ابوالحسن بنی‌صدر
…نسبت استقلال و آزادی به یک انسان و به یک جامعه، نسبت تندرستی به او است. همانطور که حالت طبیعی بدن حالت سلامت است، حالت طبیعی انسان و جامعه نیز، حالت مستقل و آزاد است. به سخن دیگر، استقلال و آزادی ذاتی حیات هر انسان و هر جامعه انسانی است…
پرسش اول: آیا یک شبه می‌توان استقلال و آزادی را به دست آورد:
● پرسش: آیا استقلال وآزادی را یک شبه هم می‌توان بدست آورد؟ اگرشما از وام که پول نفت است استفاده نکنید دزدان از آن استفاده خواهند کرد. پس چه باید کرد؟
٭ در پاسخ به پرسش اول هموطن پرسش کننده باید گفت که نسبت استقلال و آزادی به یک انسان و به یک جامعه، نسبت تندرستی به او است. همانطور که حالت طبیعی بدن حالت سلامت است، حالت طبیعی انسان و جامعه نیز، حالت مستقل و آزاد است. به سخن دیگر، استقلال و آزادی ذاتی حیات هر انسان و هر جامعه انسانی است. انسان و جامعه در حالت مستقل و آزاد، این ویژگی ها را دارد:
۱ – انسان و جامعه مستقل و آزاد، در زندگی قائم، به فعالیتهای استعدادها و فضلهای خویش است و زندگی را عمل به حقوق خویش می گرداند. نه تنها متکی به خویش است، بلکه هر یک از فعالیتهای او، ساخته و سازنده اند. کسی که کار می کند، کار او واقعیت دارد و حاصل کار او نیز واقعیت دارد. بخشی از آن صرف تجدید نیرو و بخشی دیگر مازاد و سرمایه می‌شود. اما کسی ای که ثروت خویش را می‌فروشد و با آن زندگی می کند، درآمد او، از تخریب پدید می‌آید و مصرفش هم ویرانگر است.
۲ – در حقیقت، زندگی انسان جز عمل به حقوق ذاتی او نیست. و به یمن عمل به حقوق ذاتی و فعالیتهای استعدادها و فضلهایش رشد می کند وقتی
۳ – فعالیتهایش خودانگیخته هستند. در حقیقت، خودانگیختگی همان استقلال و آزادی در فعالیتهای حیاتی است. رشد به کمال می رسد وقتی خودانگیختگی انسان کامل می‌شود.
۴ – هرگاه انسانها و جامعه ها مستقل و آزاد باشند، میان آنها رابطه مسلط – زیر سلطه پدید نمی آید. بدین سان، بود استقلال و آزادی نبود روابط قوا است. در نتیجه،
۵ – استقلال و آزادی جهان شمول است: همه انسانها و همه جامعه ها از این دو حق برخوردارند. بنا بر این، زیست جهانیان در استقلال و آزادی، رشد همآهنگ همه انسانها و جامعه ها و عمران طبیعت است. در حقیقت،
۶ – زیست در استقلال و آزادی، نبود فعالیتهای ویرانگر و بود فعالیتهای سازنده است. در همان حال،
۷ – فقدان روابط قوا یعنی این که دو انسان و دو جامعه، یکدیگر را، در فعالیتها، نه تنها محدود نمی‌کنند، بلکه فراخنای فعالیتهای یکدیگر را گسترده تر و امکانات رشد یکدیگر را افزون تر میکنند. و
۸ – حالت استقلال و آزادی حالتی است که، در آن، انسان با واقعیتها رابطه مستقیم برقرار می کند. این ویژگی و ویژگی دیگر که خودانگیختگی است، به هرکس امکان می دهند، در هر زمان، میزان برخورداری خود را از استقلال و آزادی اندازه بگیرد. چرا که عقل قدرتمدار نمی‌تواند با واقعیت رابطه مستقیم برقرار کند. با آن، از طریق و از دید قدرت رابطه برقرار می کند. به سخن دیگر، واقعیت را آن سان می بیند و می شناسد که با توقع قدرت سازگار باشد. بکار بردن این دو ویژگی آسان می‌شود وقتی همراه می‌شود با ویژگی زیر:
۹ – حالت وجدان بر استقلال و آزادی و بکار بردن آن، آدمی را در رابطه مستقیم با واقعیت قرار می دهد و این رابطه به او امکان می دهد که هر واقعیتی را در رشد بکار برد. حال آنکه، وقتی عقل قدرتمدار است نه می‌تواند با واقعیت رابطه مستقیم برقرار کند و نه می‌تواند آن را در رشد بکار برد. چراکه تنها می‌تواند با ویران کردن، قدرت را بزرگ و متمرکز کند.
