رها بحرینی
طی روزهای اخیر در شبکه های اجتماعی کمپینی1 آغاز شده برای جلب پشتیبانی عمومی از یک پروژه آموزشی برای دانشجویان ایرانی به نام ایران آکادمیا که یک دانشگاه مجازی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی است. برای آشنایی با این ابتکار با یکی از دست اندرکاران این پروژه گفتگو کردیم. علیرضا کاظمی دانش آموخته مطالعات خاورمیانه از دانشگاه آمستردام و از مبتکران این موسسه آموزشی است.
چطور شد که به فکر تاسیس یک دانشگاه مجازی افتادید و این ایده از کجا شروع شد؟
ـ ما جمعی از دانشجویان و دانش آموختگان در حوزه علوم اجتماعی بودیم که در دانشگاه و در خلال فعالیت هامان با هم آشنا شده بودیم و خیلی علاقه مند بودیم که بتوانیم کاری بطور خاص برای نسل جوان در ایران بکنیم. پیش از این فعالیت هایی در زمینه حقوق بشر و حق تحصیل داشتیم و طی چندین سال کار جمعی داوطلبانه، تجربه پروژه های موفق متعددی مانند برگزاری کنفرانس ها، کمپین ها، جلسات منظم بحث و گفتگو و مسابقات مقالات علمی را کسب کرده بودیم. به دنبال این فعالیت ها در تماس با بسیاری از دانشجویان و اساتید دانشگاه در ایران قرار گرفته بودیم و از نیازها و نظرات آنها مطلع می شدیم و سعی می کردیم تلاش های خودمان را با نیازهای آنها منطبق کنیم. بعد از وقایع انتخاباتی سال ۸۸ به طور منظم خبرهای نگران کننده زیادی در رابطه با اعمال محدودیت های جدی در زمینه علوم انسانی به گوش می رسید. وسعت این محدودیتها به حدی بود که یک قلم به زبان آمار رسمی ۵۵۵ ماده درسی در ۴۸ رشته علوم انسانی شامل بازنگری های گسترده برای انطباق با «فرهنگ ایرانی اسلامی» شدند که در این میان بیشترین تغییرات در علوم اجتماعی بود.2 در کنار این بسیاری از استادان هم برکنار یا شامل بازنشستگی ناخواسته شدند و دانشجویان بسیاری هم محروم از تحصیل یا ستاره دار شدند. همه اینها در حالی بود که پیش ازاین هم شرایط تحصیل در جامعه ایران با موانع ساختاری و فرهنگی عمده ای برای یک دانشجوی ایرانی بخصوص دانشجویان دختر روبه رو بود و حالا با چنین موج جدیدی از بازنگری بیش از پیش با نقض آزادی های علمی هم رو به رو می شد که شرایط را برای نسل جوان بسیار نابسامان تر می کرد. این وقایع ما را به طور جدی به فکر واداشت که در برابر مجموعه این شرایط چه کار میتوان کرد. آیا سهم ما فقط نظاره کردن این مشکلات کلان جوانان و هم نسلان مان هست یا اینکه می توان به دنبال راه حلی بود و حداقل به آن فکر کرد. از اینجا بود که این فکر کردن کار دستمان داد و سرنوشت و مسیر زندگی ما را هم عوض کرد. (لبخند)
این محدودیتها یا نقض آزادیهای آکادمیک چه تاثیری می توانند بر جامعه داشته باشند و پرداختن به آنها در حال حاضر چه ضرورتی دارد؟
ـ این سئوال خیلی خوبی است چرا که متاسفانه یکی از مشکلات عمده این است که به عواقب درازمدت این موضوع و عمق آن کمتر توجه می شود. آنچه که بیشتر به چشم می آید حداکثر خبرهای محدودیت ها و محرومیت هایی است که به سرعت هم فراموش می شوند. اما این موضوع از چشم محققان و دست اندرکاران پوشیده نمانده و موضوع تحقیق و نگرانی ها نیز تنها به ایران محدود نمی شود. از جمله بهترین توصیف ها یکی از محورهای گزارشی در زمینه آزادی های آکادمیک و استقلال دانشگاه هاست که نتیجه می گیرد: «تاریخ ثابت کرده است که نقض آزادی های علمی و استقلال نهاد دانشگاه همواره منجر به افول اندیشه در جامعه و به دنبال آن رکود اجتماعی و اقتصادی شده است.»3 این کلمات بار معنایی سنگینی دارند. در واقع شما وقتی ابزار اندیشه را از جامعه و نسل جوان آن که آینده سازان آن جامعه اند بگیرید نه تنها امروز و آینده شخصی افراد بلکه آینده کل آن جامعه و نسل های پیش رو را با عواقب وخیم و عمیقی رو به رو می کنید.
