بحث بر سر اجاره زمین های کشاورزی ایران به سرمایه گذاران قطری در رسانه های تهران بالا گرفته است. گفت و گوی اقتصادی رادیو فردا با فریدون خاوند، کارشناس اقتصادی، به همین موضوع می پردازد.
رادیو فردا: گزارش هایی که در رسانه های ایران، از جمله خبرگزاری های «فارس» و «مهر» در مورد واگذاری زمین های کشاورزی ایران به سرمایه گذاران قطری منتشر شده، چه اندازه موثق به نظر می رسد؟
فریدون خاوند: حدود یک هفته پیش خبرگزاری «فارس» به نقل از نامه رییس سازمان جهاد کشاورزی استان تهران گزارش داد که «سرمایه گذاران قطری اعلام آمادگی کردند، زمین‌های کشاورزی ایران را برای بلند مدت اجاره کنند.»
این گزارش با سکوت و حتی تکذیب مسئولان وزارت کشاورزی جمهوری اسلامی روبرو شد، ولی خبرگزاری «مهر» به نقل از یکی از مسئولان سفارت قطر در تهران نوشت واگذاری زمین های کشاورزی ایران به قطری ها، به صورت اجاره دراز مدت، هشت ماه پیش انجام گرفته است.
در خبر دیگری، همان خبرگزاری می گوید که زمین های واگذار شده، و یا دستکم بخشی از آنها، در جنوب کرمان قرار دارد. به گفته «مهر»، این که منابع آبی در منطقه ای کم آب چون کرمان در اختیار سرمایه گذاران قطری قرار گرفته، با اعتراض کارشناسان محلی روبرو شده است.
مهم تر از همه این که بهروز علیشیری، رییس سازمان سرمایه گذاری های خارجی، خبر مربوط به اجاره زمین های کشاورزی ایران به قطری ها را عملا تایید کرده و در گفت و گویی با خبرگزاری «فارس» گفته است بر پایه قانون ثبت شرکت ها در سال ۱۳۱۰، شرکت های خارجی ثبت شده در ایران می توانند مالک زمین بشوند.
با این همه به نظر می رسد آقای علیشیری از افشای این خبر سراسیمه شده، چون در گفت و گو با «فارس» اضافه می کند: «متاسفانه همه پنبه‌هایی که برای سرمایه‌گذاری خارجی بافته بودیم، با یک خبر رشته شد».
از قرار معلوم ایشان با توجه به حساسیت این خبر، تمایل داشته است آن را مخفی نگهدارد.
آیا واگذاری زمین های کشاورزی به سرمایه گذاران خارجی پدیده ای است رایج یا استثنایی؟
واگذاری زمین های کشاورزی به سرمایه گذاران خارجی تازگی ندارد: مثلا حدود یک قرن پیش شرکت آمریکایی «یونایتد فروت» حدود یک چهارم زمین های قابل کشت کشور هندوراس در آمریکای لاتین را در اختیار داشته و در بعضی دیگر از کشورهای همان قاره هم این روش جاری بوده است.
طی سال های اخیر، با توجه به بحران مواد غذایی در جهان، واگذاری زمین های کشاورزی به سرمایه گذاران خارجی به تدریج افزایش یافته است.
در حال حاضر شماری از کشور های جهان سوم، به خصوص در آفریقا، زمین های کشاورزی خودشان را به قدرت های اقتصادی یا کشور های ثروتمند خلیج فارس اجاره می دهند. مثلا چین، ژاپن، کره جنوبی، کویت، امارات متحده عربی و عربستان سعودی زمین هایی را در اتیوپی، ماداگاسکار، جنوب سودان و غیره برای تولید غله و دیگر مواد غذایی به صورتی دراز مدت (گاه نود و نه ساله) اجاره کرده اند.
این پدیده هم جنبه های مثبت دارد و هم جنبه های منفی.
