موضوع :
شیردخت زیارتی، دکتر در اقتصاد آموزش از دانشگاه سوربن، استاد سابق دانشگاه، مشاور سازمانهای بین المللی ( یونسکو و برنامه توسعه سازمان ملل و مدیر پروژه مطالعاتی بانک جھانی و اتحادیه اروپا ).
– با توجه به آنچه در صد سال گذشته بر کشورمان گذشته، باید مسیری را برای آینده مان روشن کنیم. حفظ استقلال و یکپارچگی ایران، برقراری دموکراسی و جلوگیری از تبدیل شدن ایران به بازار مصرف غولهای اقتصادی، نیاز به اندیشیدن دارد.
ایران و خاورمیانه :
– جایگاه ایران در خاورمیانه، این کشور را در مقابل برنامه ایالات متحده آمریکا برای ایجاد ” خاورمیانه بزرگ با هژمونی اسرائیل به عنوان محور ” آسیب پذیر می کند. ترامپ قصد اداره و کنترل خاورمیانه، را از کاخ سفید دارد، اما ایران به استقلال خود اهمیت زیادی می دهد.
– برنامه ریزی آمریکا برای آینده غزه هم، بر موقعیت منطقه و کنترل راههای آبی آن، قابل تفکر است.
– احداث کانال آبی در قلب غزه که رقیبی برای کانال سوئز است و عریض تر و عمیق تر از آن خواهد بود، یکی از پروژه های آمریکا و اسرائیل است. برای ایجاد آن در درجه اول، به برقراری امنیت و توافق مردم غزه نیاز است.
– خالی کردن غزه از سکنه که هدف اسرائیل است فقط به دلیل امنیتی نیست، هدف اقتصادی برای احداث کانال نیز دارد. با شناسایی فلسطین، از طرف ۱۴۷ کشور عضو سازمان ملل از ۱۹۳ کشور که به تازگی فرانسه، کانادا و بریتانیا نیز به آن اضافه شده اند. کار، مشکل بنظر می آید. البته هنوز آمریکا فلسطین را به رسمیت نشناخته است و تا زمانی که ترامپ، رئیس جمهور است هم، احتمالش نمی رود.
– ای کاش سه کشور آمریکا و اسرائیل و فلسطین با هم در پروژه کانال آبی که می تواند،6 میلیارد دلار سود در سال، در آینده به ارمغان بیآورد، مشارکت می کردند. می کردند. آمریکا غزه را مال خود می داند، در حالیکه اسرائیل ادعای مالکیت غزه را نمی کند. آمریکا در ازاء اسلحه هائی که با پول مالیات مردم آمریکا ساخته شده و برای جنایات اسرائیل در غزه مصرف شده است، غزه با خاک یکسان شده، برای حفر ” کانال آبی آمریکا ” و ساختن شهری تفریحی، با هتل های لوکس در رستوران و کازینو در اطراف کا نال را، در نظر دارد.
ایران و آسیا :
ایران در آسیا قرار دارد و اگر روزی اتحادیه آسیای بزرگ و کشور جنوب تشکیل شود می تواند، قدرتی در مقابل اتحادیه اروپا و آمریکا بشود.
در حال حاضر، سازمانی به نام بریکس (BRICS ) از بعضی کشورهای آسیایی و کشورهای جنوبی تشکیل شده است. این سازمان قصد استفاده از پول واحد، یوان ( yuan ) که هم اکنون واحد پول چین است، دارد. این امر موجب کاهش اهمیت دلار در آسیا و در دنیا می شود. هم اکنون ده کشور برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی، ایران، مصر، امارات متحده عربی و اتیوپی عضو سازمان بریکس هستند و 30 کشور دیگر، خواهان پیوستن به آن هستند.
ایران و روسیه :
روسیه با حکومت جمهوری اسلامی و رهبریت خامنه ای، در ایران فقط ” نفوذ ” ندارد، بلکه “اختیار ” دارد. به گفته بعضی افراد، زدن هواپیمای مسافربری اوکراینی توسط سپاه پاسداران عمدی بود و از سازمان اطلاعات روسیه K.G.B توصیه شده بود. چنانکه روسیه در حال تدارک جنگ با اوکراین بود و می خواست با زدن هواپیمایی اوکراینی، ایران را در مقابل اوکراین قرار دهد. شاید هم حق با این افراد باشد. دیدیم که روسیه پای ایران را به جنگ با اوکراین کشاند. با این عمل اتحادیه اروپا را با ایران، دشمن کرد. پوتین، ایران را با ترامپ در مقابل گرفتن امتیازاتی در اوکراین معامله کرد.
