لولا دا سیلوا زمانی که دو هفته پیش راهی تهران بود، بر این باور بود که می رود تا تنش ها بر سر برنامه اتمی جمهوری اسلامی را پایان داده و به عنوان یک سیاستمدار در صحنه سیاست بین المللی، اعتباری جهانی برای خودش دست و پا کند. اما پس از این که برزیل و ترکیه توافق مبادله سوخت هسته ای تهران در خاک ترکیه را امضا کردند و آقای دا سیلوا به خانه بازگشت، با موجی از انتقادات از سوی کارشناسان و حقوقدانان و نمایندگان پارلمان روبرو شد که کار او را از پیش پا افتاده تا زیانبار ارزیابی کردند. برخی گفتند ایران از آقای دا سیلوا سوءاستفاده کرده تا زمان بیشتری برای ساخت بمب اتمی به دست آورد. برخی دیگر گفتند این کار به وجهه جهانی برزیل و رابطه اش با آمریکا خسارت وارد کرده و از این به بعد ممکن است برنامه اتمی مورد سختگیری بیشتر بازرسان آژانس قرار گیرد.
آنچه که تصور می شد بزرگ ترین ماموریت جهانی رییس جمهوری محبوب برزیل باشد، به یک اقدام خطا تعبیر شد. آموری دی سوزا، تحلیلگر سیاسی در ریودوژانیرو می گوید: «بهترین تعبیر این است که ما ساده لوحانه برخورد کردیم. در بازی این چنینی، روبرو شدن با برچسب ساده لوح می تواند فقط نشان از یک دیپلماسی دست سوم باشد.»
برزیل و ترکیه به این توافق با تهران رسیدند که ایران اورانیوم کمتر غنی شده خود را به خارج از کشور انتقال دهد و ظرف یکسال سوخت اتمی دریافت کند. اما به رغم این مبادله، رهبران جمهوری اسلامی می گویند هنوز به غنی سازی اورانیوم ادامه خواهند داد. مقامات برزیلی می گویند بیانیه ای ثابت قدم صادر کرده اند و تحت تاثیر وقایع درون ایران نبوده اند.
واشینگتن به سرعت این توافقنامه را تاکتیک تاخیر انداختن خواند و آن را رد کرده و به سرعت اعلام کرد پیش نویس دور چهارم تحریم های ایران مورد موافقت پنج کشور عضو دائم شورای امنیت قرار گرفته است. اما برزیلی ها کماکان از اقدام خود دفاع می کنند و وزیر خارجه برزیل روز جمعه گفت که هنوز هم دیر نیست و درست است که خیلی کارها هنوز مانده که انجام شود اما به هر حال راه باز شده است.
علی اصغر سلطانیه نماینده جمهوری اسلامی در آژانس بین المللی انرژی اتمی هم تایید کرد که تهران جزییات مبادله سوخت را به آژانس اطلاع داده و در جریان یک گفت وگو گفت خواهان دوری از تقابل است و قصد دارد موضوع در میز مذاکره حل شود.
مقامات برزیلی موضع منفی آمریکا را ریاکارانه خواندند. یکی از مشاوران آقای دا سیلوا روز دوشنبه گفت که پیش از سفر رییس جمهوری برزیل به تهران، باراک اوباما رییس جمهوری آمریکا نامه ای فرستاده و همین مباحثی را مطرح کرده که دست آخر هم در توافقنامه تهران دیده شد.
دبیرکل سازمان ملل، بان گی مون روز دوشنبه گفت توافق ترکیه و برزیل به تهران، حرکت به سمت گفت وگو است. اما وی گفت مشکل اصلی، فقدان اعتماد میان دو طرف است.
تحلیلگران سیاسی می گویند اگر کشورهای غربی کماکان توافقنامه ترکیه و برزیل با تهران را رد کنند، ضربه بدی به وجهه سیاسی برزیل وارد می شود و نگرانی ها از فعالیت هسته ای برزیل را هم بیشتر خواهد کرد.
برزیل با همکاری فرانسه مشغول ساخت زیردریایی اتمی است. این طرح مخالف با حرکت به سمت ساخت سلاح اتمی ارزیابی نشده و بازرسان آژانس به طور مرتب از آن بازرسی می کنند و خودداری از هرگونه دستیابی به بمب اتمی هم در قانون اساسی برزیل لحاظ شده است. هرچند برزیل هنوز به پروتکل الحاقی به ان پی تی که اجازه بازرسی های سرزده را می دهد، نپیوسته است.
لوییز فلیلیپه لامپریا، وزیر خارجه سابق برزیل هم حتی پیش از سفر آقای دا سیلوا به تهران گفته بود این سفر می تواند خسارت های غیرقابل محاسبه زیادی در پی داشته باشد و نگرانی ها از برنامه اتمی برزیل را افزایش دهد. وی گفت: «مثل این می ماند که کسی از یک طرف خیابان به طرف دیگر برود تا پایش را روی پوست موزی که در پیاده رو است بگذارد.»
بی خود نبود که معاون رییس جمهوری برزیل پس از امضای توافقنامه تهران گفت که برزیل باید به عنوان عامل بازدارنده، فعالیت های اتمی خود را داشته باشد.
بسیاری از برزیلی ها به رغم همه نگرانی ها می گویند آقای دا سیلوا توانسته صحنه جهانی را از یکه تازی آمریکا بگیرد. پائولو سوترو، مدیر بخش برزیل موسسه وودرو ویلسون می گوید: «لولا دا سیلوا انتقاد منتقدانش را رد کرده و به این نتیجه رسید که برزیل را به مذاکراتی که حوزه منافع آمریکا و قدرت های برتر جهان است، بکشاند.»
تلاش برزیل برای همراهی با ایران معمولا در کشور برزیل نتیجه خوبی در پی نداشته است. پس از این که وزیر اقتصاد برزیل پیراهن زردرنگ تیم ملی برزیل را در تهران به محمود احمدی نژاد هدیه داد، کلوویس روسی که ستون نویس معتبری است، نوشت که پیراهن ورزشی که تقدیم شد، آلوده به خون ناراضیان و گرداندیشان نظام جمهوری اسلامی بود.
اما خیلی از برزیلی ها از این که آقای دا سیلوا خود را قاطی رهبران جهان کرده، راضی هستند. یک نظرسنجی در ماه مارس نشان داد ۴۸ درصد مردم خاطره ویژه ای از رییس جمهوری خود ندارند اما ۴۶ درصد سفرهای خارجی او را به یاد داشتند. آقای سوترو می گوید دا سیلوا به هر حال خاطره خوش او حفظ شده است. اما او می افزاید: «درباره رابطه برزیل با آمریکا، هنوز مطمئن نیستیم درصد خسارتی که وارد شده، چقدر است.»
