فیلسوفان، نویسندگان وهنرمندان فرانسوی مخالف اسلام

جلال ایجادی

…در ایران نقد خرافات بدوره مشروطیت برمیگردد، ولی متاسفانه وجود استبداد پهلوی وفشارخفقانی روحانیت وعقب ماندگی فرهنگی مانع از توسعه نقد میگردد. انقلاب اسلامی در ایران در ۱۹۷۹، در میان روشنفکران ایرانی وفرانسوی دوواکنش گوناگون بوجود میاورد، از یکسو شیفتگی واز سوی دیگر نگرانی. اجرای احکام اسلامی، خشونت حکومت اسلامی ولایت فقیه و توسعه تروریسم اسلامی، توهمات و تردید های محافل روشنفکری را درهم شکست واین گرایش فکری را تقویت نمود که بین حکومت سیاسی و سیاست اسلامگرا و دین اسلام رابطه ای محکم وجوددارد.

پیش درآمد

در اروپا مبارزه برای پیشرفت اجتماعی وهموار نمودن ترقی تکنولوژیکی و اقتصادی از مبارزه علیه مذهب جدا نبود. سلطه کلیسا با رشد آگاهی ودانش علمی وتوسعه روند خردپروری فروریخت. توسعه راسیونالیسم وخردگرائی فلسفی ونقد دگم های دینی گشایش بزرگی در مدرن سازی جامعه پدیدآورد. اثر برجسته فیلسوف فرانسوی رونه دکارت “گفتار درباره روش” که در سال ۱۶۳۷ منتشر گشت و نکته اساسی دکارت که گفت “من فکر میکنم، پس هستم”، رویدادهای تاریخی مهمی میباشند که شک ومبارزه علیه خشک اندیشی وجزم گرائی مذهبی رادامن زدند. “نظم الهی واراده الهی” در بستررشد ذهنیت شکاک ومجموعه تحولات اجتماعی و علمی وفرهنگی واقتصادی، دستخوش بحران گردید. در برآمد این بحران وفروریختن قطعی قدرت مسیحیت کلیسائی، فیلسوفان دوران روشنگری نقش اساسی داشتند. دراین دوران ارزش ها دوباره تعریف میشوند وشالوده زندگی جدید مشخص میشود. قرن هفدهم و بویژه قرن هجدهم میلادی چرخشی اساسی در تاریخ بشری است وبقول کانت: “روشنگری، خروج آدمی است از نابالغی به تفسیر خویشتن خود. ونابالغی، ناتوانی در بکار گرفتن فهم خویشتن است بدون هدایت دیگری.” مبارزه علیه مداخله کلیسا در زندگی اجتماعی و خودسری های آن ومبارزه مستقیم علیه دین واعتقاد مذهبی وخدا پرستی فصل شکوهمندی بود که راه را برای خودمختاری انسان وآزادی روح او وقدرتبخشی به حقوق زمینی ودمکراسی باز نمود. جالب آنست که این مبارزه در اروپا گرچه بطور عمده علیه استبداد و علیه دین مسیحیت و سلطه کلیسا بود، ولی در ضمن نقد ادیان دیگررا مانند دین یهود ودین اسلام دردستور قرارداد. روشنفکران وفیلسوفان فرانسوی دوره روشنگری در آثار فلسفی وادبی واجتماعی بانتقاد از اسلام پرداخته ومعتقدند که میان استبداد شرقی و اسلام رابطه ای مستقیم وجودارد. این اندیشمندان از زاویه فکری وآزاد اندیشی وظیفه خود میدیدند واین حساسیت راداشتند که برعلیه خمودگی و اسارت فکری عمل کنند. آنان هرچند دور از رابطه مستقیم با واقعیت خشن مذهب اسلام، ولی نگفتند که بما ربطی ندارد و یا مسئله مرکزی جامعه ما نیست، آنها چشم خودرا نبستند و تعهد روشنفکرانه خودرا نشان دادند. روحیه آزاد وآزادگی بی قید وشرط در نقد دین، اینست پیام این اندیشمندان به جامعه روشنفکری امروزما.

این سنت وسابقه نقد اسلام در غرب واز جمله در فرانسه از عصر روشنگری در قرن هژدهم میلادی تا امروز ادامه پیدا میکند. در ایران نقد خرافات بدوره مشروطیت برمیگردد، ولی متاسفانه وجود استبداد پهلوی وفشارخفقانی روحانیت وعقب ماندگی فرهنگی مانع از توسعه نقد میگردد. انقلاب اسلامی در ایران در ۱۹۷۹، در میان روشنفکران ایرانی وفرانسوی دوواکنش گوناگون بوجود میاورد، از یکسو شیفتگی واز سوی دیگر نگرانی. اجرای احکام اسلامی، خشونت حکومت اسلامی ولایت فقیه و توسعه تروریسم اسلامی، توهمات و تردید های محافل روشنفکری را درهم شکست واین گرایش فکری را تقویت نمود که بین حکومت سیاسی و سیاست اسلامگرا و دین اسلام رابطه ای محکم وجوددارد. تعرض تروریستی ملهم از اسلام در جهان ونیز مداخله جوئی های بنیادگراها درفرانسه در زمینه مسائل آموزشی، حجاب، پزشکی، چندهمسری، سرکوب دختران، ترورفکری در جلسات عمومی وغیره موج جدیدی از انتقاد را برانگیخت. در دوره اخیر ما شاهد هستیم که تاریخ نقد دوران روشنگری دوباره در تاریخ جدید زنده شده و روشنفکر و فیلسوف، هنرمند امروز آشکارا بیش از گذشته به نقد اسلام دست میزند. از آنجا که خصلت اسلام مداخله گری وتجاوز است، باحمله به قبایل شبه جزیره عربستان و تجاوزبه ایران ونیز سرزمین های دیگردر زمان پیامبر و خلفا شروع شد (عبدالحسین زرین کوب در کتاب دو قرن سکوت) ، در طول تاریخ ادامه یافت وبالاخره تجاوز به حقوق انسان در سراسر عمر حکومت اسلامی در ایران ومداخله گری گروه ها و فعالان بنیادگرا در جهان، در زندگی شخصی واجتماعی هرکشوری ادامه دارد. در این خط طولانی اراده و خواست همه متجاوزان و زورگوئی اسلامی، تحمیل الگوی اسلام در اجتماع و اخلاق وسیاست بوده است. من در مقالات پیشین مانند “آقای سروش، اسلام خشن است”، “فمینیسم اسلامی، یک سراب”، “پرسش از سیاستمداران وروشنفکران دینی در باره حکومت لائیک” خطرات اسلام ویا خطرفقدان لائیسیته را بررسی نموده ام ودر این نوشته که در ادامه مقاله قبلی “نقداسلام آزاد است” میباشد، میخواهم روی اهمیت مبارزه فلسفی، نظری و روشنگرانه علیه اسلام اشاره کنم و نمونه هائی از اندیشه متفکران فرانسوی علیه خرافات وتهدید های دیروز وامروزاین شریعت را مطرح سازم. ضرورت نقد در جامعه ما با تاریخ نقد در جهان، پیوند خورده است. کسانی که در جامعه ما نسبت بدین اسلام کوتاه میایند، اهل سازش ومماشات هستند و فکر میکنند حالا وقتش نیست، در اشتباه کامل قراردارند. بعلاوه من اعلام میکنم که بهیچوجه مسئله دشمنی با شخص مسلمان ویا هردیندار دیگری نیست، من به حقوق انسانی آنها آگاه هستم و حتا جریحه دارشدن آنهارا درطرح نظر خود می فهمم. اما صرفنظر ازاشخاص، امر اساسی برای من نقد هر ایدئولوژی وهر دین است، زیرا این نقد یکی از پیشرط های آزادی روحی و فکری انسان است.

نقد فیلسوفان عصر روشنگری علیه مسیحیت واسلام

در اینجا هدف معرفی کامل اندیشمندان بزرگ دوران روشنگری نیست، بلکه از زبان خود آنها، تنها طرح برخی نکاتی است که در راستای مبارزه علیه مذهب واستبداد است و در ضمن پلی بسوی شرایط کنونی ماست. میراث دیدگاه متفکران این دوره شگفت انگیز در جامعه فرانسه ادامه یافته وریشه دوانده است. نقد دین واز جمله اسلام و آزادی اندیشه فرد، جزواین میراث فکری وفرهنگی است. ما به یادآوری این میراث وبهره گیری از آن نیازمندیم.

“فرانسوا رابله” از پیشگامان مبارزه علیه تاریک اندیشی است. او که پزشک و نویسنده انساندوست دوران رنسانس میباشد، به ارزش هائی چون بردباری، صلح، فرهنگ مردمی وبازگشت به ارزش های فلسفی دوران باستان تاکید نموده ومبارزه تند را علیه روحانیون کلیسا سازماندهی میکند. اوخواهان اخلاق ملایم روحانی مسیحی بوده وبویژه طرفدار شادمانی و جشن وشراب میباشد. بخاطردیدگاه انتقادی وتند اش علیه روحانیون مذهبی، مقامات سیاسی و کلیسائی بر طبق رسوم انکیزیسیون، آثار اورا در سال ۱۵۴۴ جزو لیست سیاه فرارداده وافکار اورا خطرناک قلمداد میکنند.

“شارل دو منتسکیو” از متفکران عصر روشنگری فرانسه در ۱۷۴۸ “روح القوانین” را منتشر ساخت وبدین صورت علوم سیاسی را در طراز فلسفه قرارداد. در این اثراو اشکال مختلف حکومت (دموکراسی- سلطنتی- استبدادی)، را به تحلیل کشانده و در ارتباط با پیوند آنها بامحیط خود، به طبیعت و به ویژه مرزهای جغرافیائی و شرایط آب و هوا، می پردازد. منتسکیو مانند برخی از متفکران دوران خود از استبداد میگوید، استبداد شرقی، استبداد روشنگرا، استبداد مقدس، استبداد شخصی واستبداد مشروع. نقد استبداد، منتسکیورا به اصل جدائی سه قوه میکشاند. فلسفه دوران روشنگری یکی از بیماری های عصر خودرا استبداد تشخیص میدهد، و این اندیشمند بزرگ برآنست که این استبداد شرقی در دولت ترک ها ودولت پارس ها و کشورهای آسیا تجلی می یابد، دولتهائی مستبد در کشورهائی بزرگ وزیر آفتابی سوزان. شرق بمثابه مکانی بی تحرک وبا فساد ویا جغرافیائی با استبداد قلمداد میگردد. از نظر مونتسکیواستبداد فقط دولت یک فرد، نبود قانون وقاعده نیست؛ این استبداد به طبیعت افراد این جغرافیا ونیز اسلام بر میگردد. در کتاب معروفش “روح القوانین”، منتسکیتو در تحلیل از استبداد شرقی، یکی از پایه های آنرا مذهب میداند، و مذهب هم رابطه با دیگری است وهم بمثابه عامل کند کننده میباشد وبعلاوه دین پیوسته مورد سوء استفاده قرار میگیرد. اومیگویدمذهب چماقی در دست مستبد میباشد؛ اسلام مخالف قدرت آن پادشاهی است که اصول دین را رعایت نکند و از نظراعتقادی فقط یک قرارداد وآن قرارداد احترام باسلام توسط سوژه و حاکم است. منتسکیو برآنست که هردولتی با همکاری و اتحاد روحانیون مردم را تحت سلطه قرار میدهدو بدبختی آنموقعی است که علمای بزرگ مسلمان با قدرت مطلق استبدادی به همکاری دست میزنند. او هشدار میدهد ومیگوید ازیاد نباید برد که بین استبداد و مذهب یک رابطه حساس وجود دارد، زیرا دین خود مستبد است؛ مادر برابر یک معضل قرارداریم وآن اینکه اسلام گاه بمخالفت با استبداد میپردازد، ولی استبداد با مذهب اعمال قدرت میکند. مونتسکیو بسال ۱۷۲۱ میلادی، در “نامه های پارسی” از سکون مرگبار دنیای مسلمان صحبت میکند. در این اثر”ازبک” شخصیت اصلی از تحرک جامعه پاریس نسبت به سکون “پرس” (ایران) شگفت زده است. نگاه مونتسکیو اینستکه در این جامعه سنتی، مستبد نفع اش درآنست که دیگران را فاسد کند، اواز هرگونه پرهیزگاری تنفر دارد؛ در این جامعه اخلاق در برابر دیکتاتوری قرار دارد ومستبد پیوسته علیه جنبش، جنبش مغز و جسم مبارزه میکند. سرکوب تظاهرات، حتا تظاهرات آرام، یک واکنش طبیعی قدرت حاکم است. فساد در این روند مخرب ناشی از این نظام استبدادی است. از نگاه مونتسکیو فساد و انقیاد وبی چیزی در استبداد شرقی بوجود میاید واین رژیم استبدادی براساس طبیعت اش فاسد است. مونتسکیو برآنست که فقر نتیجه غیر مستقیم استبداد است زیرا خشونت دولتی، جامعه را فقیر تر میسازد، نظامی که تقوا وپرهیزکاری ندارد، بیعدالتی را گسترش میدهد