– در حمله اسرائیل به ایران، نه تنها روسیه کمکی به ایران نکرد، بلکه هواپیماهای جنگنده سوخو ۳۵ را که از طرف ایران خریداری شده بود نفرستاد. این باید در حافظه تاریخی مردم ایران ثبت شود و در جهت گیری های آینده در روابط بین الملل، مد نظر باشد.
– اتحادیه اروپا و ناتو، بخاطر کمک ایران به روسیه، در جنگ اوکراین، علیه ایران هستند. مکانیسم ماشه را در ۱۷ اکتبر ۲۰۲۵ فعال خواهند کرد، تا هیچ کشور عضو سازمان ملل اجازه تجارت با ایران را نداشته باشد و ایران با انزوا، در فروپاشی اقتصادی قرار بگیرد. فرانسه، بریتانیا و آلمان سه خواست از جمهوری اسلامی دارند.
1- مذاکره و توافق با آمریکا 2- همکاری با آژانس انرژی اتمی و 3- نشان دادن 408 کیلو اورانیوم غنی شده ( و بعضی می گویند بیشتر از 480 کیلو ) کجاست ؟
– حمله اسرائیل به ایران به نفع روسیه که فروشنده نفت است تمام شد. قیمت نفت 8 درصد بالا رفت، خریداران نفت ایران، به جای ایران از روسیه نفت خریدند. برنده جنگ اسرائیل و ایران، کشورهای تولید کننده نفت، برای فروش گرانتر نفتشان و شرکتهای اسلحه سازی آمریکا، با برداشت بیشتر از مالیات مردم آمریکا بودند. بازنده جنگ هم جنبش انقلابی مردم ایران، برای دستیابی به دموکراسی بود.
– با در خطر بودن زیرساختهای کشور از یک طرف و نگرانی از تجزیه و سوریه ای شدن از طرف دیگر مردم، موقتاً دست از مبارزه با رژیم ارتجاعی – استبدادی ولایت مطلقه شیعی برداشتند و همچنان بلاتکلیف هستند. درخواست یک رفراندوم مسالمت آمیز در شرایط فعلی، خطر حفظ حکومت اسلامی را با تغییرات سطحی در پی دارد ولی این مردم مستاصل، راه خروجی نمی بینند. مردمی که آزادی زندانیان سیاسی را درخواست دارند ولی شاهد اعدام های جدیدی هستند.
– در حساس ترین زمان که ایران برای دفاع از خود، منتظر دریافت سوخو35 ها، هواپیماهای جنگنده روسی بود، نه تنها آنها را روسیه نفرستاد بلکه حتی جنگنده آموزشی یاک ۱۳۰ هم که خریداری شده بود، برای ناراضی نکردن آمریکا، به ایران نداد. گرچه اگر هم می داد شاید بازدارندگی قابل توجهی ایجاد نمی کرد. بالاخره، به زحمت از ۵٠ فروند سوخو – 35 تنها چند فروند سمبلیک تحویل داده شد و باقی آن جلوی چشمان حیرت زده جمهوری اسلامی به کشورهای دیگر فروخته شد. چقدر مسخره است که پوتین می گفت ” ما بعد از حمله اسرائیل از ایران پرسیدیم به کمک نیاز دارد؟ گفت خیر، خودمان در حال دفاع هستیم. “
– آنچه نقش حیاتی می توانست در این جنگ داشته باشد، داده های زنده ماهواره ای بود. آیا ماهواره جدیدی که ایران به آسمان اخیرا فرستاد می تواند یاری کند. بهرحال تامین پایدار قطعات آن باید مد نظر باشد.
– روسیه برای جبران نامهربانیش، اخیرا حق داشتن دسترسی ایران را، به سلاح هسته ای برای بازدارندگی از حملات بعدی اسرائیل، به رسمیت شناخته است.
