انتخابات آمریکا با قیمت دلار در ایران چه کرد است؟
رکورد بالاترین قیمت دلار در بازار ایران درست چند روزی پس از پنج شنبه ۱۹ مهرماه ۹۹ رقم خورد. آخرین حلقه‌های وصل نظام بانکی ایران به نظام بانکی بین‌الملل با تحریم آمریکا قطع شد. با اعلام وزارت خزانه‌داری آمریکا ۱۷ بانک و یک موسسه مالی ایرانی مشمول تحریم‌های این کشور می‌شدند. تحریم‌ها اگرچه تنها دلیل افزایش قیمت‌ها در بازار ارز نبودند اما مهم‌ترین این دلایل به حساب می‌آمدند.
از ژانویه سال ۲۰۱۷ که دونالد ترامپ میزبان کاخ سفید شد تا این روزها چند ماه مانده به چهارمین سالروز تغییرات در واشنگتن، راه درازی در بازار ارز ایران و چهارراه استانبول تهران طی شده است، این مسیر از کف ۳۷۲۵ تومانی دلار تا سقف ۳۲۲۰۰ تومانی برای هر دلار آمریکا افزایشی ۷۶۲ درصدی را تجربه کرده است که به معنای ۸.۶ برابری شدن قیمت دلار در این دوره زمانی بوده است.
عوامل و دلایل گرانی قیمت ارز های دلار و یورو چیست؟
ارز هم مثل هر کالا ای داراى یک قیمت نسبى است و یک قیمت اسمى. در اقتصاد آن چه قیمت تلقى مى شود در واقع قیمت نسبى هر چیز است. قیمت برنج به نسبت قیمت گندم و قیمت گندم به نسبت قیمت گوشت و قیمت کفش به نسبت قیمت سایر کالا ها و تمام کالا ها و دارایى ها مثل املاک ، طلا ، و ارز را هم شامل مى شود. بنابراین قیمت نسبى دلار به این بر مى گردد که مردم چگونه خیار، خربزه، نان، جوراب سکه طلا، مستقلات … را با دلار مقایسه مى کنند و چه عواملى سبب مى شود که مردم در یک روز قیمت نسبى بالاترى براى دلار نسبت به روز قبل تعیین کنند.
قیمت نسبى را هم براى همه چیز عرضه و تقاضا تعیین مى کند. در این جا است که ارز با یک کالاى دیگر مثل اقلام خوراک متفاوت خواهد بود یعنى عواملى که عرضه و تقاضاى ارز را تعیین مى کنند.
شکی نیست که عواملی همچون رشد نرخ تورم، رشد پایه پولی و به تبع آن رشد نقدینگی تاثیری عمده بر نوسانات قیمت ارز داشته که عمدتا ریشه در کسری بودجه دولت و روش‌های جبران آن دارند. چیزی که به مشکلی ساختاری، مزمن و ماندگار در اقتصاد ایران بدل شده است.
همچنین سیاست‌های بانک مرکزی در قیمت‌گذاری دستوری ارز و محدود کردن نوسانات قیمتی در این بازار یا سازوکار به کار گرفته شده برای تعیین نرخ سود بانکی را نیز باید به عنوان عناصر دیگر و عوامل شکل‌گیری چنین حرکت شتابان قیمتی در بازار آزاد ارز به رسمیت شناخت.
با این حال، کماکان نقش ساکن کاخ سفید در این سال‌ها و سیاست‌های او در قبال ایران، نقشی بی‌بدیل در شکل‌گیری رشد ۷۶۲ درصدی قیمت ارز در این دوره زمانی است.
تحریم‌ها هر دو سوی عرضه و تقاضای بازار ارز را به سوی افزایش قیمت کالا سوق داده‌اند. در سمت عرضه با اعمال محدودیت بر سر فروش نفت و گاز و دیگر اقلام صادراتی ایران از اساس درآمد ارزی کاهش یافته و دست بانک مرکزی را برای نقش‌آفرینی در بازار برای تعادل بسته است.
تحریم‌های بانکی دسترسی به درآمدهای کاهش یافته را به کل از بین برده یا هزینه بازگرداندن آنها را افزایش می‌دهد که هر دو بر تضعیف شدید عرضه موثر است. در عین حال تحریم‌ها یا به طور عام‌تر افزایش تنش‌های کلامی و سیاسی ایران با جهان بیرون به ویژه آمریکا منجر به تحریک تقاضای بازار ارز می‌شود.
افزایش بی‌اطمینانی و بدبینی به آینده اقتصادی ایران، تقاضای احتیاطی در بازار ارز را به شدت تقویت کرده و میکند، تقاضایی که با حرکت سرمایه‌های خرد به بازار ارز از این بازار به عنوان پناهگاه آسیب‌های احتمالی یا کسب سود استفاده کرده و میکند.
در عین حال تقاضای سفته‌بازی و نوسان‌گیری در بازار ارز نیز با تحولات سیاست خارجی به ویژه خط و نشان کشیدن‌های معمول و تشدید تحریم‌ها با رشد همراه شده و می‌شود.
بررسی نوسان‌های قیمت دلار در بازار آزاد طی چهار سال اخیر همبستگی عامل تحریم‌ها یا تهدیدهای آمریکا علیه ایران با ساخته شدن قله‌های قیمتی را تا حدودی اثبات میکند.
