اسناد و قوانین بین‌المللی در خصوص حق زبان مادری
21 فوریه ازسال 1999، توسط سازمان جهانی یونسکو به عنوان روز جهانی زبان مادری نام‌گذاری شده است.
حقوق زبان مادری در قوانین بین‌المللی بر اساس اصول حقوق بشر و حمایت از تنوع فرهنگی و زبانی تعیین شده‌اند و تاکید دارد دولتها نباید مانع از استفاده افراد از زبان مادری‌شان شوند.
ماده2) اعلامیه جهانی حقوق بشر؛ هیچ فردی نباید به دلیل زبان خود مورد تبعیض قرار گیرد.
ماده 27) پیمان بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی؛ اقلیت‌های زبانی حق دارند بدون مداخله، زبان خود را حفظ و از آن استفاده کنند.
ماده 13) پیمان بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی؛ حق آموزش باید برای همه فراهم باشد و زبان و فرهنگ افراد باید مورد احترام قرار گیرد.
ماده 30) کنوانسیون حقوق کودک؛ به کودکان اقلیت‌های زبانی حق استفاده از زبان مادری‌شان را می‌دهد و دولتها را موظف به حمایت از این حق می‌کند.
اعلامیه حقوق افراد متعلق به اقلیت‌های ملی، قومی، مذهبی و زبانی؛ افراد اقلیت‌ها حق دارند زبان مادری خود را حفظ و گسترش دهند.
اعلامیه جهانی یونسکو درباره تنوع فرهنگی؛ بر حفظ و گسترش زبان‌های بومی و مادری تأکید دارد.
درست است که اعلامیه جهانی یونسکوتنها یک توصیه به دولتها بوده و الزام‌آور نیست. اما کنوانسیون وپیمان ها و قراردادهای بین‌المللی الزام‌آور هستند که کشورها پس از تصویب در پارلمان شان، باید از آن‌ها پیروی کنند.
وظایف کشورها/دولتها بر اساس این قوانین:
در مجموع، کشورها/دولتها براساس قوانین بین‌المللی موظف‌اند به آموزش به زبان مادری احترام بگذارند و آن را در سیاست‌های آموزشی خود بگنجانند از جمله:
• ایجاد بستر قانونی برای آموزش به زبان مادری در کنار زبان رسمی؛
• حمایت از اقلیت‌های زبانی و فراهم کردن فرصت‌های آموزشی برای آن‌ها؛
• اجتناب از تبعیض و تضمین دسترسی برابر به امکانات آموزشی برای همه گروه‌های زبانی؛
• حفظ و ترویج تنوع فرهنگی و زبانی در سیستم آموزشی؛
• تربیت معلمان و تأمین منابع آموزشی به زبان‌های مختلف.
سیاست های اجرایی حق استفاده از زبان مادری در حکومت اسلامی در ایران
رژیم اسلامی در ایران به حیث حقوقی، در قانون اساسی به حق استفاده از زبان مادری اشاره کرده است، اما در عمل، سیاست‌های اجرایی محدودکننده بوده‌اند. در مقایسه با استانداردهای بین‌المللی، ایران هنوز در اجرای آموزش به زبان مادری عقب‌تر از بسیاری از کشورها قرار دارد.
محدودیت در آموزش رسمی به زبان‌های غیرفارسی: به رغم اصل 15، آموزش به زبان مادری در مدارس دولتی ایران تاکنون به‌صورت گسترده اجرا نشده و نظام آموزشی کشور کاملاً به زبان فارسی است.
فعالیت‌های محدود دانشگاهی: برخی دانشگاه‌ها مانند دانشگاه تبریز و دانشگاه کردستان، برنامه‌هایی برای آموزش زبان و ادبیات ترکی و کُردی دارند، اما این برنامه‌ها به آموزش زبان محدود می‌شوند و شامل سایر دروس به زبان مادری نیستند.
محدودیت در تأسیس مدارس به زبان‌های غیرفارسی: مدارس خصوصی یا دولتی که دروس را به زبان‌های غیرفارسی تدریس کنند، در ایران وجود ندارند.
فعالیت‌های فرهنگی و رسانه‌ای: در برخی استان‌ها، برنامه‌های تلویزیونی و نشریات به زبان‌های محلی (ترکی، کردی، عربی، بلوچی و ترکمنی) وجود دارند، اما این فعالیت‌ها تحت نظارت شدید حکومت انجام می‌شود.
برخورد امنیتی و قضایی با آموزش داوطلبانه و غیررسمی زبان مادری؛ رژیم اسلامی در موارد بسیاری با بازداشت، صدور حکم و زندان، لغو مجوز انجمن‌های فرهنگی و فشارهای امنیتی با فعالین این حوزه برخورد کرده است.
با توجه به اینکه در اسناد و پیمانهای بین‌المللی بر حق آموزش زبان مادری یا آموزش به زبان مادری تاکید شده است.
اما این حق توسط حکومت اسلامی در ایران به رسمیت شناخته نشده است و گروه‌های ملی و زبانی نه تنها از آن محروم هستند، بل، به‌دلیل کوششهای های داوطلبانه، غیررسمی و خارج ار برنامه‌های حکومت، هدف بازداشت، سرکوب و ممانعتهای قضایی و اجتماعی قرار می‌گیرند.
نیره انصاری، حقوق دان، کارشناس حقوق بین الملل و حقوق اروپا و عدالت انتقالی، نویسنده و مدافع حقوق بشر
21،2،2025
ارگان رسمی حزب سوسیال دموکرات و لائیک ایران
منو