– در گذشته زمان شاه، ارتش ایران زیر نظر ژنرالهای آمریکایی بود و تاریخ خروج شاه را تعیین می کردند، امروزه سپاه پاسداران انقلاب ارتجاعی در ” اختیار ” مسکو است. پوتین دستور می دهد و سپاه، هواپیمای مسافربری را در آسمان سرنگون می کند. پوتین دستور می دهد و سپاه پاسداران ضد مردمی، پهبادهای ساخت ایران را بر سر مردم اوکراین روانه می کنند و اروپا و ناتو را به دشمنان ما تبدیل می کنند. وقت خانه تکانی در نیروهای نظامی ایران فرا رسیده است و هرچه زودتر سپاه در ارتش و بسیج در پلیس ادغام و کنترل شوند.
ایران و چین :
– چین در این برهه، قابل اتکا است. ایران مایل به خریداری موشکهای زمین به هوا، هواپیماهای جنگنده چینی است. چین به پاکستان، سامانه های دفاعی چند لایه فروخته است ولی برای دادن آن به ایران از تحریم های صد درصدی آمریکا بر علیه شرکتهای تجاری اش بیم دارد.
– رشد اقتصادی چین دو برابر آمریکاست. مهار اقتصاد چین اولویت آمریکاست. بهمین جهت به روسیه نزدیک شده تا چین را منزوی کند.
– آیا چین می تواند، نیازهای نظامی ما را، در مقابل حمله آمریکا و اسرائیل تامین کند؟ نه تنها چین مایل به ناراضی کردن آمریکا و اسرائیل نیست بلکه کشورهای خلیج فارس مثل عربستان را هم ناراضی نخواهد کرد. از آن گذشته، اسرائیل مجهز به جنگنده های نسل پنجم با پشتیبانی آمریکاست، ایران باید از نسل ۳ به ۴ و یا با جهش به نسل 5 برسد که در زمان کوتاه غیر ممکن است.
– اگر حکومت جمهوری اسلامی بجای سرمایه گذاری روی نیروهای شبه نظامی نیابتی در منطقه و بجای پرداخت هزینه برای خارجیانی که در جامعه المصطفی بورس می گرفتند، به نیروی هوائی و دفاع پدافندی توجه کرده بود، امروزه تا این حد با تجهیزات نسل 5 فاصله نداشت. نیروی هوائی در هر کشور به صورت تدریجی تکامل می یابد و نمی توان از روی دهه ها تجربه فنانوری پرید.
– کوهها و ناهمواریهای سطح کشور ایران هم کارآئی سامانه های پیشرفته دفاع هوائی را، کم می کند. متاسفانه آسمان ایران امروز بی دفاع است. ناتوانی سازمانهای ضد اطلاعاتی ایران در جلوگیری از دسترسی اسرائیل به اطلاعات داخل ایران، بوضوح دیده می شود.
– از خود می پرسم چرا در کنار تاسیسات مهم نظامی و هسته ای در ایران زمین سبز فوتبال وجود دارد که یافتن این تأسیسات را از آسمان ساده می کند. به یاد الی کوهن جاسوس اسرائیلی در سوریه میافتم که برای آسان کردن نشانه گیری ارتش اسرائیل در حمله به سوریه، با زرنگی درختهائی در محل استقرار نیروهای سوری کاشت به بهانه اینکه نیروها به سایه نیاز دارند. بنظرم در ایران هم نظامیان در پایگاه ها به فوتبال نیاز داشتند!
ایران و عربستان و ترکیه :
– از خود می پرسم که چرا حکومت ولائی در ایران، این قدر دشمن برای خود می سازد؟ عربستان و ترکیه هم از هژمونی اسرائیل در منطقه بیم دارند، ولی آنها هم دوست جمهوری اسلامی نیستند. ایران – عربستان و ترکیه باید سیاست مشترکی برای مقابله با هژمونی طلبی اسرائیل می داشتند. اسرائیل هیچ کشور بزرگ، به خصوص اسلامی در منطقه را، مطلوب خود نمی داند. خاورمیانه را زیر نظر آمریکا و مرکزیت خود پی ریزی می کند و عبودیت سایر کشورها را زیر چتر آمریکا، تصویر می کند.
ایران و اسرائیل :
در دنیا هیچ کشوری در مقابل ائتلاف اسرائیل – آمریکا – ناتو به مقابله نمی پردازد. ایران ۱۲ روز از خود در مقابل تجاوز کشور آمریکا با بیش از 3۰۰۰ سلاح هسته ای و اسرائیل با بیشتر از ۱۳۶ سلاح ریز و داشت اتمی، دفاع کرد. دو کشور دارندۀ سلاح اتمی به یک کشور غیر دارنده، علیه تمام قوانین بین المللی حمله یک جانبه کردند. تعجب آور است که آمریکا، حتی قوانینی که خودش هم در وضع آنها نقش داشته، زیرپا گذاشت. از آن گذشته برای خود ” حق کاپیتولاسیون ” قائل است و تهدید می کرد که ایران نباید حمله را پاسخ دهد.