پیش از این هم در جریان انقلاب فرهنگی در ایران استقلال دانشگاه و آزادی های علمی از بین رفت. راه حل چیست؟ تاسیس دانشگاه معمولا در حوزه دولتها یا نهادها و موسسات با نفوذ با توان مالی کلان است، نه یک تیم از دانشجوها و استادها. شما چطور جرات کردید به چنین عرصه ای وارد شوید؟
ـ نکته شما تا حد زیادی درست است. به طور سنتی این عرصه اغلب در انحصار دولتها یا نهادهای پر نفوذ بوده و نه شهروندان عادی و قربانیان این وضعیت، اما شرایط امروز ما از برخی جهات با سی سال پیش و نمونه انقلاب فرهنگی که اشاره کردید متفاوت است و اتکا به همین تفاوت ها به ما این جرات را داد که به این موضوع بپردازیم. برای نمونه به اختصار به سه مورد مهم از این تفاوت ها اشاره می کنم. در گام اول ما با پیشرفت های تکنولوژیک عصر ارتباطات مواجه هستیم. سی سال پیش اینترنت نبود. خاصیت اینترنت تنها این نیست که به سرعت از اخبار این محدودیت ها مطلع بشویم، اما در مقابلشان کاری نکنیم بلکه این خاصیت را هم دارد که می توانیم در مقابل این شرایط پلاتفرمی با تمام امکانات و ساز و کار لازم برای تحصیل از راه دور ایجاد کنیم و آن را دائم ارتقا دهیم. درگام بعد می بینیم که سی سال پیش جامعه ایرانی در خارج کشور به گستردگی و توانمندی امروز نبود. یکی از بخش های مهم دیاسپورای ایرانی جمع قابل توجهی از اساتید معتبر ایرانی در مهمترین موسسات آموزشی هستند که خوشبختانه استقبال شایان توجهی به این پروژه نشان داده و همراهی بسیار موثری کرده اند.4 همچنین می توان گفت که در گذشته نگاه و ذهنیت مدنی ای که به عنوان یک شهروند می توان ابتکار مستقلی را به دست گرفت و نهادسازی کرد به قوت امروز وجود نداشت. ما این توان و نگاه بلندپروازانه را در تجربه کار جمعی مان طی چندین سال گذشته محک زده بودیم. با توجه به مجموعه این مؤلفه ها می توان گفت کاری که ما در طی دو سال و نیم تلاش شبانه روزی داوطلبانه انجام داده ایم و هنوز نیز تمام و کمال در تلاش به سرانجام رساندن آن هستیم، تلاش برای پیوند دادن این مجموعه با ارزش از توانمندی های انسانی و با به کارگیری تکنولوژی در یک ظرف به نام ایران آکادمیا بوده است.