“هولباخ” فیلسوف ماتریالیست وهمکاردر تدوین آنسیکلوپدی، از مخالفان سرسخت روحانیت کلیسائی بود، خدا پرست نبود ونسبت به کسانی چون ولتر که در اعتقاد شک داشت، بمذهب بشدت انتقاد میکرد.اوفلسفه خود را برپایه طبیعت استوار کرده ومعتقد بود که اخلاق از مذهب جداست. زمانیکه اثرمعروفش “نظام طبیعت” انتشار یافت، دولت وپارلمان فرانسه آنرا محکوم نموده ودر ۱۸ اوت ۱۷۷۰ بدستور مقامات این کتاب را روی پله های پارلمان آتش میزنند وبدنبال آن چند اثر دیگر این فیلسوف به آتش انداخته میشود. از جمله آثار او “رساله درباره سه متقلب: موسی، مسیح، محمد” میباشد که در ۱۷۷۷ منتشرشد. هولباخ در نظراتش سازش دوقدرت معنوی وزمینی راافشاکرده ونتیجه اتحاد میان مذهب و دستگاه سیاسی را، قدرت مطلقه میداند. اودر اثرش “جشن اخلاق” میگوید اتحاد بین کشیش و مستبد بنام خدا وآسمان صورت گرفته وهدفش استثمار مردم است. از دیدگاه هولباخ این رابطه میان مذهب و استبداد فقط به مسیحیت محدود نمیگردد، بلکه اسلام را هم شامل میشود؛ در چنین شرایطی هنگامیکه قانونگذار مذهب را پایگاه اصلی حکومت قرار میدهد بناگزیر به کشیشان وعوامل دستگاه دینی اهمیت گسترده میدهد وبنوبه خود این روحانیون بدفاع از استبداد دولتی بر میخیزند.

“کندورسه” فیلسوف وریاضی دان و سیاستمدار فرانسوی که در نیمه دوم قرن هیجده میزیست، برای ترقی روح انسانی تلاش میکرد وامیدواربود که انسان بتواند در سه زمینه اساسی موفق بشود: از بین بردن بیعدالتی بین ملت ها، پیشرفت برابری در میان مردم وبالاخره تکامل انسان. اواصل کارخود را روی اصلاحات ومدرن سازی جامعه اختصاص داد واز زمان انقلاب فرانسه ۱۷۸۹طرفدار بازسازی ملی جامعه، آزادی مطبوعات و حقوق زنان در رای و انتخابات بود. کندورسه طرفدار حقوق بشر، حقوق زن، یهودیان و سیاهان بود، او فردی عقلگرا وقانونگرا بود و مبارزه تندی را علیه پیشداوری هابه پیش برد ومانند ولترمذهب را به نقد کشید واغلب کشیشان را به مستبدان تشبیه کرده و تبلیغات و حیله گری های آنان را افشا نمود. از نظر اومیان پیشداوری مذهبی و استبداد خط مستقیمی وجوددارد، زیراتمام ادیان بنام خدا خواهان انقیاد انسان نسبت به استبداد میباشند. اومیگفت: “یکی از ویژه گی های مسیحیت تحقیر علوم انسانی بود. دین معتقد بود که فلسفه گستاخی میکند واز روحیه نقادوشکاک و اعتماد به عقل هراس داشت، زیرا این پدیده ها برای اعتقاد مذهبی زیانبار میباشند. روشنائی علوم طبیعی برای دین شرم آور ومشکوک بود زیرا این علوم برای موفقیت معجزه ها خطرناک بودند…پیروزی مسیحیت نشانه انحطاط قطعی علوم و فلسفه بود” (“طرح یک تابلو تاریخی پیشرفت های روح انسانی”، ۱۷۹۵). در سخنی دیگر کندورسه میگوید: “جامعه ای که توسط فیلسوفان ارشاد نشده، توسط شارلاتان ها گمراه میگردد.” “هرچقدر مردم روشنتر باشند، آراء آنهارا مشکلترمیتوان جابجا کرد…در شرایط قانونی کاملن آزاد نیز مردم نادان فقط برده خواهند بود.” (به “آثار کندورسه ۱۷۴۳/۱۷۹۴ ” مراجعه شود)

“دنی دیدرو” فیلسوف نامدار فرانسه که یکی از نویسنده گان آنسیکلوپدی بود و توسط پارلمان پاریس بخاطر ماتریالیسم و بی خدائی محکوم شده بود، در باره مسیحیت در قرن هیژدهم نوشت. “هرگز هیچ دینی باندازه مسیحیت با جنایت عجین نشده است.”(سالن، ۱۷۶۳) درجای دیگر مینویسد: “این مذهب از نظر من باطل ترین وخشن ترین دگم ها را دارد.” (نامه به ویاله، ژوئیه ۱۷۶۶). در نوشته خود “انتقاداتی علیه نوشته های مذهبی های گوناگون” درسال ۱۷۶۲ نوشت: شک ها در مورد دین اقدام برای تحقیر نیست، بلکه آنها کارهای اساسی هستند. او میگوید هیچ دینی نه ابدی است، نه جهانشمول است ونه با وضوح. دیدرو در نوشته خود معجزه مسیح را بانتقاد کشیده شده وانجیل را بعنوان معجزه خواندن، ابلهانه میداند. دیدرو مینویسد کشیش ها میگفتند که تنها کتاب ما مقدس است وپیامبر ما معجزه میکند؛ حال آنکه نه معجزه مسیح ونه معجزه محمد، هیچیک واقعی نیستند. در نگاه اواگر عذاب جهنم را کنار بگذارید، نیایش وکرنش بخدا پایان میپذیرد. دیدرو که در ابتدا توسط پدرش برای زندگی و فعالیت کلیسائی آماده شده بود، با آزادی و شجاعت به فعالیت های گوناگون رمان نویسی، نمایشنامه نگاری، هنری و فلسفی دست زد، به نقد خرافات مذهبی پرداخت. از جمله نوشته های او “نامه درباره نابینایان برای کسانی که میبینند” میباشد. در این نوشته از آتئیسم وبی خدائی دفاع کرده واعتقاد خود را نسبت به ماتریالیسم مطرح میسازد. اومیگوید مقوله خوب وبد مقولات طبیعی بوده وتقوا از خدا پرستی کاملن جداست. به خاطراعتقاداتش اورا دستگیر کردند ودر زندان ونسن در پاریس افکندند. جرم اوچنین اعلام شده بود: “این فرد جوان با روحیه ای که دارد و دین را مسخره میکند، بسیارخطرناک است. اواز رازهای مقدس با تحقیر سخن میگوید.”. درسال ۱۷۶۰ دیدرو در رمان معروفش “راهبه”، که با سبک خاطرات گوئی وبشکل پاورقی منتشر میشد، نظام کلیسائی را به انتقاد کشیده وبرآن بود که این سیستم انسانها را از خود بیگانه کرده وبه درد وعذاب در این جهان محکوم میکند. از نظر او نقش نهادهای مذهبی به تخریب کیفیت انسانی منجر میگردد. اوبرآنست که کشیشان انگل بوده و هیچگونه بهره مندی اجتماعی ندارند وبعلاوه با تخیلات مرگبار وعرفانی کارشان به دیوانگی کشیده و گاه به خودکشی دست میزنند. این رمان یک نوشته کاملن ضد مذهبی وطرفدار آزادی فرد در انتخاب سرنوشت است، برای او تقدیر بی معناست، انسان اراده لازم برای سرنوشت خودرا دارد.

“دلامبر” که در ابتدابه مطالعات دینی پرداخت، ولی این کار رها کرده، به مطالعه در زمینه حقوق، پزشکی و ریاضیات روی میاورد. اوکسی است که با تاثیر از رنه دکارت و جان لاک، راه را باقدرت بسوی راسیونالیسم علمی جدید باز میکند وبا تلاش بسیار وهمکاری با دیدرو به تهیه وتدوین آنسیکلوپدی دست میزند. نوشته او تحت عنوان “گفتار مقدماتی” که در جلد اول آنسیکلوپدی در سال ۱۷۵۱ انتشار یافت وبمثابه مانیفست فلسفه عصر روشنائی ارزیابی شد، به توضیح فلسفه اوپرداخته واعلام میدارد که میان رشد شناخت و ترقی اجتماعی رابطه مستقیم وجوددارد. دلامبر همچون ولتر، به مبارزه گسترده علیه قدرت مطلقه مذهبی دست زده وآنرا سد راه ترقی وپیشرفت ارزیابی می نماید.

“ولتر” نویسنده وفیلسوف آزاد اندیشی بود. او درمبارزه فلسفی خود میگفت زشتی ها را باید به نقد کشید و بویژه زشتی برای او خرافات، دین ومذهب کاتولیک بود، برای او هدف این مبارزه بر علیه بیعدالتی، خودسری، تاریک اندیشی ونادانی وآنچه که ضد انسانیت و عقل ارزیابی میشد، بود. اولین اهرم ولتر هجوو طنز وبه ریشخند گرفتن رسوم واعتقادات مذهبی در افکار عمومی بود. نگاه او هم به ریشخند میگرفت وتقدس زدائی مینمود وبا کلام گزنده در نوشته های گوناگون مردم و جامعه را بانتقاد میگرفت و هم فلسفی بود و مقولات را به نقد میکشید که ازجمله در اثر او”واژه نامه فلسفی” که در ۱۷۶۴ منتشر شد ما شاهد نقد فلسفی هستیم. او میگفت:”امروزه فناتیسم یک دیوانگی مذهبی است، این بیماری با یک جوش چرکین آغاز میگردد.” انتقادات او به کتاب مذهبی کاتولیک ها فراوان بود ودر این زمینه طی ۱۷۶۰ تا ۱۷۷۸ بیش از بیست نوشته در رد دین و خرافات، معجزه و خدا، تورات و مسیحیت منتشر ساخت. البته در اواخر در برابر رد قاطع خدا توسط هولباخ ودیگران، در مورد اعتقاد به خدا قدری نظرش تغییر کرد. او مخالف آتئیسم گردید، ولی با شدت تمام علیه کلیسا و عدم بردباری آن مبارزه کرد، اواز حقوق انسانها علیه اسارت فئودالی دفاع نمود، اوروح انسانی را بزرگی بخشید وبانسان آموخت که آزاد باشد. از جمله گفته های ولتر، این جمله معرف است: “من با نظرات شما موافق نیستم، ولی برای اینکه شما حق آنرا داشته باشید که حرف خودرابگوئید، من حاضرم تا پای مرگ جلو بروم”. ولتر به دین یهودیت و نیز به مسحیت بانتقاد سخت دست زد و درباره مسیحیت نوشت: “تا زمانی که نادان ها وجوددارند ادیان نیز وجود خواهند داشت و مسیحیت مسخره ترین، واهی ترین وخونبارترین دینی است که دنیا را آلوده کرده است”. از جمله کارهای او نوشته یک تراژدی بنام “فناتیسم یا محمد” که در ۱۷۳۶ تدوین گردید، در باره اسلام است. از نظر او موسی یک جادوگربود، عیسی یک یهودی فناتیک بود ومحمد پیامبری دروغین ونیرنگ باز است.