موقعیت نظامی ایران در منطقه :
– ایران با ساخت موشکهایش، بزرگترین توان موشکی منطقه را داراست، ولی برای پدافندها نیاز به واردات آنها دارد. توان نیروی هوائی ایران در آینده، به همکاری استراتژیک چین، وابسته خواهد بود. پروژه های ساخت سامانه هایی کوثر در ایران، با انتقال فناوری پیشرفته چین، می تواند در مقابل تهدیدات آینده، موثر باشد.
– جنگنده های چینی برتری نسبی خود را بر ” رافائل فرانسوی ” در جنگ پاکستان – هند نشان داده است. ایران ناچار باید توان نیروی هوائی اش با دارا شدن جنگنده های رادار گریز، ( جنگنده های J-10CE چین با موشکهای هوا به هوای دور برد PL-15و هواپیماهای هشدار زود هنگام KJ-500 ) بالا ببرد. همکاری نظامی ایران و چین در فنانوری نظامی هوایی بر همکاری با روسیه مقدم است. کمبود کشور ما در دستیابی به فنانوری پیشرفته، در تمام صنایع، فقط با پروژه هایی مشترک با کشورهای دارنده این فنانوری، می تواند برطرف شود. بهرحال توسعه فنانوری بومی نیز، به خود کفائی ما را، هدایت می کند.
– امریکا که هدف ایزوله کردن چین و مهار پیشرفت اقتصادی آن را داشت، با حمله به ایران، عملا همکاری بین ایران و چین را افزود.
ایران و اوپک:
– ایران به دلیل داشتن دومین منابع گازی و چهارمین منابع نفتی، باید یک اتحاد پایدار با سایر کشورهای نفتی، داشته باشد. دسترسی به تکنولوژی پیشرفته، در زمینه تولید مواد پتروشیمی و بخصوص تکنیکهای مایع کردن گاز، که به تازگی شروع شده، برای اقتصاد ایران حیاتی است.
– کشورهای عضو اوپک، به دلیل منافع مشترک، در این سازمان جمع شده اند. هدف داشتن قیمت واحد برای نفت و گاز و میزان استخراج و تولید فرآورده های پتروشیمی و استفاده از تکنیکهای پیشرفته می تواند سیاست مشترکی داشته باشند. ایران باید از منزوی بودن در آید و با اتحاد با سایر کشورهای نفت خیز و توافق با آنان در مقابل شرق و غرب، رویه مشترکی را در پیش گیرد.
– ایران در سال ۲۰۲۴، درآمدی حدود ۴۷ میلیارد دلار حاصل از صادرات نفت کسب کرده است. متاسفانه صادرات نفت ایران خام بوده است. در بحث برنامه ریزی توسعه پایدار برای ایران، به هند اشاره کردم که نفت ندارد ولی از روسیه می خرد، تبدیل به بنزین می کند و صادر می کند. ایران باید از هند بیآموزد. ایران حتی وقتی مواد پتروشیمی تولید می کند، چرخه تولید را تا آخر نمی رود و به جای مثلا 5 مرحله، فقط ۲ مرحله اول را، با گرفتن گاز ارزان برای تولید از دولت انجام می دهد و می فروشد. دولت، دادن گاز و برق ارزان به صنایع را، باید منوط به کامل کردن چرخه تولید کند. اینجا از این بحث می گذرم ( چون در برنامه توسعه مفصل تحلیل کرده بودم ).