سرمایه گذاری در کشورهای فقیر می تواند به گسترش کشاورزی و کاهش گرسنگی در دنیا کمک کند. بیش از یک میلیارد نفر از جمعیت جهان با آفت گرسنگی دست و پنجه نرم می کنند و با توجه به افزایش شمار انسان ها به نه میلیارد نفر تا سال ۲۰۵۰ میلادی، تولید مواد غذایی را باید به گونه ای قابل ملاحظه بالا برد.
بر پایه ارزیابی های سازمان خواربار و کشاورزی جهانی، کشورهای در حال توسعه به هشتاد و سه میلیارد دلار سرمایه گذاری در کشاورزی نیاز دارند. می توان بخشی از این سرمایه را از کشورهایی مثل کره، چین و یا عربستان سعودی تامین کرد.
ولی در کنار این استدلال عمومی، مسایل بسیار حساسی مطرح می شود که باید برای آنها فکری کرد. اگر قرار باشد شرکت «دووی» کره ای در کشاورزی ماداگاسکار سرمایه گذاری کند تا به نیازهای غذایی در آسیا جواب بدهد، در درازمدت چه مسایلی برای مردم ماداگاسکار پیش خواهد آمد؟
آیا سرمایه گذاران خارجی حقوق کشاورزان محلی را رعایت خواهند کرد؟ آیا مسایل زیست محیطی، به ویژه مسایل مربوط به آب، رعایت خواهد شد؟ آیا جستجوی سود از سوی سرمایه گذاران خارجی با منافع دراز مدت کشور میزبان، به خصوص از لحاظ تامین امنیت غذایی، آشتی پذیر خواهد بود؟
به این پرسش ها باید پاسخ داد. زمین مساله ای است بسیار حساس، و تسلط خارجی بر آن می تواند واکنش های بسیار بدی را در میان مردم به وجود بیاورد. شاید به همین دلیل مسئولان جمهوری اسلامی از انتشار خبر مربوط به اجاره زمین های کشاورزی ایران به قطری ها می ترسند.
آیا واگذاری زمین های کشاورزی ایران به قطری ها به سود کشاورزی ایران تمام خواهد شد؟
ایران یک کشور فقیر آفریقایی نیست که برای پیشبرد کشاورزی اش چشم به راه همسایگان عرب خود باشد.
ولی متاسفانه کشاورزی ایران قربانی کمبود شدید سرمایه گذاری است و از پیشرفت های عظیم تکنولوژیک که طی چند دهه گذشته تولید مواد کشاورزی را در بسیاری از کشورهای دنیا به شدت بالا برده، محروم مانده است. حدود ده سال پیش، تقریبا هفتاد و هفت درصد انرژی غذایی مصرفی ایران از داخل کشور تامین می شد، امروز فقط حدود پنجاه درصد.
عیسی کلانتری، وزیر اسبق کشاورزی و رییس فعلی خانه کشاورز می گوید که در وضعیت فعلی، با توجه به عدم رقابت اقتصادی در کشور، قیمت تولیدات داخلی آن قدر بالا رفته که واردات، برای هر کالایی، با صرفه شده است. مثلا تولید هر کیلو گوشت در ایران ده دلار تمام می شود، در حالی که متوسط قیمت تمام شده یک کیلو گوشت در دنیا فقط چهار دلار است. به گفته آقای کلانتری نرخ رشد کشاورزی ایران در پنج سال گذشته پایین ترین نرخ رشد در صد سال اخیر بوده است.
در این شرایط، کشور بزرگی مانند ایران، برای تامین سرمایه گذاری های مورد نیاز کشاورزی اش، باید به قطر متوسل بشود.
در شرایط عادی، ایران می توانست به نیازهای کشاورزی خودش از لحاظ سرمایه گذاری جواب بدهد و حتی در صورت لزوم، برای تولید غله، زمین های دیگر کشورها را اجاره کند، نه این که مثل امروز، برای تولید غذا، محتاج قطری ها باشد.