“الکسی دو توکویل” (۱۸۵۹ – ۱۸۰۵) برآنستکه دمکراسی در پیام مساوات خوداز مسیحیت الهام گرفته است، زیرا این دین همه را در برابر خدا برابر میداند، و ویژه گی تمدن انگلیس وآمریکا در اینستکه که این تمدن روح مذهب و روح آزادی را درهم میامیزد. با این حال توکویل میگوید جدائی کلیسا ودولت بطور قطع با ارزش است، زیرادر این رابطه دوطرفه، یکی تلاش برای تسلط بر دیگری ندارد. اوبرپایه مدل امریکائی آرزوی آشتی دادن روح لیبرالی و روح دین در فرانسه را دارد. توکویل نسبت به دین اسلام نظر منفی دارد زیرا ” مکتب محمد دینی است که به شدیدترین وجهی این دوجنبه را در هم آمیخته است، بنحوی که در این دین روحانی بناگزیر یک شاهزاده است ویک شاهزاده، یک فرد روحانی است. تمام عمل زندگی مدنی و زندگی سیاسی برپایه قانون مذهبی تنظیم میگردد.” از نظر او این تمرکز و این ادغام اولین دلیل استبداد واولین علت سکون اجتماعی است. این وضعیت تمام ملل مسلمان است ودر مقایسه با کشورهای دیگر که پیش رفتند، علت سقوط ملل مسلمان بوده است. از نظر توکویل اسلام در تضاد با دمکراسی میباشد؛ بزرگی مسیحیت در این است که امور مذهبی را به دین واگذار نمود و وهر آنچه بود را به جنبش های آزاد روح انسانی سپرد. در جای دیگر میگوید: “گرایش خشونت بار قرآن آنچنان خیره کننده است که کسی نمی تواند متوجه آن نشود.” البته توکویل در عین رد قاطع اسلام بانتقاد آشکار استعمار در الجزایر پرداخته ومیگوید دولت فرانسه سرنوشت مردمان را به دست جادوگران رها کرده است. او مینویسد استعمار فرانسه در پی چپاول ثروت نهادهای دینی میباشد. اواز وحشیگری استعمار یاد کرده ومیگوید بیشرمی است وقتی میبینید که ما بعنوان “ملتی با تمدن” تمام آثار وروشنائی آنها رااز بین میبریم (رجوع شود :”یادداشت هائی در باره قرآن ومذاهب”، انتشارات بایار و نیز “درباره دمکراسی در آمریکا”، انتشارات پلیاد ، جلد ۲. پاریس) توکویل در مکاتبات خود که در در ۲۱ مارس ۱۸۳۸ مینویسد: گرایش های خشن و احساسی موجود درقرآن هرکسی متوجه خود میکند. قرآن با تک خدائی اش، نسبت به چند خدائی از نظر مقولات روشن بوده ودارای نگاه وسیع میباشد، حال آنکه باید یاد آوری نمود که “محمد تاثیر بزرگی روی بشر گذاشته، ولی به گمان من این تاثیر بیشتر زیان آور بوده است ونه نجات بخش.” در یک نام هدیگر مینویسد: “با توجه به وضعیت مسلمانان در الجزایر وشرق من قرآن را زیاد مطالعه کرده ام، با این مطالعات من دریافتم که درجهان کمتر دینی میشود یافت که مانند دین محمد برای انسانها شوم باشد. این دین علت اصلی سقوط کنونی دنیای اسلام است.” (“نامه های گزیده توکویل”، گالیمار ۲۰۰۳، پاریس)

حرف اصلی این فیلسوفان کدامست؟ آنچه که در این بخش اهمیت دارد توجه بزرگان اندیشه به شرایط آزادی انسانی است. ازجمله عوامل لازم این آزادی مبارزه علیه مذهب وعلیه استبداد است، آنها این دو مبارزه را از یکدگر جدا نکردند. آنان در پی روشنائی هستند، آزادی را نتیجه عمل انسانی دانسته واین عمل از تقدیر خدائی جدامیدانند. برعکس تقدیر خدائی و دین نه درراه رهائی انسانی، بلکه درجهت حفظ مناسبات اسارت بار است. فیلسوف ونویسنده به جامعه میاید وبا شهروند پیمان میبندد تا علیه ظلمت واستبداد پیکار کند. در ادامه این سنت یکی دیگر از تلاش های تاریخی در فعالیت روشنفکر وسیاستمدار علیه سلطه کلیسا، مبارزه برای قانون لائیسیته در ۱۹۰۵ در فرانسه است. کلیسا که با قدرت تمام درپی تسلط خود برآموزش ومدارس وذهن نوجوانان بود، با مبارزات شخصیت های لائیک که باصل جدائی کلیسا ودولت اعتقادداشتند، بالاخره امتیاز وموقعیت خودرا ازدست میدهد وکلیسا مجبور میشود تا قواعد جدید بازی را بپذیرد وحضور انبوه وسنگین وخفه کننده خودرا کاهش دهد. درفرانسه در نتیجه این جابجائی ها دولت سکولارمستقر میگردد، بدون آنکه این مبارزه کاملن خاتمه یابد. بنابراین مبارزه علیه دین و نقد قاطع آن توسط روشنفکرفیلسوف یک امر برجسته بود. تاریخ دوران روشنگری عصر برخورد اندیشه ها بود ونه پناه بردن در جزمیات گذشته و یا هراس وبزدلی روشنفکری. ماباید از مونتسکیو ها وولترها بیاموزیم. بحث برسر یکسان قراردادن دوجامعه دیروز وامروز نیست. بحث بر سر نفی اخلاق و معنویت نیست، زیرا همانگونه که “باروخ اسپینوزا” میگفت اخلاق واتیک مجزا ازدین است. بحث بر سر شجاعت وتیز بینی روشنفکر، بحث بر سر تشخیص دین بعنوان یک عامل منفی واستبدادپرور است. بدون شک، بدون این مبارزات فلسفی و نظری وسیاسی علیه مذهب وکلیسا، دسترسی به آزادی انسان و حقوق او، دسترسی به حقوق بشر وحقوق شهروندی و به عقب راندن دین، میسر نبود. سه قرن پیش روشنفکر جهان اندیشه روشنگری هوشیار بود و در نقد اسلام نوشت. پس چرا روشنفکر ایرانی درزمان انقلاب اسلامی این هوشیاری را نداشت؟ وامروز روشنفکرانی که در پی نقد اسلام هستند، مورد انتقادوسرزنش قرارمیگیرند که چرا نقد دین میکنید. دیوارهای نادانی وسانسور و خودسانسوری درجامعه ایرانی عظیم هستند. از این دیوارهای هولناک نباید هراسید.

اسلام، معضل میشل فوکو وآیات شیطانی

در قرن بیستم نسبت به اسلام در غرب وبویژه در فرانسه سه دیدگاه پیوسته در کنار یکدیگر موجود بوده اند: دیدگاه کلیسائی و استعماری، دیدگاه آشتی ودوستی با اسلام و دیدگاه نقد اسلام.

دیدگاه کلیسائی واستعماری: دین مسیحیت درمقابله با امپراتوری عثمانی و رقابت با اسلام، آنرا “ضد مسیح” معرفی کرده وبگفته مارتین لوتر که در “آنسیکلوپدی کاتولیک” در ۱۹۱۱ انتشار یافته، “محمد فرزند شیطان است”ویا “از شیطان الهام میگرفته است”. بعلاوه نظر رسمی کلیسا برآنست که “در این قوم در ابتدا ستارگان، خورشید و ماه را میپرستیدند. سپس پیروان این دین خیالی قراردادها را با کسانی که به این دین نمیگروند بهم میزنند، وآنهم بدون اینکه از نظر خودشان گناهی مرتکب شوند. پیروان این دین از عذاب دائم وجنهم برکنارند وزنان هایشان در بهشت جائی ندارند، زیرا بهشت فقط به مردان اختصاص دارد.”(رجوع شو دبه سایت “دوساحل مدیترانه” از فاروق بیلیسی، ۲۰۰۵ ). روشن است که قدرت کلیسائی در حفظ ایدئولوژی خود بمقابله بااسلام دست زده وهدف ترقی ودمکراسی خواهی ندارد. بعلاوه باید دقت داشت که یکسلسله از برخورد های انتقادی ضد اسلامی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم با بینش استعماری وتحقیر ملل دیگر درهم آمیخته است. در این دوران ایدئولوژی “پخش وگسترش تمدن” ازجانب غرب بدیگر کشورها ویا ارائه نظرسیاسی درباره حضور ومبارزه کارگران مهاجرعرب درسالهای پس از جنگ جهانی دوم، با نگاه نژادپرستانه وسلطه طلبانه صورت میگرفته است.(به اثر ژرار نواریه “مهاجرت، ضدیت با نژاد سامی و نژادپرستی در فرانسه در قرن نوزده وبیستم”، انتشارات فایار، مراجعه شود).

دیدگاه آشتی ودوستی با اسلام: از سوی دیگردرفرانسه متفکرنی چون “رنه گنون”، “لوئی ماسینیون”، “لوئی گارده”، “هانری کوربن”، “ماکسیم رودنسون” هستند که نسبت باسلام شیفته بوده وبمثابه شرق شناسان برداشت “نو” و”عارفانه” از اسلام وشیعه عرضه میکنند. هانری کربن فیلسوف و شرقشناس(۱۹۷۸ – ۱۹۰۳) در دیدار و همکاری با محمد حسین طباطبائی و مرتظی مطهری تا حدی گرایش به تشیع پیدا میکند وبدون اینکه بقول داریوش شایگان دین کاتولیک خود را عوض کند. از نظر جواد طباطبائی اهمیت کربن توجه به سنت بود:” اواهل تذکر سنت بود، هوادران “بومی” او آدمهای املی بودند، هیچ چیز درباره پیچیدگی های موضوع مهمی مانند سنت نمیدانستند. همه نوشته های نصر دلیل بر این مدعاست.”(ماهنامه مهرنامه شماره ۱۰). ماکسیم رودنسون (۲۰۰۴ ـ ۱۹۱۵)، مورخ و جامعه‌شناس بود واز جمله آثارش ” محمد” در سال ۱۹۶۱ درباره زندگی پیامبر اسلام و شرایط اجتماعی واقتصادی پیدایش اسلام بود و اوسپس در سال ۱۹۶۶ “اسلام وسرمایه داری” را منتشر ساخت. اوبا نگاه مارکسیستی به تحلیل این پدیده دینی می پردازد وراه گفتگورا باطرفداران اسلام میگشاید.

دیدگاه نقد اسلام: قصد من بهیچوجه نه تحلیل از گروه یکم است ونه ارزیابی از شخصیت های گروه دوم است. هدف من طرح دیدگاههای انتقادی باسلام میباشد، یعنی آن دیدگاههائی که در جامعه ما حق ابراز نظر نداشته اند. در برابر گروه متمایل و خواهان آشتی با دین اسلام، متفکرانی بودند وهستند که نسبت باسلام نقد آشکار ارائه مینمایند واسلام وسیاست آنرا را مانع تحقق آمال دمکراتیک میدانند. در این راستا نقد اسلام از نقطه نظرآزادی فرد وروح انسانی ودمکراسی خواهی توسط فیلسوف و نویسنده وهنرمند صورت میگیرد. نقد نظام دینی اسلامی ورسوم ناشی از آن در دوران روشنگری وجود داشت ودر قرن بیستم نیز ادامه یافته و بمروردر جامعه فرانسه گسترش میابد. یکی ازانگیزه های توسعه این گرایش انتقادی باین خاطر است که تمام کشورهای اسلامی دارای خصوصیت سیاسی دیکتاتوری وبسته بوده وسنت کهنه پرستی وتعصبات خرافی وجزم های مذهبی ساختار مسلط را تشکیل میدهد ویا مدل کشورداری با رجوع به الگوی محمد تنظیم میشود. “کلود لوی استراوس” یکی از منقدان این جوامع ساکن و از نفس افتاده است.