دو مثال بزنیم تا که کاربرد واقعیت ها را در رشد، آسان دریابیم و از آن، در تمرین برقرار کردن رابطه مستقیم با واقعیت و بکار بردنش در رشد، سود جوئیم: کشورما صاحب منابع بزرگ نفت و گاز است. عقل قدرتمدار با این منابع، از راه قدرت و کاربردش در افزودن بر قدرت می نگرد. پس نفت را و گاز را دو ماده می بیند که بکار فروختن هرچه بیشتر و بدست آوردن درآمد و از آن خود کردن این درآمد می نگرد. این عقل، هرگاه فراوان کاربردهای این دو ماده را به او پیشنهاد کنی و اگر هم زیان بکاربردنشان در تولید انرژی برای محیط زیست را به او خاطر نشان کنی، توان درک پیشنهاد و زیان برای محیط زیست را به خود نمی دهد و اگر هم بدهد، از درک پیشنهاد ناتوان می ماند و اگر هم بتوانی به او بفهمانی، از بکار بردنش ناتوان می‌شود. مگر این که مطمئن شود بکار بردن پیشنهاد درآمدی بیشتر عاید او می کند. در این صورت نیز، راه حل پیشنهادی را وقتی بکار می برد که بزرگ و متمرکز شدن قدرت آن را ایجاب کند. به سخن دیگر، عقل قدرتمدار بهمان اندازه که از برقرار کردن رابطه مستقیم با واقعیت ناتوان است، از کاربردهای بسیار در دسترس نیز غافل می ماند و اگر هم آنها را به او بشناسانی، نمی‌تواند بکار برد.
تولید کنندگان و مصرف کنندگان مواد مخدر، با واقعیت (موادی که از آنها، مخدرها ساخته می شوند)، رابطه مستقیم برقرار نمی‌کنند: تولید کننده ها ولو می دانند که بکار بردن این مواد ویرانگر حیات هستند، باوجود این، ثروتی که می‌توان از تولید و فروش مواد مخدر بدست آورد، برآنشان می دارد که این مواد را تولید و عرضه کنند. معتادان، ولو می دانند که با استعمال این مواد خویشتن را تخریب میکنند، اما با این مواد، از راه گریز از وضعیت و حالتی و یا یافتن حالتی رابطه برقرار میکنند.
همانطور که رﮊیمهای مسلط بر منابع نفت و گاز حاضرند نفت را ارزان بفروشند که منبع انرژی دیگری جانشین آن نشود، تولیدکنندگان مواد مخدر نیز مراقبت میکنند از موادی که بکار می برند، فرآورده های دیگری تولید نشوند. از این رو است که باوجود گذشت یک قرن از استخراج نفت، نفت در اقتصاد ایران جذب و ادغام نگشته است. جذب و ادغام نگشته است زیرا نیازمند وجود سامانه اقتصادی تولید محوری مستقل و رشد یاب است و چنین اقتصادی با استبداد وابسته سازگار نیست. بدین سان، الف – میزان ویرانگری و ب – میزان محدودیت انسان و جامعه، و ج – اندازه ناتوانی از برقرار کردن رابطه مستقیم با واقعیت و د – اندازه ناتوانی از بکاربردن واقعیت در رشد، گویای غفلت از استقلال و آزادی هستند. و
۱۰ – از آنجا که قدرت، از جمله، فرآورده، پوشاندن حقوق و قلب کردن حقیقت ها است، حالت استقلال و آزادی، حالت مشاهده حقوق ذاتی خویش – بنا بر این حقوق ذاتی همه زیندگان – و شفاف گردانی زندگی است. در حقیقت، زندگی در استقلال و آزادی، بنفسه، شفاف است. در جامعه مستقل و آزاد، هر بار که کسی و یا گروهی برآن شوند که با پوشاندن حقوق و حقیقت ها، بسود خود، رابطه قوا برقرار کنند، شفاف گردانی ها آن کس و یا گروه را از زور مداری و برقرار کردن رابطه قوا رها می گرداند. در حقیقت،