با اینکه دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا حتی پیش از راه یافتن به کاخ سفید تکلیف خود را با توافق برجام روشن کرده بود و یکی از برنامه‌های قطعی خود را بر “اصلاح” آن و اگر نشد خروج آمریکا از توافق بنا گذاشته بود، اما کمتر کسی باور می‌کرد که خروج از این توافق به جد در دستور کار رییس‌جمهوری جدید قرار گیرد.
قیمت ارز های خارجی (دلار ، یورو و …) چگونه تعیین می شود؟
1. تراز بازرگانى خارجى. اگر صادرات ما نسبت به واردات افزایش یابد عرضه ارز افزایش مى یابد و قیمت ارز کاهش مى یابد. بر عکس اگر کسرى حساب جارى در تجارت خارجى داشته باشیم قیمت ارز افزایش خواهد داشت.
2. تراز مبادله خارجى. اگر قیمت کالاهایى که صادر مى کنیم نسبت به قیمت کالاهایى که وارد مى کنیم افزایش یابد براى هر مقدار صادرات ارز بیشترى حاصل مى شود و در نتیجه مى تواند اثر کاهشى بر قیمت ارز داشته باشد.
3. شرایط سیاسى. این که مردم اعتماد خود را به شرایط داخلى کشور از دست بدهند و به دلیل تصور بحران داخلى، بحران بین المللى، نقض حقوق مالکیت و بى اعتبار شدن حق مالکیت به دارایى هاى داخلى-مثل امکان مصادره اموال، مهاجرت صاحبان ثروت و صاحبان سرمایه انسانى….
4. کسر بودجه هاى دولت. این پدیده در کشور هاى مختلف به شکل هاى متفاوتى عمل مى کند . در کشور هاى پیشرفته اگر دولت داراى اعتبار باشد، منجر به فروش اوراق قرضه بیشترى مى شود. این امر نرخ هاى بهره را بالا مى برد.
خارجى ها براى خرید اوراق نیازمند پول داخلى هستند که این امر قیمت پول داخلى را افزایش مى دهد. اما اگر استقراض هاى پى گیر اعتبار دولت را کاهش داده باشد(مانند مورد یونان چند سال قبل) این امر سبب فروش عجولانه اورق قرضه قبلى شده و نرخ پول داخلى را کاهش مى دهد. در کشور ما کسر بودجه معنى متفاوتى دارد و به نحو متفاوت و بسیار مخرب ترى عمل مى کند.
عامل اساسى دیگرى که در تعیین قیمت ارز دخیل است و قیمت اسمى آن را تعیین مى کند نرخ تورم داخلى در مقایسه نرخ تورم خارجى است. اگر نرخ تورم در واقع و در بلند مدت در داخل بالاتر از نرخ تورم خارجى باشد این عامل هم مشخصا ارزش پول داخلى را کاهش داده و قیمت پول خارجى را افزایش مى دهد. تورم در یک کشور هم در واقع یک پدیده پولى است اما این عبارت ساده نشان دهنده سوء مدیریت وسیع در وجنات مختلف حیات سیاسى، اجتماعى و اقتصادى است.
آیا عامل بورس بازى در بازار ارز های دلار و یورو دخیل است؟
عامل بورس بازى یک عامل مستقل نیست و از عوامل بالا ریشه مى گیرد. مثلا شرایط سیاسى و بین المللى، اگر انتظار شدت یافتن بحران ها را بروز دهد عده اى به بازار ارز هجوم خواهند برد.
یا اگر تفاوت نرخ تورم داخلى و بین المللى براى مدتى انباشت شده باشد و مشخص شود که امکان حفظ نرخ هاى موجود براى دولت موجود نیست بورس باز ها ممکن است وارد بازارشوند و فرصت سود بردن را براى خود آزمایش کنند. یک مورد مشهور مربوط به سال ١٩٩٢ است که جورج سوروس (از طریق شرکت کوانتم فاند) بانک انگلستان را به زانو در آورد.
پس از این که براى سورس مشخص شد براى سال ها قیمت پوند بیش از حد ارزشگذارى شده است، از طریق قرار داد هاى مختلف به استقراض پوند و فروش حجیم به بانک انگستان و دریافت دلار و ادامه این کار روی آورد.
بانک مرکزى انگستان نیز پس از چند روز مقاومت قبول کرد که نمى تواند ارزش پوند را در رقم قبلى حفظ کند؛ ارزش پوند را کاهش داد و سوروس و شرکت او با دلارهاى خود پوند هاى کم ارزش تر را خریده و بدهى پوند خود را باز پرداخت کردند و در یک روز چند میلیارد دلار سود بردند که زیان بانک انگلستان بود.
این یک نمونه بورس بازى است. پس از این ماجرا هم کسى جورج سوروس را سرزنش نکرد. زیرا در این کشور ها مى دانند تمایز وجود دارد بین تعیین قاعده بازى و بازى کردن بر اساس قاعده بازى. اگر قاعده بازى فوتبال را مقامى تعیین کرد و طبق آن قاعده یک بازى کن گل هاى مکرر به ثمر رساند نمى توان آن بازى کن را مجازات کرد. در کشور ما متاسفانه دولت ها قواعد بازى را مشکل دار تعیین مى کنند و بعد بازى کن ها را مجازات. نهایتا هم در مجموعه شرایط خشونت و اعدام مشکلى را حل نمى کند و بلکه به بد تر شدن شرایط منجر مى شود.
انتخابات آمریکا و دلایل گرانی دلار و یورو در ایران