کلود لوی استراوس (۲۰۰۹- ۱۹۰۸) پدر “مکتب ساختگرائی” و”اتنولوژی” واز بزرگان اندیشه معاصر فرانسوی، در زمینه انسانشناسی اجتماعی و ساختار اساطیر وافسانه در میان اقوام پژوهش های گسترده نموده بود. اودریکی از آثار معروف خود در باره رفتار انسانها در زندگی روزمره جامعه مسلمان و اسلام بانتقاد پرداخته واز جمله نکاتی که مطرح میکند عبارت از آنستکه : در برابر گشاده روئی عمومی دین بودائی و اشتیاق مسیحیت برای گفتگو، نابردباری اسلامی بصورت ناخودآگاه مسلمانان را محکوم مینماید، زیرا آنها در جستجوی تقسیم حقیقت با دیگران نیستند، آنها قادر نیستند وجود کسی را بعنوان شخصیتی دیگر تحمل کنند. آنها برای اینکه خود را ازشک وحقارت دور کنند، راه را در نبودن دیگران می بینند. برادری واخوت اسلامی درواقع یک نغمه خودی ودرونی علیه دیگرانی که پیرودین آنان نیستند، میباشد. من در مجاورت با اسلام احساس بحران میکنم. من باید اسلام را ملاقات میکردم تا هلاکتی که از جانب آن امروز اندیشه فرانسوی را تهدید میکند بفهمم، من نمیتوانم مسلمان شدن فرانسه رانادیده بگیریم ، کشوری که حقوق برابر برای همه را قبول دارد. این خطررانمیتوان از نظر دورداشت. اسلام حتا در صدد جدا کردن غرب از شرق است. اسلام در مقایسه با دین بودا و مسحیت، کامل ترین فکر مذهبی و در عین حال نگران کننده ترین دین است. اسلام دودنیای متمدن را جدا نموده است ونسبت بآنها عقب ماندگی هزار ساله دارد. اسلام به یک انقلاب دست زد، ولی از آنجائی که این امردر یک بخش عقب مانده جامعه انسانی بود، با بذری که پاشید، فکررا نازا و زایش را ازبین برد.(رجوع شود به کتاب “تروپیک های اندوهگین” صفحه ۳۶۴، چاپ ۱۹۵۵ پاریس). برای کلودلوی استراوس باسلام امیدی نیست، چرا که زنگار آفرین است و برعکس منشا یک خطر مهلک است. اوکه در شناخت تطبیقی انسانشنانه تحرک جوامع ابتدائی را بررسی کرده، سلطه اسلام راعامل رکود میدانید.

میشل فوکو فیلسوف فرانسوی در لحظه انقلاب ایران، مناسبات توهم آمیزی با اسلام برقرارمیکند. در نزد میشل فوکو که درجستجوی فلسفه در بطن جنبش های اجتماعی است، پیوند دین با جنبش توده ای در مبارزه علیه شاه منبع تحرک میگردد. میشل فوکو در نوامبر ۱۹۷۸ بدنبال مسافرتش به ایران، در نوشته هائی برای “نشریه دلا سرا”، راجع به انقلاب ایران مینویسد. اوبرپایه آشنائی اش با آیت الله شریعتمداری ونیز باتوجه به نقطه نظرات “هانری کربن” درباره شیعه، درباره انقلاب ایران از”معنویت سیاسی” صحبت میکند. اودر همان زمانی که در ایران ودرپاریس درباره دولت اسلامی بعنوان یک “توهم” صحبت میشود، فکر میکند که در ایران خواست معنویت منجربه ماه عسل معنویت وسیاست نخواهد شد و به رژیم ملائی نمی انجامد. اومیگوید: “حزب خمینی بوجود نخواهد آمد، دولت خمینی وجودنخواهد داشت”. فوکودر جای دیگر میگوید ایرانی ها در اسلام یک “نیرو ویک قدرت انقلابی” یافته اند و”هردولت مسلمان میتواند از داخل، یعنی برپایه سنت های سکولار منقلب شود” (رجوع شودبه مقاله “فوکو وانقلاب ایران” ۱۸ ژوئن ۲۰۰۹ سایت “معاصران”). درهمین دوران ژان پل سارتر فیلسوف فرانسوی برعلیه رژیم شاه موضع گرفته وبه حمایت از روشنفکران ایرانی می پردازد، ولی فوکو در شیفتگی اش نسبت بانقلاب ایران وبرخی توهمات نسبت به شیعه، تمایل به قدرت اسلامی نشان میدهد، اوخوشبینی بسیار از خودنشان داده ودر حمایت از مبارزه ضد پهلوی به نزدیکی نسبت به انقلاب اسلامی کشیده میشود.

مواضع میشل فوکو در قبال انقلاب اسلامی، موج بزرگی از روشنفکران لائیک را علیه او برانگیخت. مواضع میشل فوکودرباره ایران، روشنفکران فرانسه و سنت غیر ویاضد مذهبی آنهارا آزار میداد. در این نگاه ستایش آمیز، فوکو تنهاست و تعداد بیشماری از روشنفکران در فرانسه نسبت به انقلاب در ایران بدگمان ویا مخالف هستند، از جمله نویسنده معروف “کلود موریاک” که پیوسته آثار مخرب امتزاج بین مذهب وسیاست را بازگومیکرد و فوکو باو میگفت “سیاست بدون معنویت” معناندارد. منقدین معروفی مانند “پیر بلانشه” در نقد فوکو در نشریه “اکسپرس” در سال ۱۹۷۹ مینویسد: “میشل فوکو ، نه اولین ونه آخرین روشنفکر غربی خواهد بود که درباره انقلاب ها، توهمات را گسترش میدهد، دیروز درباره انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ و سپس درباره انقلاب میخک ها در پرتقال و امروز در باره انقلابی که تخت سلطنت پهلوی را واژگون ساخت.” یکی دیگر از منقدان فوکو، ” دانیل بن سعید” فیلسوف فرانسوی بود. او درمقاله ای تحت عنوان “هزاره ای تازه، کنکاشی آزادمنش” در پائیز ۲۰۰۴ در نشریه “واکارم” منتشر ساخته وبکالبد شکافی حوادث ایران و مواضع فوکو میپردازد. اومیگوید نگاه میشل فوکو از شکست انقلابات قرن بیستم وفقدان دورنمای گسترده متاثر است، انقلاب در ایران در لحظه ای روی میدهد که انتظارش نمی رفت والگوی مارکسیستی نمی توانست پیش بینی کند. برای فوکو انقلاب ایران نوع جدید است، در این جنبش نوعی”عرفان گرائی با محتوای انقلاب اجتماعی” و” یک اراده جمعی وکاملن یکپارچه” جمع شده است. از نگاه انتقادی “بن سعید”، فوکو فکر میکند این جنبش پائینی ها “منطق ساده ویکجانبه مدرنیته” رابهم زده وفراتراز”مرزهای تعقل گرائی غرب” پیش میرود. به بیان دیگر “اسلام دیگر افیون مردم نبوده” وبلکه “روح جهانی بدون روح” میگردد. میشل فوکوبا سرخوردگی نسبت به مدرنیته و ترقی، بسوی نظریه “معنویت شیعه” و “ایدئولوژی شهادت” روی میاورد.

از نظر دانیل بن سعید نتیجه گیری فوکو نتیجه مخالفت فوکو با ارزش های جهانشمول بود. او در پی “راه سوم”، راهی میان توتالیتاریسم کمونیستی و توتالیتاریسم فاشیستی بود. فوکو میگفت “ایرانی ها همان تعریفی را از حقیقت ندارند که ماداریم”. بدین ترتیب فوکواز اونیورسالیسم دور شده و به”نسبیت گرائی فرهنگی” نزدیک میشود. آیا رد برده داری و مخالفت با ستم نسبت به زنان جزو ارزش های جهانی وانسانی وجدا از هرویژگی فرهنگی بومی نیستند؟ در برابر نظر میشل فوکو، حتا کسانی مانند ماکسیم رودنسون نگران بودند و از “آغاز بنیادگرائی اسلامی” صحبت کرده وگرایش بسمت “فاشیسم کهنه گرا” را یادآوری میکردند. در نوول ابسرواتور ۱۹/۳/۱۹۷۹ رودنسون از خطرات قوانین اسلامی صحبت کرده ومبارزه زنان در ۸ مارس ۱۹۷۹ در تهران علیه حجاب اجباری را یادآوری میکند. درواقع میشل فوکو در نقد مارکسیسم بسوی پوزیتیویسم روی آورده ودراین زمینه با نسبیت گرائی فرهنگی، به حمایت از انقلاب اسلامی میرسد. روشن است که بحث بر رد میشل فوکو در عرصه های گوناگون پژوهش هایش ونوآوری هایش نیست، کارهای سترگ اودر جامعه شناسی وفلسفه بیسابقه بودند، ولی در باره انقلاب ایران به عمق نرفت، به کجراه کشیده شد. البته باید یادآوری نمود که میشل فوکو بعدها بانتقادخود پرداخته و گفت که انقلاب ایران نه تنها به سنت های مذهبی رجوع نموده، بلکه بعلاوه این جنبش مذهبی باقدرت تمام علیه “تمدن غربی” میباشد. صداقت روشنفکرانه میشل فوکو، اورا به اعتراف میکشاند، اوهمانگونه که بارها گفته بود بعنوان یک روشنفکربرجسته نمی توانست وابسته بقدرت بماند وفاسد شود.

سلمان رشدی با نقد خود اسلام را به بمبارزه می طلبد. بحران تازه ای جهان را تکان میدهد، در سپتامبر ۱۹۸۸ سلمان رشدی رمان “آیه های شیطانی” رامنتشر میکند. بدنبال این انتشار بتحریک فعالان اسلامگرا تظاهرات خشن و گسترده ای در کشورهای اسلامی و غربی برپامیشود، تعدادی در این اعتراضات متعصابه کشته میشوند. در ۱۴ فوریه ۱۹۸۹ آیت الله خمینی برای کشتن نویسنده فتوا صادر میکند و از آنجا که این رمان را “توهین به اسلام” دانسته و نویسنده را “مرتد” اعلام نموده، خواهان قتل فوری اومیشود. اوباشان و قاتلان اسلامی در پی فرصت طلائی برای کشتن هنرمند هستند، ولی این فرصت پیش نمی آید. البته در سال ۲۰۰۳ آیت الله حسن صانعی که در راس بنیاد ۱۵ خرداد بود، پاداش برای کشتن سلمان رشدی را ۳ میلیون دلار اعلام می نماید. باید دانست که بدنبال فتوای خمینی چند بمب گذاری در محل انتشارات این کتاب در لندن صورت میگیرد. درسال ۱۹۹۰ مترجم ژاپنی و مترجم ایتالیائی رمان با چاقو زخمی میگردند. در ۱۹۹۳ ناشر نروژی مورد اصابت گلوله قرار میگیرد که خوشبختانه نمیمیرد. ۳۷ نفر در هتلی که مترجم ترک در آن اقامت داشت در آتش میسوزند. در ۱۴ فوریه ۲۰۰۶ بنیاد شهید اعلام میکند که “این فتوا برای ابد قابل اجراست”. دربرابر این اقدامات خشن و تروریستی علیه سلمان رشدی موج اعتراضات علیه محافل اسلام گرا ودر دفاع از آزادی اندیشه بپا شد. نویسنده نامدار چک “میلان کوندرا” به همراه تعداد زیادی از روشنفکران اروپائی ودر حمایت از لائیسیته طوماری منتشر میکنند. اتحادیه جهانی مترجمین یک اعتراض نامه سی صفحه ای علیه فتوای خمینی، در ۱۹۹۷ منتشر نموده وکارزاربنیادگرایان علیه هنرمندان در جهان را محکوم میکند.