اهداف ایران آکادمیا چه هستند؟
ـ ما تا کنون علاوه بر ارتباطات گسترده با اساتید، دو کنفرانس با شرکت مستقیم اساتید و دست اندرکاران برگزار کرده ایم. آنگونه که اهداف آکادمی در کنفرانس اول جمعبندی و مستند شد و اکنون نیز به همان صورت روی سایت ایران آکادمیا منتشر شده است «موسسه ایران آکادمیا به آموزش علوم انسانی و اجتماعی می پردازد. هدف این موسسه ارتقای توانایی دانشجویان در درک و تحلیل پدیده ها و مسائل اجتماعی بر پایه اندیشه سنجشگر و روشمند علوم انسانی و اجتماعی با نظر به جامعه و فرهنگ ایران در متن جهان معاصر است» حتی در تدقیق کلمات این اسناد متفکران و اساتید برجسته ای چون داریوش آشوری، رضا براهنی، سعید پیوندی، محمد رضا نیکفر، عطا هودشتیان و دیگر اساتید به تفصیل بحث و گفتگو کرده اند.
گذشته از اهدافی که روی کاغذ می آیند ایجاد چنین نهادی دستاوردهایی را موجب می شود که شاید در ابتدا متوجه شان نباشیم. برای نمونه برخی از اساتید بیان می کردند که این فقط پاسخ به نیاز دانشجویان ایرانی نیست، بلکه مورد استقبال استادانی نیز هست که تخصص و تحقیقاتشان به طور خاص در رابطه با ایران بوده یا برای دانشجویان ایرانی کارآ و مفید است و به این ترتیب می توانند آنرا به مخاطب ایرانی خود منتقل کنند. به این ترتیب ظرف و بستری فراهم می شود که بر جدایی و پراکندگی وسیع جغرافیایی فائق آمده و تمام مخاطبان و قابلیت های لازم را در خود سرجمع می کند.
شما اخیرا کمپینی به نام «آگاهی موجب تحول می شود»5 راه اندازی کرده اید. هدف این کمپین چیست و امیدوارید که جامعه ایرانی در خارج کشور چگونه با آن برخورد کند؟
ـ این یک نهاد ایرانی و برای مخاطب ایرانی و با هدف آینده ای بهتر برای جامعه ایران است. با این توصیف امیدواریم که جامعه ایرانی آن را از آن خود دانسته و از آن پشتیبانی کند. این جامعه از بخش های مختلفی تشکیل شده. طی این پروژه تا این نقطه فعالان مدنی و مبتکران این نهاد به عنوان بخشی از این جامعه به وظیفه خودشان در به دوش کشیدن بار سامان دادن به این نهاد عمل کردند و اراده کرده اند که آن را ادامه بدهند. همچنین بخش قابل توجهی از متفکران و اساتید برجسته جامعه ایرانی در مشارکت فعال و مستقیم یا پشتیبانی از آن صمیمانه همت کرده اند. و حال آنها در این مرحله که تمام زیرساخت های لازم فراهم شده با راه اندازی این کمپین به بقیه اعضای جامعه ایرانی رو آورده اند و با آنها خواست مشارکت عمومی را در میان گذاشته اند تا هر کس به وسع خود و به هر میزان و به هر ترتیب که مایل بود نقش خود را در راه اندازی این نهاد ایرانی ایفا کند. شاید دانشجویی با یک روز پول توجیبی خود، معلمی در حد هزینه یک یا چند کتاب و یک کارآفرین و صاحب کسب و کار با اسپانسر کردن پروژه.6 در کنار این ممکن است کسانی مایل باشند بنا بر توان و تخصص خود کمک های غیر مالی و داوطلبانه برای موفقیت بیشتر کمپین در زمینه معرفی و تبلیغ، بازاریابی و جلب اسپانسر انجام بدهند که می تواند بسیار سودمند باشد. امیدوارم که این نگاه به خوش بینی تعبیر نشده و روی واقعیت به خود بگیرد. ما به نوبه خود به جامعه ایرانی باور و اعتماد داشته و روی آن حساب کرده ایم و مشاهده کرده ایم که برای نمونه جامعه علمی ما که باعث افتخار ما هستند به این تلاش ها پاسخ شایسته ای داده اند. حال صمیمانه امید داریم که شاهد پاسخ شایسته جامعه ایرانی در معنای گسترده خودش در پشتیبانی از این تلاش باشیم.
