مهران مصطفوی
برای دانشگاه ها و یا موسسات تحقیقاتی مهم است که بدانند سرمایه گذاریهایی که در امر علم می کنند تا چه حد نتیجه بخش هستند. البته اینکار ساده نیست اما مهمترین دستاوردی که پژوهش گران در رشته های علمی مانند فیزیک، شیمی، بیولوژی و … ارائه می کنند مقالات علمی است که در مجله های مختلف منتشر می کنند. تعداد مقالات و کیفیت مجلات و نقش محقق در کار تحقیقاتی از مهمترین داده هایی هستند که برای ارزیابی کار یک محقق در نظر گرفته می شوند. به غیر از عده قلیلی که بخاطر علاقه و تنها بخاطر علاقه تلاش علمی می کنند، اکثرا برای بدست آوردن پست در دانشگاه و موسسات علمی، برای ارتقا مقام و یا گرفتن حقوق بیشتر محققان تلاش می کنند تا مقاله داشته باشند. که البته این بخودی خود ایرادی ندارد اما مسئله از زمانی آغاز می شود که برخی از پژوهش گران برای اینکار بهرکاری دست می زنند و در این راه با سودجویانی که آنها نیز بهرکاری دست می زنند که بهره مالی ببرند قرار می گیرند. در مقاله ای دو سال پیش تحت عنوان “علم کثیف” نوشته بودم که اخلاق و یا اتیک جامعه علمی در جهان ضربه دیده است. در این نوشته در باره مسئله ای دیگر که به همین موضوع ربط دارد اشاره می کنم. چند سالی است که مجله هایی که دارای کیفیت بسیار نازلی هستند پیدا شده اند که برای انتشار مقاله از محققین پول می گیرند. محققانی که قادر نیستند در مجله های خوب مقالات خود را منتشر کنند به اینگونه مجله ها پاسخ مثبت می دهند. اینجانب بدون استثنا هر هفته از اینگونه مجله ها که آنها را مجله های شکارچی می نامند ایمیلی دریافت می کنم که در آن از من درخواست نوشتن مقاله کرده اند. برخی از مجله ها اصلا ربطی هم به رشته کاری من [شیمی فیزیک] ندارند مثلا هم الان که در حال نوشتن این جملات بودم مجله ای در رشته مکانیک برایم ایمیل فرستاد! که البته من حتی آنها را بطور کامل هم نمی خوانم و به آشغالدان می اندازم. این مجله های باصطلاح علمی هیچیک از استانداردهای لازم را رعایت نمی کنند هدف آنها تنها پول درآوردن است و بازار آنها جاه طلبی محققان است. مجله Nature در شماره ۴۵۹ ماه سپتامبر ۲۰۱۷ در باره اینگونه مجله ها مقاله ای با تیتر “جلوی اصراف نیروی انسانی حیوانات و پول را بگیرید” کرده است. در این مقاله گروهی محقق از کشور کانادا که برخی از آنها ایرانی تبار هم هستند، ۱۲ ماه بروی پروژه ای کار کردند که طی آن ۲۰۰۰ مقاله در قسمت بایومدیکال Biomedical که در ۲۰۰ مجله منتشر شده است را مورد بررسی قرار داده اند. این مجله های بعنوان مجله های شکارچی شناخته شده اند. از ۲۰۰۰ مقاله حدود ۹۰ تای آن از ایران است! از هند ۵۰۰ مقاله، از امریکا ۳۰۰ مقاله و از چین ۵۰ مقاله وجود دارد.
حال با توجه به این تحقیق مجله Nature چه نتیجه ای می شود در باره ایران گرفت؟ با در نظر گرفتن تعداد محققان در قسمت Biomedical در ایران، تعداد ۹۰ مقاله از ایران بسیار بسیار بالاست. طبق محاسیه ای که کردم در امریکا بیش از ۲۵ برابر ایران در زمینه Biomedical مقاله منتشر می شود اما تعداد مقاله های بی ارزش در ایران یک سوم مقاله های امریکاست! یعنی در ایران ۸ برابر امریکا مقالات بی ارزش منتشر می شود. این میزان مقاله برای ایران یک فاجعه است زیرا برای درج این مقاله ها پول هم باید پرداخت و این پول از بودجه های دولتی پرداخت می شود. البته پول درج مقاله ها چندان مهم نیست و یکی از علت هایی که در کشورهای فقیر و متوسط این روش بسیار رایح است همین پایین بودن میزان پرداخت پول است. با چند صد دلار می توان در این مجله ها مقاله منتشر کرد. اما باید بودجه ای که برای تحقیق گذاشته می شود را در نظر گرفت. تحقیقی که حاصل آن مقاله های بی محتوی است. در امریکا به احتمال زیاد بخشی از اینگونه مقالات مربوط به دانشگاهها نیست و توسط شرکتهای خصوصی و یا با کمک شرکتهای خصوصی منتشر شده اند. اما در ایران کلیه بودجه ها دولتی است. در مصر و نیجریه حدود ۱۰ درصد کل مقاله ها در اینگونه مجله ها درج می شود! فساد و نبود اخلاق در جامعه علمی ـ اداری این دو کشور بسیار بالاست. در کشور هند که به این درد مبتلاست، دولت هند در ماه ژوئن گذشته لیستی از مجله هایی که می توان در آنها مقاله منتشر کرد را ارائه داده است تا جلوی انتشار مقاله در مجله های بی ارزش گرفته شود. این روشی خوبی است و باید در دراز مدت نتیجه آن را دید.
کشورهایی که امکانات مالی کمتر دارند باید نسبت به این رفتارها بسیار سخت گیرتر باشند اما متاسفانه آمار نشان می دهد که برعکس است. آیا در ایران سیاستی برای برخورد با اینگونه روشها وجود دارد؟ اهمیت دادن به تیتر و عنوان مانند مهندس و دکتر و استاد دانشگاه و اهمیت دادن به تعداد مقالات باعث این بیماری شده است. سیستم بیماری که مغزها از آن فرار می کنند و بی مغزهای حاکم هم حساسیتی نسبت به اینگونه موارد ندارند باعث هر چه بیشتر بهم ریختگی و ناموفق بودن موسسات پژوهشی می شوند. از دید اینجانب قبل از هر چیز بر خود پژوهش گران است که باید صدای اعتراض خود را بلند کنند. جامعه علمی بدون اخلاق، ممکن نیست بتواند ابداع و اختراع و کشف کند. جامعه علمی ایران نباید اجازه دهد که سو استفاده کنندگان بکار خود در سکوت ادامه دهند و چهره جامعه علمی را خدشه دار سازند.
مقاله های “علمی” بی ارزش