در واقع آتش زدن آیات شیطانی و بمب گذاری وکشتن دیگر اندیش اتفاقی نیست. این کینه توزی وخشم ازماهیت اسلام برمیخیزد. همان ماهیت، پایه دیدگاهی بوده که حلاج وابوعلی سینا و خیام ورازی را طرد نمود، همان سیاستی است که در ۱۹۸۹ علیه نویسنده مصری “نقیب محفوظ” فتوا صادر کرد و همان ماهیتی است که برپایه آن هزاران نویسنده و هنرمند وشاعر و روزنامه نگارو مخالف در جمهوری اسلامی نابود شدند. نخیر حادثه اتفاقی نیست، ادامه همان خط دیگرکشی در قرآن است. در قرآن آمده است “لا اکراه فی‌الدین”، ولی درقرآن آیات بسیار زیادی برخلاف آن آمده است. در آیه قرآنی درباره آنانی که ایمان آوردند وسپس کافر گشتند، توبه اشان پذیرفته نیست: “ان الذین کفروا بعد ایمانهم ثم ازدادوا کفرا لن تقبل توبتهم و اولئک هم الضالون”(آل عمران – ۹۰) کسانى که پس از ایمانشان کافر شدند سپس بر کفر خود افزودند، توبه آنها قبول نمى شود و آنان همان گمراهان هستند. مى دانیم که از نظر قرآن توبه “مرتد فطرى” قبول نیست و او باید به مجازات برسد و مجازات او مرگ است، زیرا بر ضد نظام دین محمدی یعنی اسلام اقدام کرده و در همه جا چنین افرادى به سختى مجازات مى شوند. در قرآن کریم شدت این مجازات بالا بوده تا کسى به فکر شکستن “حرمت” اسلام نیفتد. اگر «مرتد فطرى» مرد باشد، علاوه بر برخى از احکام مدنى مانند فسخ پیمان نکاح و جدایى از همسر بدون نیاز به طلاق و تقسیم اموال بین ورثه، به اعدام محکوم مى شود و توبه اش، از جهت ظاهرى، پذیرفته نمى شود، یعنى اگر با اعتقاد و باور قلبى توبه کند، الله مى پذیرد و نماز و سایر عباداتش صحیح است، اما بر جریان حکم اعدامش تأثیر ندارد. آیه ۲۱۷، سوره‌ی بقره: «و لا یزالون یقاتلونکم حتی یردو کم عن دینکم ان استطاعوا و من یرتدد منکم عن دینه فیمت و هو کافر فاولئک حبطت اعمالهم فی‌الدنیا والاخره و اولئکه اصحاب‌النار هم فیها خالدون.» هماره با شما در حال جنگ خواهند بود تا شما را از دین تان بازگردانند و کسی که از شما مسلمانان از دین خویش بازگردد و بمیرد کافر است. چنین اشخاصی اعمالشان در دنیا و آخرت باطل می‌شود. آنان اصحاب آتش و همیشه در آن جای خواهند داشت. از محمد رسول اسلام نقل مى کنند که هر کس (از مسلمانان) دین خود را تغییر دهد او را بکشید، “مَنْ بدّل دینه فاقتلوه.” (ابن قدامه المقدسى، پیشین، ج ۸، ص ۱۰۳.). روایت است که علی میگوید:«عن امیر‌المؤمنین(ع) امر بقتل المرتد و قال: من ولد علی الاسلام فبدل دینه قتل و لم یستتب.» امام علی دستور به قتل مرتد داد و فرمود: هرکس مسلمان متولد شود، سپس دین خود را تبدیل کند کشته می‌شود و توبه داده نمی‌شود. روایت از امام صادق است که مى گوید: بین مسلمانان هر مسلمانى که از اسلام خارج شود و نبوت حضرت محمد(صلى الله علیه وآله)را انکار کند و او را تکذیب کند، خونش براى هر کس که از او شنیده باشد مباح است، و همسرش از روز ارتداد از او جدا مى شود و مالش بین ورثه اش تقسیم مى شود و همسرش عده وفات مى گیرد و بر امام لازم است که او را بکشد و استتابه نیز نکند.» (شیخ محمدبن الحسن الحر العاملى، وسایل الشیعه، بیروت، داراحیاء التراث العربى، ج ۱۸، باب ۱، من ابواب حدّ المرتدّ، حدیث ۳ / همان،باب ۱، حدیث ۳.)

می بینید که ارتداد در اسلام محکوم است، یعنی کسی حق ندارد دین خود را عوض کند وباید در اسارت این دین بماند. میبینید که چگونه در قرآن وسنت اسلامی رحمتی در کار نیست و خونریزی آسان است. کسانی که از اسلام دفاع میکنند ودیگران رامتهم به “توهین” میکنند، بمابگویند که این همه خشونت توهین به حقوق بشر نیست؟ در این نظام اعتقادی کسی که به قرآن انتقاد میکند و محمد را به طنز بکشاند از ایمان خود دست کشیده است ودیگر مسلمان نیست. کسى که پدر و مادر یا یکى از آنان هنگام انعقاد نطفه یا ولادت وى مسلمان بوده، آیین اسلام را پذیرفته و سپس به کفر روى آورده است، مانند سلمان رشدى که پدرش مسلمان است، دیگر ایمان ندارد ومسلمان نیست وبنابراین ارتداد کرده وحکم قتل اش واجب است. این چنین است که سلمان رشدی فراری میشود وزیر پوشش پلیس قرارمیگیرد تا جان خود را حفظ کند. “سلیم منصور” استاد علوم سیاسی در دانشگاه “اونتاریو” در کانادا در ۱۶ فوریه ۲۰۰۹ دررابطه با فتوا علیه سلمان رشدی نوشت دولت انگلیس خودرا با سیاست وحشیانه خمینی انطباق داد واین بیان آنست که غرب توتالیتاریسم را در کشورهای عرب ومسلمان تقویت میکند وسپس اودر نشریه “پوان و باسکول” در ۸ اکتبر ۲۰۱۰ نوشت: “دین سیاست نیست، وسیاست دین نیست. هنگامیکه دین در امور سیاسی مداخله کند وسیاست خودرابعنوان دین جابزند، در چنین حالتی جز انکیزیسیون چیز دیگری نیست. ما امروزنتیجه این انکیزیسیون را در دنیای عرب واسلامی می بینیم وآنهم تبدیل این جوامع به سرزمین هائی است که در آنها جز فقر و فساد وفناتیسم وجنگ چیز دیگری نیست. هدف اسلامگرائی در سطح جهان واژگون نمودن دمکراسی وبرقراری ایدئولوژی شریعت میباشد.”

بدین ترتیب می بینیم که اسلام برخلاف تصور میشل فوکو معنویت مثبت نیست، این دین قدرت بسیج بسیار عظیمی دارد، منتها برپایه نادانی وعقب ماندگی عمل میکند، نه بر پایه معیارهای حقوق بشری ودمکراتیک، بلکه برپایه ایمان کور وبردگی فکری نسبت به الله بسیج میکند. قدرت بسیج اسلام برپایه دانائی وخرد بشری نیست، بر اساس آگاهی و انتخاب شهروندانه نیست، بلکه بر پایه دگم ها، افسانه سازی وایمان کوری است که قادر است منشا خیلی چیز ها واز جمله آدمکشی و ویرانگری باشد. هرقدرت بسیج کننده، بطور مسلم مثبت وترقیخواهانه نیست، همانگونه که فاشیسم، ایدئولوژی وتمام جنگ های مذهبی قدرت برانگیختن داشته اند. تهاجم اعتقادات اسلامی علیه آزادی خلاقیت هنری سلمان رشدی فضای اروپاوفرانسه راآشفته کرد وذهنیت روشنفکران و شهروندان آگاه راعلیه اسلام آبیاری کرد. بعلاوه در شرایطی که افراد وشخصیت های مسلمان واکنش روشن و حادی علیه فتوای خمینی وخشونت بنیادگراها نشان ندادند، در روانشناسی توده مردم عادی در خیلی از موارد این تصورنادرست پاگرفت که هر مسلمان خود “نوعی تروریست بالقوه” است. متاسفانه در فرانسه در چنین شرایطی بسیاری ازگروه های غیر بنیادگرا ومسلمانان تحصیلکرده دراولین واکنش، علیه سلمان رشدی موضعگیری نموده و فتوای قتل را مسکوت میگذاشتند؛ اینان دفاع از اسلام را مهمترین وظیفه خود قلمداد میکردند و آزادی بیان هنرمند را محکوم می نمودند. حال آنکه این گروه های روشنفکری سیاسی دمکرات، باید دین را ازسیاست جدا کرده وبطور قاطع از دمکراسی و آزادی اندیشه ودر نتیجه از حق سلمان رشدی آشکارا دفاع میکردند.

دوره تازه برآمد تضاد اسلام وغرب

در اواخرقرن بیستم تضادهای اسلام با غرب شدت یافت، و یک نمونه برجسته همانا تعرض علیه آزادی سلمان رشدی بود. از سالهای هشتاد میلادی باینسو ابراز نظر در مخالفت با اسلام رشد بیسابقه نمود. در صحنه بین المللی ونیز در فرانسه رویدادها ناگوار وخشن، ذهنیت روشنفکری وافکار عمومی راباعتراض آماده و تشویق نمود. عوامل باز شدن تضادها ورشد مخالفت علیه اسلام کدامند؟

عامل یکم: انقلاب اسلامی ایران وبویژه خشونت دولتی در ایران نسبت به مخالفین و زنان و اعدام ها وسنگساروتاکید حکومت باجرای قوانین اسلامی وقبضه نمودن حکومت توسط آخوندها وبخشی ازمسئولان شیعه توهم هارا شکست. حکومت اسلامی آشکارا در داخل کشورسیاست سرکوب را به پیش برده و در صحنه بین المللی با سیاست تحریک آمیز وتروریستی نشان میداد که خواهان جهاد اسلامی درعرصه جهانی میباشد وبمب اتم را درراستای چنین سیاستی میخواهد. برقراری حکومت طالبان طی سالهای ۹۴ تا ۹۸ در افغانستان و اجرای احکام مذهبی ومجموعه وحشیگری های این مرتجعین تا زمان سقوط آنها در ۲۰۰۱ وضعیت دردناکی برای این کشور بوجود آورد و در صحنه جهانی بعنوان یک قدرت اسلامی بنیادگرا ضدیت خودرا باهرچه جنبه ترقیخواهانه زندگی است نشان داد.

عامل دوم: توسعه فعالیت های بنیادگرا و گروه های تروریستی در فرانسه و جهان عامل دیگربود. در سال ۱۹۹۲ “جبهه اسلامی رهائیبخش” درانتخابات مجلس الجزایر پیروز میشود ولی دولت این کشور نتایج را الغا میکند وبدنبال آن یک سازمان تروریستی بنام “گروه اسلامی مسلح” وارد عملیات ترورمیشود. همین گروه است که در الجزایر هفت کشیش فرانسوی را ربوده و بقتل میرساند و۱۹ فرانسوی دیگر را ترور میکند و علاوه بر تدارک عمل تروریستی در فرانسه، در الجزایر در یک دوره طولانی به ایجاد وحشت وترور دست میزند وتعداد بیشماری از شهروندان الجزایری را میکشد. “حزب الله” لبنان که در جستجوی قدرت اسلامی شیعه در لبنان است ومتحد استراتژیک جمهوری اسلامی است، با حمایت نظامی ومالی ایران ارتش خود را تشکیل داده ودر لبنان ودر جهان باقدامات تروریستی دست میزند. سازمان تروریستی “القاعده” در ۱۹۸۷ بوجود میاید. این سازمان تروریستی که برپایه ایدئولوژی سید قطب شکل میگیرد ومعتقد است که تمام دولت های غربی ادامه سیاست جنگ های صلیبی میباشند، تا ۲۰۱۱ بیش از ۱۷ عملیات تروریستی سازماندهی میکنند. عملیات تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در امریکا منجربه کشتار ۳۰۰۰ شهروند آمریکائی شد.