چگونه به جامعه ایرانی اطمینان خاطر می دهید که پشتیبانی آنها به خوبی به کار گرفته می شود و موثر خواهد بود؟
ـ این مهمترین نکته ای است که ما وظیفه داریم پاسخگوی آن باشیم و خوشبختانه از آغاز به این وظیفه واقف بوده ایم و از این رو برای پاسخگویی شایسته به آن تمام ساز و کارهای ساختاری لازم برای یک نهاد سالم و کارآ را در اساسنامه منظور کرده ایم. به این معنی که ایران آکادمیا را هم مشروط به سیستم های نظارتی بیرونی دانسته و هم سیستم های نظارتی درونی چند لایه را سامان داده ایم. برای نمونه در زمینه آکادمیک هیئت علمی ایران آکادمیا متشکل از اساتید برجسته ایرانی است اما در کنار آن از پشتیبانی و نظارت آکادمیک یکی از معتبرترین دانشگاه های هلند نیز برخورداریم. همچنین در زمینه مالی این ابتکار به عنوان پروژه یک نهاد غیرانتفاعی در هلند به ثبت رسیده و بر این اساس حساب های آن توسط اداره مالیات نظارت شده و گزارشات دوره ای دریافت می کند و طبق قوانین گزارشات آن به طور عمومی در دسترس همگان قرار می گیرد. همچنین طبق اساسنامه وظیفه حسابداری به عهده موسسه ای از محاسبان قسم خورده است. در کنار اینها سیستم نظارتی چند لایه درون سازمانی ای نیز در نظر گرفته شده که شامل نظارت شورای مدیران، شورای مشاوران و در نهایت انتشار گزارش مالی به طور عمومی و شفاف است.
به این ترتیب ما تمام تلاش خود برای ایجاد ساختاری کارآمد و شفاف انجام داده و اینک قصد داریم که از سال تحصیلی پیش رو یعنی سپتامبر ۲۰۱۴ اولین دوره آموزشی را آغاز کنیم. از این بابت برای تکمیل مقدمات آن در فاصله باقیمانده برنامه زمانبندی شده بسیار فشرده ای داشته و بایستی تلاش بی وقفه ای انجام بدهیم. طبعا موفقیت تمام این تلاش های چند ساله در ارتباط مستقیم با تامین بودجه اولیه مورد نیاز برای مرحله آغازین است که لازم است بخشی از آن توسط مشارکت عمومی در کمپین یا به صورت اسپانسر تامین شود. بخش دیگر آن از نهادهای پشتیبان پروژه های مدنی و آموزشی با حفظ استقلال ایران آکادمیا تامین می گردد. جزییات مربوط به منابع تامین بودجه، میزان آن و بازه زمانی ای که فعالیت های علمی و آموزشی ایران آکادمیا را پوشش می دهد در گزارش های عمومی ایران آکادمیا بازتاب خواهد یافت. صمیمانه امیدواریم که جامعه ایرانی به این نیاز پاسخ شایسته بدهد، همانگونه که باور داریم جامعه ایرانی شایستگی داشتن چنین نهادی را دارد. پر واضح است که جامعه ایرانی کانادا یکی از مهمترین و موفقترین جوامع ایرانی است که می تواند نقش بسزایی در این مهم بازی کند.
برای اطلاعات بیشتر می توانید از وبسایت www.iran-academia.com بازدید نمایید با ایمیلcontact@iran-academia.com تماس بگیرید.
2- http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2011/11/111126_l44_universities_humanitie.shtml
3-Academic freedom and university autonomy
http://assembly.coe.int/ASP/XRef/X2H-DW-XSL.asp?fileid=17469&lang=en
4-http://iran-academia.com/about/faculty/ and http://iran-academia.com/about/advisory-board/
5- Knowledge Makes the Difference
