام و آیت الله شریعتمداری خلع لباس شد.

در این مدت سران توده از طریق سفارت شوروی با حزب و دولت شوروی تماس داشتند،‌ به آن اطلاعات می دادند و از آن خط می گرفتند و اطلاعات مربوط به ارتش را نیز از طریق سازمان مخفی خود در درون ارتش به دست می آوردند. اما ناگهان حادثه ای به کار حزب توده پایان داد.

یک مامور «کا گ ب» در سفارت شوروی در ایران به نام ولادیمیر کوزیچکین که سمت دیپلماتیک داشت به انگلستان پناهنده شد و طبعا آنچه شواهد و اسناد کتبی و شفاهی در چنته داشت به سازمان اطلاعات انگلیس تحویل داد، که از آن جمله فعالیت های مخفی حزب توده و سازمان نظامی اش،‌ و روابط آنها با شوروی بود.

انگلیس هم ـ‌ ظاهرا از طریق دولت پاکستان ـ اطلاعات مزبور را در اختیار دولت ایران گذاشت. در نتیجه حزب توده تحریم شد، سران آن دستگیر شدند و بسیاری از اعضایش به شوروی پناه بردند. اسناد محاکمه سران و نظامیان حزب توده همه چاپ و منتشر شده و نیازی به تکرار ندارد. از آن پس حزب توده تبدیل به دو سه گروه کوچک در خارج از ایران شد که هر یک از طریق وبسایت خود نظراتشان را اعلام می کنند.

رادیو فردا

مطالب مرتبط با این موضوع :

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

Layer-17-copy

تمامی حقوق این وبسایت در اختیار مجموعه رنگین کمان بوده و استفاده از محتوای آن تنها با درج منبع امکان پذیر می باشد.