عامل سوم: در کناردوعامل فوق در فرانسه، عامل دیگری حساسیت های جامعه را برانگیخت، این عامل، فشار محافل بنیاد گرای سیاسی واجتماعی و افزایش خواست های مسلمانان در این جامعه بود. باتوجه به سابقه مناسبات استعماری فرانسه و کشورهای عربی شمال آفریقا و سپس ورود وافزایش کارگران مهاجر دراقتصاد فرانسه وبالاخره رشد نارضایتی بخشی ازمسلمانان، بخصوص جوانان نسل دوم که درگیر مشکلات تحصیلی و شغلی هستند، گروهها ومحافل سیاسی اسلامگرا را برآن داشت تا فعالانه وارد میدان عمل شوند ودر برابر الگوی دمکراسی موجود، به تبلیغات ایدئولوژیک اسلامی دست بزنند. روشن است درخواستهای منصفانه وعدالت جویانه در زمینه اقتصادی، اجتماعی وسیاسی شهروندان عرب تبار جامعه فرانسه بادرخواست های سایر اقشار زحمتکش اجتماع همسوئی داشته ودارند. ولی چنین شرایطی زمینه مناسبی برای طرح خواست های اسلامگرایانه و فشارهای خصومت آمیز با جامعه فرانسه ودمکراسی بود. طرح وخواست حجاب اسلامی درفرانسه، ایجاد شبکه های مساجد زیرزمینی باهدف تبلیغات اسلامی، تلاش برای تحمیل مقررات مذهبی برای اختصاص دادن ساعت شنا دراستخر برای مسلمانان زن، تشدید خواست برای ذبح اسلامی، ایجاد فشار در قبال بیمارستان وخواست حذف پزشک وجراح مرد درمورد معاینه ویا جراحی زنان مسلمان، تبلیغات مساعد برای گروه های تروریستی ومشروع نشاندادن عملیات ترور علیه فرانسه، فشارعلیه دختران مسلمان مدرن، سربریدن گوسفند در برخی محله ها ویا در وان حمام، آتش زدن پرچم فرانسه، حمایت از چند همسری بعنوان ارزش های بومی واسلامی، برهم زدن واغتشاش دربرخی جلسات عمومی، سازماندهی راهپیمائی برای دفاع از حجاب وعلیه دولت وپارلمان، برگزاری نماز جمعه در خیابانها، پافشاری برای داشتن گورستان ویژه مسلمانان، تعرض سیاسی تبلیغاتی علیه ارزش های فکری جامعه فرانسه وغیره از جمله اقداماتی بود که محافل اسلامگرا سازمان داده بودند. البته این فشار پیوسته با سوء استفاده از احساسات شهروند مسلمان وعوامفریبی همراه بوده و از پشت پرده تنظیم میگشت. بعلاوه سازماندهندگان این اقدامات و مظلوم نمائی هایشان، از حمایت برخی از روشنفکران و محافل ساده لوح وفرصت طلب چپ، چپ افراطی برخورداربود. برخی از این اشخاص یا از سر ترحم ویا با اعتقاد باینکه “پرولتاریای جدید در میان مهاجرین مسلمان” هستند، در مقابله با معیارهای لائیک، به حمایت از اسلامگراها پرداختند. اینان بی توجه به بنیاد ارتجاعی ذهنیت بنیادگرایان، با آنان همراهی کرده وبمبارزه علیه سنت فکری ولتری و لائیسیته اقدام نمودند.

باین ترتیب از سالهای هشتاد میلادی در اروپا و بویژه در فرانسه، نقد اسلام با افتضاح تجربیات حکومتی اسلامی ورشد عملیات تروریستی وبالاخره فشار خواست های دینی اسلامی وترورفکری از جانب اسلامگرایان ابعاد تازه ای یافت. درذهن بسیاری ازروشنفکران فرانسه روشن بود که همه مردمانی که در جهان مسلمان هستند تروریست ویا طرفدار آنها نیستند و جمعیت عظیم این شهروندان جهان بادرک خود وشیوه زندگی آرام خود ومعیار انسانی و همزیستی اجتماعی خود، بر علیه گروههای بنیاد گرا هستند. در کشورهای مسلمان بسیاری ازاین مردمان در جنبشها برای آزادی واستقلال سرزمین خود مبارزه کرده اند، علیه استعمار و دیکتاتورها مبارزه نموده اند، بسیاری از این انسانها، هرچند بخشی مهمی با خرافات و عقب ماندگی فکری هستند و با تناقضات فکری درگیرمیباشند، ولی بخش های وسیعی نیزبا درک مبانی دمکراتیک و حقوق بشری مدرن هستند، و بهرحال اینان، تروریست وجانی و بنیادگرا وخواهان رجعت به ولایت علی نیستند. در این سالهای جدید علیرغم درک این جنبه ها، روشنفکران فرانسه بیش از گذشته متوجه شدند که واقعیت جریانات بنیادگرا وحجم گسترده عملیات تروریستی یک پدیده اتفاقی نیستند. این روشنفکران توضیح این واقعیت را در رابطه با تاریخ اسلام، زندگی پیامبر، محتوای بخش فراوانی از آیات قرآنی وخرافات مذهبی قرار میدهند. تحلیل از قرآن و بازنگری به تاریخ اسلامی برای روشنفکران فرانسوی کارساده ای نبود، زیراترورفکری درفضای موجودوتعرض همپیمانان بنیادگراها و خطر سوءاستفاده سیاسی ونژادپرستانه از بحث، کاررا بسیار مشکل میکرد. باوجود این شرایط دشوار، در کنار کسانی که به هراس از اسلامگرایان به خودسانسوری دست زدند ویا منکوب تروریسم فکری سیاسی بنیادگرایان شده بودند، روزنامه نگاران، هنرمندان ونویسند گان وسیعی بانتقاد علیه اسلام دست زده ودر برابرسیاست های بسته و متمایل به بنیادگرائی ورهبران فکری مانند “طارق رمضان” ونیزخود دین واحکام آن بیش از بیش واکنش نقادانه نشان دادند. در اینجا وضعیت فکری این روشنفکران را توضیح میدهم.

در ابتدا جالب است نکته ای در باره برخی مواضع روشنفکران عرب تبار مقیم فرانسه بگویم. آنها را من در اینجا به دوگروه تقسیم میکنم: گروه روشنفکران نوستالژیگرا وگروه روشنفکران رادیکال.

گروه روشنفکران نوستالژیگرا: در شرایط کنونی در فرانسه روشنفکران مسلمانی هستند که بینادگرائی را “بیماری اسلام” دانسته وماهیتی دیگر برای خوداسلام قائل هستند. کسانی چون “عبدل وهاب مدب” و “مالک شبل”، اسلام را دین خوب میدانند، گذشته اسلام را اوج میدانند و امروز را سقوط ارزیابی می نمایند. آنها روشنفکران نوستالژیگرا بوده که ابن سینا، فاربی، ابن عربی را فراز تمدن اسلامی ارزیابی کرده و بر تمدن از دست رفته واصول فراموش شده افسوس میخورند. آنها این ویژه گی اوج را در ماهیت دین دانسته و جنایت و تروریسم و نبود بردباری دردوران کنونی را بعنوان “بیماری اسلام” تلقی میکنند و برهمین پایه از نگاه آنان بنیادگرائی بمثابه یک انحراف از اسلام مورد تحلیل قرار میگیرد. در همین طیف، برخی نویسنده گان زن درفعالیت هنری خود موضع نقادانه ای عرضه نمودند که توجه به حقوق زن و ضدیت بافناتیسم محورکار است. نویسند گان زن، “لطیفه بن منصور” در رمانها ونوشته های خود “نمازترس” در ۱۹۹۷ و “اخوان المسلمین، براداران وحشی، سفر در دوزخ گفتار اسلامگرا” در ۲۰۰۲ ویا “مالیکا مخدم” در آثارش “رویا ها و قاتل ها” و “ممنوع” در سال ۱۹۹۵ نقد تند خود را نسبت به اسلامگرائی در فرانسه منتشرنمودند وبافشای رادیکال فناتیسم مذهبی پرداختند. این طیف با کنشگران سیاسی اجتماعی کامل میشوند. زنان کنشگر اجتماعی از جمله “فادلا امارا” با ایجاد “انجمن نه فاحشه ، نه اسیر”، به مبارزه علیه بنیادگراهای اسلامی در مناطق حومه شهرها در فرانسه دست زدند وتلاش نمودند تا با سازماندهی مبارزه دختران جوان مغربی تبار،در مقابل افراد فناتیک آگاهی جوانان را افزایش بدهند . در واقع اسلام گرایان، در مناطق مهاجرت نشین که در ضمن فقر و مشکلات فراوان وجود دارد، شهروند مهاجر ویا فرانسوی عرب تبار را علیه فرانسه و الگوی دمکراسی تحریک نموده وجهت گسترش ایدئولوژی اسلامی بشدت فعالیت مینمایند. بنیادگرایان ادعا میکنند که مهاجرین بلحاظ مذهبشان استثمار میشوند. آنها خواهان جدا کردن این بخش از جامعه از سایر زحمتکشان غیر مسلمان بوده وبا دورغ ونیرنگ به جدا سازی اجتماعی دست زده وتلاش میکنند جای خالی شهرداری ودولت فرانسه را پرکنند وخود را به الترناتیو سیاسی بدل کنند. در این شرایط برای منفردکردن اسلامگرایان، کنشگران زن وارد عمل شدند؛ کنشگران اجتماعی مسلمان در عین انتقاد به سیستم دولتی و ضعف های آن، بانتقاد عوامفریبی بنیادگرایان پرداخته و”فاشیسم سبز” آنان را به نقد میگیرند. علیرغم این تلاش های اجتماعی مثبت، فعالیت کنشگران زن که خود را مسلمان معرفی نموده، این توهم رادامن زده که گویا تفسیر مترقیانه اجتماعی از اسلام ومدل سیاسی اسلامی برای بهتر شدن وضع، کارساز خواهد بود. این کنشگران در رسانه ها خودرا مسلمان ضد بنیاد گرا معرفی کرده وبجای حفظ موضع لائیک واعلام پایبندی به اصل جدائی سیاست دمکراتیک از اسلام، این اخلال فکری رادامن زدند که میبایست مبارزه را از زاویه مذهبی ومسلمانی، و نه از زاویه جمهوریت خواهی ودمکراسی خواهی، جلوبرد.

در برابر گروه نوستالژیک، گروه رادیکال ها قراردارد. این گروه تابوها راشکسته، توهمات را بکنار گذاشته وبه نقد اسلام روی میاورد. “لوسین سامیر ارزکی اولاحبیب” روشنفکر دانشگاهی فرانسوی بربرتبارازآنجمله است، او دربرخی ازنوشته های خود از جمله “اسلامیسم: توهمات یک گفتگو” که در دسامبر ۲۰۰۶ انتشار یافت میگوید: بنیاد گرائی اسلامی انحراف در اسلام نیست، بلکه تجلی واقعی اسلام است. او مینویسد بنیاد گراها بدفهمی از قرآن ندارند، بلکه آنان محتوای آنرا بخوبی اجرا میکنند. اودر دسامبر ۲۰۰۹ در مقاله دیگر خود، “توتالیتاریست های جدید اسلامگرا” مینویسد ما در فرانسه در شرایطی زندگی میکنیم که انتقاد باسلام از جنبه سیاسی بمثابه اقدامی “نژاد پرستانه” تلقی میگردد و این تبلیغات فضائی بوجودآورده تا سکوت شود، همان سکوتی که از جانب برخی در سالهای سی میلادی، نسبت به نازیسم وفاشیسم رعایت میشد.

متاسفانه این منقدان گروه دوم در دنیای عرب بسیار کم هستند، ولی فشارهای محافل اسلامی زمینه را برای رشد آنان آماده میسازد. این واقعیتی است که کنده شدن روشنفکران عرب از اسلام بسیار پیچیده و سخت ودشوار است. در نزد روشنفکر عرب روند های روانکاوانه و روانشناسانه با پدیده دین اسلام گره خورده است، رابطه با اسلام برای آنان بنیادی می باشد وذهنیت خودرا از سرشت اسلامی جدا ناپذیر میدانند. حال آنکه شاید بدلیل گذشته تاریخی، زبانی و فرهنگی اش، روشنفکر ایرانی تاحدودی راحتتر به گسست نزدیک میشود. تاریخ ما ایرانی ها با اسلام آغاز نمیشود وبعلاوه در طول این تاریخ دوره اسلامی طغیان وشورش و اعتراض علیه نمودهای اسلامی بسیاربوده و ضمیر ناخودآگاه و وجدان ما از دورتر و مسیر دیگری حرکت کرده اند. هرچند در مرحله ای با تهاجم وافسانه سازی اسلامی در ذهن ما پیوندی تراژیک بوقوع پیوست. هویت انسانها از یک مسیر نگذشته و تاریخ برآن سایه انداخته است. هویت روشنفکر عرب مسیری را طی کرده که با وضع ما وجوه مشترک دارد و در ضمن این دو، کاملن از یکدیگر دوربوده ومتمایز میباشند وباین خاطر گسست ذهنیت مااز شریعت اسلام ومحتوای قرآنی آسانتر میتواند صورت گیرد. حال روشن است که روشنفکر فرانسوی بطور قطع با این روند های ذهنی وتاریخی اسلام بیگانه است وهجوم اسلام بر این ذهنیت فرهنگی غربی بشدت سنگینی نموده، آنرابسرعت میازارد، زخمی میکند وبحران ژرف می آفریند.