در نیمه سال ۲۰۲۵، ایران با وجود تحریم ها، نزدیک به دو میلیون بشکه نفت صادر کرده است. البته پسران سردار شمخانی بیشتر می دانند، که پولش کجا می رود؟
تحریمهای آمریکا بر ایران، تا اینجا به پیشرفت اقتصادی چین کمک موثری کرده است که نفت را می خرد ولی پولش را در بانکهای خودش نگاه می دارد. بعد پول خودمان را به خودمان قرض می دهد و سود داده است، هزینه بیمه وام را هم باید بپردازیم. غیر از اینکه یک سوم ارزان تر خریده است و به جایش گاهی مهر و تسبیح، جانماز و اجناس چینی بی کیفیت می گیرند. بی کیفیتی محصولات خریداری شده توسط ج ا تقصیر چین نیست، سفارش دهنده های فاسد، ایرانی، جنس ارزان می خواهند، که کیفیت نداشته باشد ولی سودش به جیب آنها، سرازیر شود. قبلا گفتم که ای کاش بجای این اجناس، ورقه های ذخیره آفتاب ( پنوفتو ولکانیک) می گرفتیم و برای ذخیره انرژی خورشیدی، در 700 متری زمین، روی بدنه کوه ها وصل میکردیم. ( برای اطلاع بیشتر می توانید به برنامه توسعه پایدار برای ایران آینده مراجعه کنید ).
– بهرحال برای قراردادهای تجاری در آینده و آنچه آن را پروژه مشارکتی Joint-Maker می گویند، در زمینه های صنعتی و تکنولوژیک به کشورهای آسیایی دیگر، مانند سنگاپور، ژاپن، کره جنوبی، هند و چین، نیاز داریم.
– از بین کشورهای اروپایی، کشورهای شمال اروپا که روابط انسان دوستانه ای با کشورهای جنوبی دارند، می توانند به همکاری دعوت شوند. کشورهایی که در گذشته از ایران بهره وری یکجانبه کرده اند، مانند انگلیس، روسیه، از اولویت برخوردار نیستند. ایران باید از تاریخ بیآموزد.
– در تحلیل سال ۲۰۱۱ مجمع جهانی اقتصاد، ایران، از نظر رقابت پذیری جهانی اقتصاد، از بین ۱۴۲ کشور رتبه ۶۲ را داشته است. در سال قبلش توانسته بود سرمایه گذاری های خارجی را جذب کند ولی در دهه های بعدی با تحریم های بین المللی روبرو شد.
در گذشته تا قبل از سال ۲۰۱۰ میلادی، هنوز سرمایه گذاران خارجی در صنایع نفت و گاز، ساخت وسایل نقلیه، استخراج مس، پتروشیمی ها، مواد غذائی و صنعت دارو فعالیت داشتند و بیش از ۲۴ میلیارد دلار، سرمایه گذاری خارجی، از ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۷ وجود داشت.
نکته پایانی :
– در آینده، اجازه ورود سرمایه گذاران خارجی به بازار ایران، باید داده شود و امنیت سرمایه گذاری برای شرکتهای چند ملیتی در بخش های گوناگون تولید و خدمات، فراهم شود.
– ایجاد مناطق آزاد تجاری ( FTZ ) و معافیت مالیاتی برای سالهای اول سرمایه گذاری، ورود بدون نیاز به ویزا، امکان پذیر بودن 100 مالکیت خارجی، خدمات بانکی انعطاف پذیر، ضمانت ها و حمایت قانونی، می توانند مشوق سرمایه گذار خارجی باشند. این امر موجب می شود که سرمایه گذار خارجی با خود تکنولوژی پیشرفته را بیآورد و برای نیروی کار ایرانی شغل و مهارت ایجاد کند. البته در سال 2010، 16 منطقه ویژه اقتصادی ( SEZ ) در ایران وجود داشت. در انزلی، چابهار، کیش، قشم، بوشهر، معادن و فلزات و کشتی سازی خلیج فارس و غیره که بجای بیشتر شدن اغلب بایگانی شده اند. در آینده امید بازگشائی و گسترش آنها را داریم تا اقتصاد کشور، از انزوا به درآید.
منابع :
3 – گفتگو با دکتر زیارتی و دکتر وحید، بررسی شاخص توسعه اقتصادی، کارآیی دولت، فقر و درآمد سرانه ، رادیو پارس پیشتاز ، دسامبر 2024 .
4 – دکتر شیردخت زیارتی، رحیم کاظمی سرشت، منوچهر صالحی لاهیجی، نادر هژبری، محمدرضا راعی، میز گرد برای پاسخگویی به تاریخ علیه تجاوز نظامی اسرائیل به ایران، رادیو پارس پیشتاز، 19 ژوئن ۲۰۲۵
11 – دکترشیردخت زیارتی، چشم انداز روابط بین المللی ایران در آینده، رادیو مانی، 1 اوت 2025.
