در کنفرانس جهانی کاپ 21 پاریس، توافقنامه بر سر مقابله با گرمایش زمین توسط نمایندگان 195 کشور عضو سازمان ملل، شنبه 12 دسامبر 2015، مورد تائید قرار گرفت. طی دو هفته نمایندگان کشورها و همچنین نهاد های مدنی و بنگاههای اقتصادی و شخصیت های علمی و فرهنگی دورهم گرد آمدند تا از افزایش دو درجه سانتیگراد گرمایش زمین جلوگیری بعمل آید. این کنفرانس آگاه بود که افزایش بیش از دو درجه به خرابی ها و ویرانگری های زیست محیطی و شهری و اقتصادی و انسانی عظیم و بیسابقه منجر گشته و انسان باید بکوشد تا به اقتصاد لیبرالی و تولید ستاه کنونی در استفاده از انرژی فسیلی مهار زده شود.
این توافقنامه بنا به متن خود به معضلات بزرگ مانند امنیت، تولید مواد غذائی، حقوق اساسی انسانها و صلح توجه داشته و کوشش نموده یک قرارداد متعادل و معقول پیشنهاد کند. با توجه به متن توافقنامه مهمترین نکات آن عبارتند از:
یکم، توافقنامه از هدف یک و نیم درجه تا 2 درجه سانتیگراد حمایت نموده و افزایش بسوی 3 درجه را خطرناک می داند. بنابراین دولت ها متعهد می باشند که بر اساس ارزیابی های علمی رفتار خود را کنترل کرده و افزایش گرمایش تا سال 2100 بین 1.5 تا 2 درجه سانتیگراد باشد. موافقتنامه خواهان آنست تا از سال 2020 بصورت قاطع تر علیه پخش گازهای گلخانه ای اقدام شود.
دوم، توافقنامه می پذیرد که همه کشورها مسئول هستند ولی سطح مسئولیت در پخش گازگلخانه ای متفاوت است. به این خاطر کشورهای پیشرفته متعهد می شوند که از سال 2020 سالانه 100 میلیارد دلار به کشورهای در حال رشد که در تنکنای اقتصادی قرار دارند، کمک مالی بکنند و برای توسعه انرژی های پاک به این کشورها کمک نمایند. این میزان کمک مالی مبلغ حداقل بوده و از 2025 بطور مسلم افزایش خواهد یافت.
سوم، جلوگیری از گازهای گلخانه ای مورد تاکید قرارداد است ولی متن نهایی توافقنامه در مورد کاهش گازها سکوت می کند، حال آنکه در متن ابتدایی برای توافقنامه، از کاهش 40 تا 70 درصدی صحبت شده بود. متن توافقنامه اظهار امیداری میکند تا دوره نیمه دوم این سده، میزان انتشار و پخش گازها به صفر برسد. نهادهای زیست محیطی و مدنی از نبود هدف مشخص برای کشورها و نبود روش کنترل لازم ابراز نارضایتی نموده و خواهان اجبار برای محدود کردن پخش گازهای گلخانه ای در هرکشور بودند.
چهارم، کشورهای صادرکننده نفت مانند عربستان سعودی و عراق تلاش فراوانی نمودند تا سقف دو درجه ای افزایش گرما، اجباری نباشد و از رشد فعالیت مبتنی بر سوخت فسیلی جلوگیری نشود. آمریکا تاکید داشت تا توافقنامه جنبه حقوقی و اجباری نداشته باشد زیرا جناح جمهوری خواهان بطور شدید مخالف هدف اجباری هستند. بعلاوه از یاد نباید برد که کشورهایی مانند کویت و ایران که صادر کننده مهم نفت هستند، در این کنفرانس حضور حداقل داشته و فاقد تلاش برای محدود کردن گازهای گلخانه ای بودند. شرکتهای بزرگ نفتی نیز بطور غیر مستقیم تلاش نمودند تا از خواست مبتنی بر محدود کردن منابع انرژی فسیلی جلوگیری کنند.
پنجم، این توافقنامه در 22 آوریل سال 2016 بعنوان یک پیمان نامه عمومی توسط اعضای سازمان ملل به امضا خواهد رسید. آنچه که مهم است این توافقنامه بیانگر اراده عمومی جامعه جهانی برای مقابله با خطرات محیط زیستی است ولی مشکل اساسی چگونگی کنترل فعالیت اقتصادی دولتها و جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه ای در اقتصاد و صنعت هر کشور است. نظام تولیدی حریص و دولتهای غیر مسئول و رانت خوار علیرغم تعهدات کاپ 21 چه بسا به رفتار مخرب خود ادامه خواهند داد و بنابراین فقط یک کنترل حقوقی دقیق و با شرکت نهادهای مردمی و بین المللی قادر است فشار لازم را بر دولتها و بنگاههای تولیدی وارد سازد.
ششم، من در سخنرانی خود در کنفرانس کاپ 21 گفتم جهان ما نیازمند بحث دمکراتیک و راه حلهای نوین برای مبارزه علیه افزایش گرما و انکشاف روشهای مناسب برای دوران انتقالی و گذار از انرژی بحران زا به انرژی های تجدیدپذیر می باشد. بشر باعتبار هوش و دانش، قادر به نوکردن زندگی است. ما در لحظه انتقال از یک تمدن صنعتی فسیلی به تمدن اکولوژیکی هستیم، از یک الگوی اقتصادی به الگوی تولیدی تازه باید برویم، از یک شیوه زندگی پرمصرف به شیوه زندگی متعادلتر باید برویم و این امر مستلزم فرهنگ سازی و پرورش فکری انسانهاست. من در هنگام شرکت در کنفرانس کاپ 21 پاریس اعلام کردم اقتصاد ایران فسیلی است و با نظام رانتی و فساد و استبداد دینی گره خورده است و در چنین شرایطی گذار از تمدن نفتی به تمدن اکولوژیکی ناممکن است. بعلاوه افزودم در حقوق بین المللی نه تنها جنایت علیه بشریت بلکه جنایتکاری در عرصه زیست محیطی نیز وجود دارد و کسانی که آگاهانه زمین و طبیعت را آتش می زنند و با ویرانگری خود انسان را خوار و بیمار می کنند، جنایتکار می باشند.
جلال ایجادی
جامعه شناس و کارشناس زیستبومگرا