نویسندگان فرانسوی خشمگین اند، زیرا فرهنگ آنان وتاریخ آنان با شریعت اسلامی ورفتارهای کهنه این دین زیرضربه قرارگرفته است. رمان نویس مشهور معاصر فرانسوی “میشل هوالبک” در مجله ادبی “خواندن” در سپتامبر ۲۰۰۱ در باره اسلام نوشت :”این دین احمقانه ترین دین است. هنگامیکه قرآن را میخوانی، آدم داغون میشه، اسلام از ابتدای پیدایش یک دین خطرناک بوده است.”. ناگفته نماند که محافل اسلامی علیه او در دادگاه فرانسه شکایت نمودند، ولی بالاخره دادگاه میشل هوالبک را در ۲۲ اکتبر ۲۰۰۲ تبرئه نمود، زیرا به نظر دادگاه این گفته توهین نسبت به یک گروه خاص از افراد که معتقد باسلام اند نبوده ونژاد پرستانه نمیباشد. روانکاو وانسان شناس بلژیکی تبار “پاتریک دکلرک” در مقاله ای در ۱۱ اوت ۲۰۰۴ در لوموند نوشت “از نظر من اسلام وبرخی پیروانش در جهان امروز بدترین مبارزه را علیه آزادی بجلومیبرند،… وباین خاطر من از اسلام متنفرم. بطورکلی من از پدیده دینی متنفرم زیرا مذهب انسان را از خودبیگانه میسازد…بویژه از اسلام منتفرم زیرا اسلام یک سیستم ستمگرتراژیک نسبت به زن ومرد است.” فیلسوف فرانسوی “روبرت ردکر” از ” اسلام همچون بختکی روی جهان” یاد کرده وسپس بدنبال انتشار نوشته ای در روزنامه فیگارو در ۱۹ سپتامبر۲۰۰۶ تهدید به مرگ میشود. “روبرت ردکر”در نقد اسلام مینویسد این دین تلاش دارد تاقواعد خود را به اروپا تحمیل کند، حجاب را بقبولاند ومانع از آن شود تا کاریکاتورهای هنری انتقادی در باره اسلام منتشرشود. اومیگوید کینه و خشونت بر قرآن، کتاب مسلمانان، غلبه دارد، کتابی که بر پایه آن یک فرد مسلمان تربیت میشود. وبالاخره اومینویسد “محمد بیرحم، غارتگر، یهودی کش و چند همسربود. ” روبرت ردکر” حساب انسانهای مسلمان را از ایدئولوژی مجزا نموده واز دین اسلام بعنوان ایدئولوژی بسته ارزیابی میکند وآنرا محکوم میکند. این متفکر در حال حاضر در شرایط نیمه مخفی زندگی کرده وتحت مراقبت قراردارد. او میگوید من فاقد یک زندگی عادی هستم.

درفرانسه ازاوایل سالهای اول قرن بیست یکم، مبارزه علیه مذهب اسلام از بعد اخلاقی وسیاسی جلوتر رفته و بعد قضائی نیز بخود میگیرد. فرانسه با سنت لائیک خود مورد تعرض اسلام قرارگرفته واز آنجا که این تعرض با مبنای فرهنگی جامعه در تضاد آشکار قرارگرفته، یکی از راههای حفظ لائیسیته وسنت جمهوری خواهانه فرانسه تحکیم نظام قانونی میباشد. یکی از اهرمهای اسلام در تضعیف جامعه دمکراسی تضعیف حقوق شهروند وبازگرداندن ارزش های قبیله ای، قوم گرا، ضد زن و سلطه گری مردانه است. در سالهای اخیربا پرچم حجاب اسلامی، بنیادگرایان حمله جدیدی علیه قانون لائیسیته فرانسه را سازماندهی میکنند. نمودهای تهاجم جدید کدامند؟ با حمایت محافل و مساجد وشبکه های ایدئولوژیک اسلامی، برخی از خانواده های مسلمان دختران خود را با پوشش اسلامی و حجاب به مدارس میفرستند. این وضع نشانه ای ازیک مجموعه رفتارهای مذهبی ضد لائیک و ضدیهود و غیر علمی در مدارس بود. دختران خردسال وجوان خانوداه های مسلمان متعصب با تدارک “برادربزرگ ها” نه تنها با حجاب وارد مدارس شده، بلکه بعلاوه بخاطر فقدان حجاب، بر دختران مسلمان بدون حجاب ومدرن فشارمیاوردند. در هنگام درس تاریخ در مورد جنگ جهانی دوم، کشتار یهودی ها توسط نازی ها را به ریشخند گرفته و در زمینه بیولوژی، مباحث مربوط به تئوری داروین را به مسخره گرفته وایجاد تشنج می نمودند. در این فضای مذهبی، افراد متعصب یهودی و مسیحی تشویق شده و با اقدام های دینی ونشانه های مذهبی خاص خود مدارس را بمیدان رقابت جوئی و محلی برای اعمال مذهبی تبدیل مینمایند. برای مقابله با این خطرو حفظ آموزش لائیک دولت طرح قانونی علیه “نشانه های مذهبی در مدارس” را ارائه میدهد ودر شرایط تظاهرات گسترده اسلامگرایان سیاسی و هم پیمانان آنها، پارلمان فرانسه در۱۵ مارس ۲۰۰۴ با رای خود این طرح را به قانون تبدیل میسازد. در بستر این مبارزه برای لائیسیته بود که “فرانسوا گاسپار” یکی از جامعه شناسان فرانسوی نوشت: مخالفت با حجاب اسلامی مساوی با نژاد پرستی نیست. اکثریت مردم فرانسه برابری طلب میباشند ودیدن زنان ودختران با حجاب برای آنها شوکه آور است. حجاب سمبول اسارت زن است.( رجوع شود: لیبراسیون ۱۴ ژانویه ۲۰۰۴ ).

“فیلیپ سولرس” نقاد معروف ادبی و رمان نویس فرانسوی در مقاله ای بتاریخ ۸/۱۲/۱۹۸۹ در لوموند مینویسد چیزمسخره ای است که دین میکوشد تا مناسبات جنسی انسانها را برپایه قواعد خود تنظیم کند، حال آنکه دین در مسائل جنسی خود مسئله دار است وتلاش هایش در این زمینه ناشی از عقده هایش میباشد، هرسه دین یهودی، مسیحیت واسلام این مشغولیت ذهنی را دارند. اومیگوید یادمان باشد که یکی از موضوعات مهم اسلام در قرآن توصیف حوری هائی هستند که با پوشش شفاف وتن نما بوده ومومنان میتوانند بدن آنها را بروشنی مشاهده کنند، حال چگونه است که مسئله حجاب مطرح است. فیلیپ سولرس بدین ترتیب بر دوروئی ونیرنگ دینی انگشت گذاشته و فشار محافل بنیادگرا را افشا میکند. فیلسوف معاصر “میشل سر” در اعتراض به هجوم بنیادگرایان وخواست ضد زن آنان مبنی بر حجاب سراسری یا برقع گفت: “مجبور کردن زن به پنهان کردن چهره اش جهت حجاب کامل بمعنای حذف زندگی اجتماعی و محدود کردن به یک فرد خصوصی است. این امر بمعنای حذف موقعیت اجتماعی وحقوق زن میباشد. تحمیل این حجاب در واقع تبدیل کردن او به یک شبح بدون مسئولیت و بدن امنیت میباشد. دیدار چهره فرد اساس جامعه مدنی ما بشمار میاید.”(روزنامه لیبراسیون ۱۹ مارس ۲۰۱۰)

همانگونه که مشاهده میکنیم در تمام عرصه ها بنیادگرایان خواهان حذف آزادی، حذف رنگ وشامانی، حذف اندیشه وانتقاد میباشند. آنها خواهان مسلط کردن خرافات و مردسالاری دینی و حکومت الهی در جامعه هستند وروشن است که این اقدامات زمینه اعتقادی خودرا در قرآن و سنت واحادیث پیامبر اسلام می یابد. این مدل بسته و خفقان آور در جامعه فرانسه نمی تواند واکنش شهروند عادی و روشنفکر را بر نیانگیزد.اکثریت شهروندان فرانسه مخالف سرسخت این رفتارمستبدانه هستند، ولی ترور فکری و جنجال تبلیغاتی مستمر وفاشیست گونه طرفداران فعال اسلام، فضارا تنگ وتاریک کرده است. علیرغم این وضعیت، شهروند دلخسته گاه میشورد ویا نویسنده وروزنامه نگار باشهامت علیه این عوامل سیاهکاری دینی گاه می نویسد. ولی متاسفانه سیاستمدارلائیک باشهامت، در میدان تلاش علیه بنیاد گراها ودر عرصه ضد خرافات باندازه کافی بسیج نیست تا بتوان با قدرت وسیعتر در برابر این هجوم اسلامی عمل نمود. سستی های امروز برای جامعه واندیشه، گران تمام خواهد شد.

مبارزه اسلامگرایان علیه آزادی مطبوعات

اسلام مخالف آزادی است. رویداد برجسته ای که در دوره اخیر در اروپا و بویژه در فرانسه در برخورد به اسلام بوقوع پیوست همانا انتشارنقاشی های فکاهی وطنز آمیز در باره محمد واسلام بود. “تئووان گوگ” سینماگر هلندی توسط یک بنیادگرمسلمان در اول نوامبر ۲۰۰۴ به قتل میرسد، زیرا “جرم” اواز نظر تروریست های اسلامی آن بود که فیلم کوتاهی درباره شرایط زنان در اسلام ساخته است وزن عریانی را نشان میدهد که آیات قرآنی بر بدنش ترسیم شده است. “محمد بویری”، مراکشی تبار، قاتل این هنرمند با هشت گلوله “وان گوگ” را از پا در میاورد، سپس با چاقو آخرین نفس اورا میگیرد، سرش را از تن جدا میسازد ودر آخر چاقوی خودرا با نامه ای در قلب “وان گوگ” میکارد. در ۲۶ ژوئیه قاتل “وان گوگ” به حبس ابد در هلند محکوم میگردد. بدنبال ترور “تئو وان گوگ”، در ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۵ یک روزنامه دانمارکی ۱۲ نقاشی فکاهی در باره محمد منتشر نمود که ازآنجمله تصویری است که روی سر پیامبر اسلام محمد بجای عمامه یک بمب گذاشته شده وروی آن “الله ومحمدرسول الله” نوشته است. این نقاشی ها دوباره در ۱۷ اکتبر ۲۰۰۵ در چند روزنامه انتشار می یابد وبدنبال آن با تحریک جریانات سیاسی مذهبی، موجی خشن از اعتراضات توده های مسلمان متعصب بپا میشود. در واقع محافل وجریانات بنیادگرای اسلامی موقعیت را مناسب دیدند تا یک کارزار جهانی علیه آزادی بیان سامان داده شود. برای مقابله با فشارهای اسلامگراها و بخاطر همبستگی با روزنامه نگاران دانمارکی، هفته نامه فکاهی فرانسوی، “شارلی ابدو” در ۸ فوریه ۲۰۰۶ شماره جدیدی حاوی ۱۲ نقاشی ونیز تصویر فکاهی جدیدی از محمد منتشر میسازد. بلافاصله سازمانهای متشکل در “شورای فرانسوی آئین اسلام”، باعتراض دست زده وخواهان توقیف کردن این شماره توسط دولت میگردند. هنرمندان مشهوری مانند “پلانتو”، “کابو”، “ولانسکی”، “لوز”، “شارب” باعتراض علیه فشار اسلامگراها دست زده وبعنوان “بازیگران آزادی” علیه بنیادگراها بافشاگری می پردازند. این نشریه انتقادی که از ۱۹۷۰ با ابتکار “فرانسوا کاوانا” بوجودآمد هدف اصلی اش انتقاد بقدرت سیاسی، احزاب سیاسی و سه دین یهود، مسیحی و اسلام بود واین بار نیز وفادار به سنت نقد علیه مذهب و دغلکاری و فریبکاری دینی و برخورد های تبعیض آمیز مذهب فعالانه در برابر فشار سیاسی ومذهبی موجود ایستاد و دفاع ازآزاد منشی ولتری وارزش های انسانی راادامه داد. در این زمینه فیلسوف فرانسوی “میشل اسماجا” نوشت: “شارلی ابدووهمکارانش وازجمله “کارولین فورست”، جمعی از هوشمندی و درستکاری هستند”.

