در داستانهای باستانی سومری از کشوری به‌نام ارَتّە سخن رفته که نسبت به میان‌رودان در مشرق‌زمین واقع شده بوده است. گفته شده که نخستین پادشاهی جهان در ارَتّە بوده است. ارَتّە کشور پهناوری بوده و سرزمینها و اقوام منطقه را به‌زیر سلطۀ خودش کشیده بوده، عدالت را در جهان بر قرار کرده، مردم را با قانون آشنا کرده، به‌مردم یاد داده که برادرانه در کنار یکدیگر بزیند، به دینها و عقاید یکدیگر احترام بگذارند، و از تعدی به‌یکدیگر خودداری کنند.
باستان‌شناسان و اهل تاریخ از این تمدن بی‌خبر بودند تا آنکه در سال ۱۳۷۹ به‌ناگهانی یافت شد. یافت شدنِ این منطقۀ تمدنی که در مرکز جنوبی ایران‌زمین واقع شده است نظریات باستان‌شناسی و کلیت نظریۀ پیدایش تمدنهای جهانی را زیر و رو کرد؛ زیرا معلوم گردید که اینجا زادگاه و گهواره‌گاهِ تمدن بشری است.
کتیبه ای با خط ناشناخته نشانه ای از تمدن بزرگ جیرفت
ماجرا از آنجا شروع شد که در سال 2001 به دنبال سیل در هلیل رود یکی از افراد محلی شی ء قدیمی شناوری را بر آب دید. روز بعد تعداد زیادی از افراد در جست و جوی آثار پنج هزار ساله به حاشیه ی هلیل رود هجوم آوردند. آنها منطقه را به قطعات شش متر مربعی تقسیم کردند تا هر کس بتواند سهمی از این گنجینه ببرد.
کار آن مرد روستایی اگر چه تا مدتی از سوی غارتگران فرهنگی به دلیل ناشناخته بودن منطقه تداوم یافت، اما در اواخر همان سال بود که با پیگیری رسانه ها و علاقه مندان به میراث فرهنگی کشور، هیات هایی از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای شناسایی بیشتر به منطقه فرستاده شدند که حاصل آن ثبت بیش از 80 محوطه باستانی و آغاز کاوش های باستان شناسی در این منطقه بود.
در نهایت باستان شناسان بین المللی به سرپرستی دکتر یوسف مجیدزاده به کاوش این سایت باستان شناسی پرداختند و گرچه کاوشهای این گروه به کشف تندیسها و ظروف منحصر به فردی مانند آنچه توسط افراد محلی غارت شده بود نیانجامید، ولی این گروه توانست ساختار قدیمی ای در این سایت پیدا کند که جزو زیگوراتها دسته بندی شد. همچنین در این کاوش، شش گور، یک مرکز صنعتی و تعداد زیادی اشیای دیگر یافته شد که در میان آنها 25 مهر وجود داشت. و مهمتر از همه یک لوح گلی که نخستین سند خدشه ناپذیر از خط و نوشتار به حساب می آید یافته شد))
عکس هایی که به شکل کژدم (عقرب) و پرنده در ادامه می بینید آثاری از تمدن جیرفت هستند. در مورد این آثار دکتر مجیدزاده این نظر را مطرح کرده است که این آثار کاربردی به عنوان تخته ی یک نوع بازی داشته اند که (به همراه مهره هایی) که بر روی دوایر کوچک روی تخته ها جای می گرفته اند، وسایل بازی های باستانی به شمار می آیند.
دکتر یوسف مجید زاده، سرپرست هیات کاوش های باستانی در جیرفت می گوید :
” جیرفت را کهن ترین تمدن شرق می دانیم و به دنبال اثبات این مدعا هستیم که تمدن جیرفت و داده های باستان شنای در این منطقه، نظریه های باستان شناسی بزرگ دنیا درباره تمدن شرق را به هم خواهد زد”. وی مورد نتایج کاوش های خود در جیرفت می گوید: ” اکنون مطمئن شده ایم که جیرفت از تمدن میان رودان قدیمی تر و وسیع تر بوده است و مطالعات و کاوش ها نشان می دهد که جیرفت بزرگ ترین مرکز تجاری جهان بوده است”. این باستان شناس در ادامه می گوید : ” شرایط مطلوب آب و هوایی در جیرفت و وجود انواع محصولات کشاورزی موجب شد تمدنی در این منطقه شکل بگیرد که در دوره باستان بهشت جهان محسوب می شده است”.
مجید زاده تاکید می کند: ” این منطقه به قدری غنی است که کارهای پژوهشی، در این منطقه تنها قطره ای از دریاست و در واقع جیرفت سرفصل جدیدی را در تاریخ ایران و جهان باز خواهد کرد”.
ارته تمدنی که از افسانه به حقیقت تبدیل شد
یک بنای پلکانی بزرگ ، بلند و بر افراشته ، 400 متر در 400 متر چنین بنایی در زبان آکدی زیگورات نامیده میشود . زیگورات ها ی بسیاری در بین النهرین و تمدن ایلام یافت شده است که همگی مذهبی هستند و طول بزرگ ترین آن از 120 متربیشتر نیست . به این ترتیب با بنایی مواجه هستیم بسیار قدیمی تر و بسیار بزرگ تر که بی همتاست . نقش و نگارهایی که در این تمدن پیدا شده است در هیچ تمدن دیگری دیده نشده است .طرح ها از ظرافت خاصی برخوردارند و در بین تمام آثار ارته یافت میشوند . بعضی از آثار نشانگر افسانه هایی هستند که در دوره های بعد به بین النهرین منتقل شده است ، افسانه اتانا در در اواخر هزاره سوم ق.م در بین النهرین دیده شده است این افسانه روایت گر انتقام یک مار از عقابی است که بچه اش را خورده است ، خدا به مار توصیه میکند تا در جسدی مخفی شود و دشمن خود را غافل گیر کند دکتر باقر زاده معتقد است درگیری دو مار با عقاب میتواند همان افسانه اتانا باشد که 600 سال پیش از بین النهرین کاربرد داشته بشاد دیده شده است . همچنین در افسانه گیلگمش یک شخصیت مرد عقربی وجود دارد که نگهبان کوه دروازه سرزمین مردگان است . چنین نقسی فقط در یک اثر بین النهرینی یافت شده است اا در حوزه تمدن هلیل رود و ارته این نقش در بسیاری ار کوزه ها و اجسام دیگر دیده میشود .
