معمول چنین بود که ما در مورد پسامدهای صلح بعد از جنگ‌های جهانی و منطقه‌ای مطلب بنویسیم و از گشایش فرصت‌ها و صرفه‌جویی‌ها و پس‌اندازهای حاصل از صلح سخن بگوییم ولی این روزها که دنیای جدیدی در مقابل داریم باید پسامدهای ترور و دهشت‌های تقریبا روزمره را مورد بررسی قرار دهیم. مسلما مهم‌ترین پسامدی که می‌توان به طور یقین نام برد پسامد اقتصادی نیست بلکه پسامدهای سیاسی – اجتماعی این مساله است اما باید توجه داشت این پسامدهای سیاسی-اجتماعی لزوما منجر و منتهی به پسامدهای ناخواسته و جانبی اقتصادی می‌شوند که مستقیما تهیدستان و مستضعفان را بیش از پیش تهیدست و مستضعف می‌کند. تروریسم دولت‌ها را قدرتمندتر می‌کند و به آنها اجازه می‌دهد که منابع مملکت را به طور کلی در راه مبارزه با مردم بیشتر کنند که لزوما به معنای کم کردن هزینه‌های سرمایه‌گذاری برای رفاه عمومی است. نیروهای سرکش و امنیت افزایش می‌یابند و دولت بزرگ‌تر و بزرگ‌تر می‌شود و رانت خوارهای وابسته به دولت انبوه‌تر و قدرتمندتر می‌شوند و شهروندان محدود‌تر می‌شوند. ما همین رویه نامطلوب را در امریکا بعد از فاجعه ١١ سپتامیر ٢٠٠١ دیدیم و هنوز هم ادامه دارد. در مقاله‌ای علمی که از روش‌های اقتصادسنجی استفاده شده است بلومبرگ با استفاده از آمارهای ١٧٧ کشور نشان می‌دهند که:
– تروریسیم بیشتر در کشورها ی متمول رخ می‌دهد.
– تروریسم با درآمد، رابطه مستقیم دارد به این معنی که تروریسم در کشورهای مترقی و پردرآمد بیشتر است.
– هر اتفاق تروریستی، درآمد سرانه مملکت قربانی ترور را در حدود ۵/١ درصد کاهش می‌دهد.
البته باید متذکر شد که واقعه ١١ سپتامبر برای امریکا چیزی استثنایی بود و تار و پود مملکت را تکان داد و مملکت را به رکود برد ولی فجایعی مانند آنچه روز ١٣ نوامبردر پاریس اتفاق افتاد نمی‌توانند از هر نظردر آن بعد باشند ولی مطمئنا به گسترش نیروهای امنیت و دولتی با هدف کاهش تروریسم کمک می‌کند که این اتفاق خود می‌تواند زمینه‌ساز کاهش درآمدها شود. باید توجه کرد کشورهایی مانند مصر که در چند سال گذشته مکررا مورد حملات گروه‌های مخالف بوده‌اند از کشورهایی مانند فرانسه که به طور پراکنده مورد حمله قرار می‌گیرند مستثنی هستند. بخش عمده‌ای از درآمدهای کشوری مانند مصر از محل توریسم تامین می‌شد اما حوادث رخ داده سبب شده است این منبع درآمدی به کلی از میان برود و در نتیجه اقتصاد این کشور آسیب سختی را پذیرا شود. به این ترتیب شدت و حدت آسیب عملیات تروریستی را باید در وضعیت اقتصاد هر کشور جست‌وجو کرد اما آنچه مشخص است اینکه تروریسم به هر نامی و عنوانی، به اقتصاد مملکت لطمه می‌زند و اگر به شهرت مملکت لطمه بزند و مملکت به یک مقصد نا امن مشهور شود شهروندان معمولی تنها کسانی هستند که نقره داغ می‌شوند.
حمید زنگنه
٭استاد اقتصاد دانشگاه وایدنر پنسیلوانیای امریکا