درسال ۲۰۰۷ “مسجد پاریس”، “شورای سازمان های اسلامی در فرانسه” و”اتحادیه جهانی اسلامی” علیه شارلی ابدو بدادگاه شکایت میکنند. جلسات دادگاه در ۷ و ۸ فوریه در کاخ دادگستری پاریس ادامه پیدا میکند. تعداد بسیارزیادی روزنامه نگار وهنرمند و نویسنده و کنشگرلائیک شرکت نمودند، رسانه ها برای انتشار اخبار آن بسیج شده بودند وشهروندان در انتظار این بودند تا قوه قضائی بدور از اعمال نفوذ برخی ازشخصیت های سیاسی، برپایه سنت لائیک و اصل آزادی مطبوعات و اصل بیان آزاد تصمیم گیری نماید. فیلپ سولرس در میزد گردی در فوریه ۲۰۰۷ درپاریس مطرح میکند که رویداد کاریکاتورهای محمد ادامه همان خط محدود کردن آزادی از جانب مسلمانان است. در پیش مسئله سلمان رشدی بود، سپس مسئله هوالبک و مسئله حجاب طرح گردید. مسلمانان تلاش دارند برپایه دگم وجزم گرائی در اصول اسلام، آزادی رامورد حمله قرار دهند.

روز ۲۲ مارس ۲۰۰۷ دادگاه، شارلی ابدو را تبرئه مینماید. در جلسه دادستان اعلام نمود که فعالیت این نشریه مطابق قانون است ودر ادامه تاریخ آزادی های دمکراتیک بوده وبر اصل لائیسیته استواراست. دراین دادگاه من نیز در حمایت از نشریه “شارلی ابدو” وآزادی نقد شرکت کردم وبه مسئولان نشریه گفتم پیروزی شما، پیروزی طرفداران لائیسیته ومخالفان بنیادگرائی اسلامی است. براساس این دادگاه فیلم مستندی تحت نام “مشکل زمانیست که احمق ها تورا دوست بدارند”، درسال ۲۰۰۸ توسط روزنامه نگار معروف “دانیل لوکنت” ساخته شد. کارگردان فیلم میخواست به مذهبی های بنیادگرا نشانداده شود که “برای لائیسیته و آزادی بیان” عقب نشینی نمی توان کرد. جنبه دیگری که فیلم برآن تاکید میکند رد خشونت دینی از جانب روشنفکران فرانسه واروپا میباشد.

کسانی که هفته نامه شارلی ابدو را میشناسند آگاه هستند که بیش از هشتاد درصد مطالب مربوط به نقد مذهب، به دین مسیح اختصاص دارد و هربار که درباره اسلام است، بنیادگرا ها در تبلیغات خود وانمود میکنند که این نشریه فقط درباره اسلام مینویسد. البته این دروغ را جزبخشی ازمسلمانان کسی دیگری قبول ندارد، ولی بهرحال ماشین تبلیغاتی این محافل ازحرکت متوقف نمیشود. بهرحال با انقلاب های کشورهای شمال آفریقا طی سال ۲۰۱۱، جریانات بنیادگرا که نقشی در پیدایش جنبش ها نداشتند، از موقعیت بهره جسته وباعتبار زمینه ذهنی مذهبی جامعه و سازماندهی خود بقدرت رسیدند ویا سهم برجسته ای را بخود اختصاص دادند. دیکتاتورها افتادند واین بار برای قدرت سیاسی اسلامی شرایط بازمیشد، امری که دمکراتهای لائیک جهان را نگران میساخت. باتوجه باین رویدادها، در۲ نوامبر۲۰۱۱ شماره جدید دیگری از شارلی ابدو با فکاهی های پیامبر اسلام محمد در روی جلد وفکاهی بنیادگراهای تونسی منتشر میشود ونشریه بازبان طنز اعلام میکند که اسم این شماره “هفته نامه شریعت” است و سردبیراین شماره “محمد” میباشد. در این شماره بقدرت رسیدن بنیادگرایان اسلامی در کشورهای عربی، بخصوص تونس، به نقد کشیده میشود. اسلامگرایان خودرا برای تعرض جدید آماده میکنند. همزمان با انتشار بیرونی این شماره، سایت انترنتی نشریه خرابکاری شده وتصویر کعبه روی اکران سایت نصب میشود، پیام های کثیری حاوی تهدید وناسزا بدفترنشریه ارسال شده وشبانه دفتر نشریه نیزدر پاریس با کوکتل مولوتف مورد حمله قرار میگیرد. ایجاد رعب ووحشت، کار همیشگی بنیادگراهامیباشد واین باردر قلب یکی از دمکراسی ها، برای خفه نمودن آزاداندیشان، آنها به خشن ترین شیوه ها روی میاورند. این اقدام تروریستی اعتراضات گسترده ای را بوجود آورد، تمام احزاب سیاسی این اقدام را محکوم نموده و روشنفکر و نویسنده وهنرمند و روزنامه نگار به حمایت از شارلی ابدو دست میزنند. بعنوان یکی از سخنگویان، من در سخنرانی خود در برابر شهرداری مرکزی پاریس در ۶ نوامبر۲۰۱۱ به تحلیل از این اقدام تروریستی پرداخته وبعنوان یک روشنفکر لائیک و طرفدار محیط زیست وزیستبومگرا گفتم که در ایران بنیادگرائی اسلامی در قدرت، آزادی ها را سرکوب میکند و آدم میکشد ودر پاریس متعصبین اسلامی در پی خقه نمودن آزاد اندیشان میباشند. چه در قدرت و چه خارج از قدرت، بینادگرای اسلامی یک ماهیت دارد وآن مخالفت با لائیسیته و دشمنی با آزادی ودمکراسی است.

مبارزه علیه بنیاد گرائی و نقد اسلام

باتوجه باین حوادث یعنی ترور هنرمند هلندی، اقدامات خشونتبارعلیه انتشار کاریکاتور محمد وبمب علیه هفته نامه شارلی ابدو، روشن است که نیروی ایدئولوژیک وسازمانده جریانات بنیاد گرا ومتعصب هستند، جریاناتی که در واقع باسلام سیاسی معتقد بوده وخواهان اجرای سیاست وقانون اسلامی ودولت دینی هستند وبشدت علیه لائیسیته مبارزه میکنند. اینان که از امکانات مالی وسیع برخوردارند، با رجوع بمنابع قرآنی و شریعت اسلامی در پی “هدایت جامعه” و “دفاع از امت” و “ارزش های اسلامی” میباشند وهرگونه رفتار و معیار آزادی اندیشی را که برخلاف دین خود میدانند رد میکنند و در واقع طرفدار توتالیتاریسم فاشیستی مذهبی هستند. آنها ضد دمکراسی و تمدن غربی هستند ونسبت به آن کینه دارند زیرا اسلام خود بنیادگرائی است وبا نظام بسته خود در جدال دائم با پدیده های غیر خودی وتحول قراردارد. پذیرش هرگونه تحول، بمعنای نفی خود است. این نگرش توتالیتر و بسته کلیسارا به جنگ های صلیبی و انکیزیسیون و کشتار دانشمندان کشاند و همین امر در اعتقاد اسلامی به خشونت ستائی این دین منجر گردید؛ محمد پیامبر اسلام در قرآن به منافق ومرتد وکافرومشرک ومخالف وعده مرگ میدهد، آل احمد در زمینه نظری بر ضد غرب مینویسد، شریعتی در دفاع از شیعه علوی به تمدن غربی میتازد، خمینی علیه غرب در پی “انقلاب اسلامی” است، لاجوردی ها برای حفظ نظام زندانیان را نابود میکنند، بن لادن برای نابودی غرب بطرزنظامی وارد کارزارمیگردد وهمه ایدئولوگ های مسلمان وبنیادگراهای سیاسی اسلامی خودرا مخالف غرب میدانند. در دیدگاه آنان امراصلی که مورد حمله است همان دمکراسی وآزادی اندیشه در غرب است. بطور مسلم سیاست امپریالیستی و استعماری و بیعدالتی های اقتصادی و اجتماعی همیشه بهانه های لازم به دشمنان آزادی داده تا آنها به خود دمکراسی وحقوق بشرحمله ببرند. ولی باید توجه داشته باشیم که آرمان آنان تحمیل مدل اسلامی وسقوط فرهنگی واجتماعی جامعه است. در فرانسه اسلامگرایان مانند هرجای دیگر درجستجوی قدرت وسلطه هستند، ولی از قدرت سیاسی دورهستند، درعین حال که در نزدیکی آن بسرمیبرند. ارتباط با احزاب سیاسی و زیر فشار قراردادن آنان وانجام معاملات سیاسی انتخاباتی، تبلیغات مذهبی وایجاد تنش در محیط اجتماعی روزمره، استفاده از رسانه های سنتی ومجازی، حضور فعال در محله های فقیر مهاجر نشین، همراهی و سازش عملی با شبکه های قاچاق “خودی”، ایجاد بازار تبلیغاتی حاد علیه مخالفان خود بعنوان “نژاد پرست، ضد مسلمان و ضدعرب”، ترساندن شهروند و افراد سیاسی وهنرمند وغیره ازجمله تاکتیک ها واستراتژی های تعرضی اسلام گرایان است. بنیادگرایان یهودی بیشتر درون محفلی بوده، آرام وزیرکانه اقدام کرده ودر محیط آموزشی و فرهنگی وآداب مذهبی عمل میکنند، بنیادگرایان کاتولیک منفرد بوده وزمینه عملشان درزمینه مراسم مذهبی و دفاع از دگم های مذهبی وگاه تعرض به فعالیت هنری وسینمائی ضد مسیح میباشد، بنیادگرایان اسلامی سیاسی عمل کرده ، بسیار فعال اند، فضا ساز و تهمت پراکن، خشن وتهاجمی اند.

“میشل اونفری” فیلسوف معاصر فرانسوی که تلاش گسترده ای برای شناساندن فلاسفه ماتریالیست سازماندهی نموده، در شناساندن فردریک نیچه تلاش مهمی را سامان داده وتحلیل ژرفی در نقد زیگموند فروید ارائه نموده، در اثر خود “رساله خدا ناپرستی” که در سال ۲۰۰۵ منتشر شد، برآنست که جامعه ما نیازمند لائیسته رادیکال میباشد. او مینویسد سه دین یهودیت و مسیحیت واسلام نسبت به عقل و هوشیاری کینه دارند، نسبت به آزادی کینه دارند وطرفدار تعبد وتسلیم فرد هستند. این فیلسوف معاصردرباره قرآن میگوید این کتاب سرشار از تناقض است ومعجزه ائی درکار نیست و محمد خواهان نابودی مخالفان است تا ثروت های آنان از آن خود کند ویا به یاران خود تقسیم کند. از نگاه اواسلام جنبه های منفی ادیان دیگر را جمع کرده وخودرا “دین برتر” و”امت منتخب” میداند وبهمن خاطر به خشونت وجنگ تمایل دارد. میشل اونفری در مورد قرآن نوشت:” در میان شش هزار وصد وسی و پنج آیه دراین کتاب، نزدیک دویست وپنجاه آیه جنگ مقدس و جهاد را توجیه کرده و مشروعیت می بخشد.” ودر چنین”اقیانوس خون”، چند جمله قرآن درمورد “احترام” بدیگران واینکه در “دین داشتن اکراهی نیست”، کارساز نمی تواند باشد. اوبرآنست که مسئله حجاب اسلامی، نمود یک ایدئولوژی گسترده است که به زن ستم میکند، طرفداربرده داری است، حقوق بشر را رعایت نمیکند و خشونت پروراست.

فلاسفه ونویسندگان وهنرمندان فرانسوی نقد خودرا باسلام از دوران روشنگری آغاز کردند وتا بامروزاین کردار ادامه دارد. آنان در این راه پیشگام بودند وبسیاری ازآنها بدور ازعقب ماندگی ذهنی و مصلحت طلبی، مبارزه کردند و اندیشه روشنگری را راهنمای خود قراردادند. این سنت روشنفکری علیه ظلمت دینی گرانقدر است وبرای ما ایرانی ها، یک رفتار وکردار وپندار با ارزش اشت. فلاسفه ونویسندگان وهنرمندان فرانسوی حق داشتند به استبداد ودین نقد کنند وما پس از هزاروچهارصدسال دشمنی اسلام باما، حق داریم مخالف باشیم وبگوئیم. ما مبارزه علیه استبداد و نقد اسلام را باید ادامه دهیم، هرچندمخالفان نقد دین زیاد باشند وهرچند خدنگ دشمن مارا نشانه گرفته باشد.

جلال ایجادی

استاد دانشگاه در فرانسه – دسامبر ۲۰۱۱

idjadi@free.fr