۱۱ – عقلهای مستقل و آزاد، بدان خاطر که مستقل و آزاد هستند، در استقلال و آزادی، بایکدیگر رابطه برقرار میکنند. عقلهای قدرتمدار جز ازراه قدرت و بر وفق توقعات آن، نمی‌توانند با یکدیگر رابطه برقرار کنند (رابطه قوا همین است). بدین قرار، ارتباط عقلها، به تنهائی، مشکل را حل نمی کند. چرا که عقلهای قدرتمدار در رابطه، رابطه با یکدیگر را تنظیم رابطه با قدرت می دانند و میکنند. در واقع نیز، تنظیم رابطه با قدرت است. از این رو، نخست عقل قدرتمدار را می باید نقد کرد تا که استقلال و آزادی خویش را بازیابد. عقلهای آزاد رابطه با یکدیگر را رابطه حقوق با یکدیگر، رابطه استقلال و آزادی هریک با استقلال و آزادی دیگری می دانند و میکنند. در واقع نیز چنین است. از این جا است که دانش بنا بر این که در قدرت بکار رود و یا انسانهای برخوردار از استقلال و آزادی، آنرا در رشد بکار برند، دو نقش متضاد پیدا می کند. وقتی در قدرت بکار می رود، مؤلفه ای از مؤلفه های قدرت می‌شود و میزان ویرانگری را افزایش می دهد. و هرگاه بکار استقلال و آزادی آید، کاربرد استعدادها و فضلها را بهتر و میزان رشد و شتاب آن را بیشتر می کند.
بدین سان، هرگاه فرض کنیم علمی وجود دارد که بکار قدرت نمی آید، و برایش کاربردهائی را بجوئیم که بکار رهائی اکثریت زیر سلطه می آیند، عقلهای این اکثریت می باید استقلال و آزادی خویش را باز جسته باشند تا بتوانند دانش و فن را در رشد خویش ، افزودن برگستره خودانگیختگی خود، بکار برند.
۱۲ – دانشهائی که بکار آن می آیند که اکثریت بزرگ استقلال و آزادی خویش را باز یابند، سانسور می شوند. به سخن دیگر، قدرت حاکم، هر دانش و فنی را که با وجود خود ناسازگار بیابد، سانسور می کند. در عمل نیز، از باستان تا امروز، چنین بوده است و هست. ایدئولوﮊی قدرت حاکم، هر بیان قدرت ناسازگار با خود را نیز سانسور می کند. این واقعیت گویای ربط مستقیم دانش و فنی با استقلال و آزادی است که آگاهی آدمی از آنها، بدو امکان می دهند از نظام سلطه گر – زیر سلطه رها بگردد. چنین دانش و فنی را نه قدرتمدارها اندر می یابند و نه بدان کاربرد می دهند. بسا دانش ها و فنونی که بکار قدرت در جریان متمرکز و بزرگ شدن نیز می آیند، گرفتار دو نوع سانسور می شوند: سانسور با این هدف که اکثریت بزرگ زیر سلطه از آنها آگاه نشوند و سانسور برای این که رقیبها از آنها آگاه نشوند. بدین قرار، استقلال و آزادی انسان با همه دانشها و فن ها سازگار است و عقل مستقل و آزاد می‌تواند به آنها، در رشد، کاربردهای مختلف بدهد. یافتن و انتشار دانشها و فن ها که همگان بتوانند در بازیافت استقلال و آزادی خویش و رشد بکارشان برند، کاری است که اهل دانشی میکنند که عرفان انسانها را بر استقلال و آزادی خویش، راهبر تحقیق خویش می دانند.
۱۳- بنا بر تحقیقی (۱)، در غرب، در فاصله یک قرن، نابرابریها بیشتر شده اند: نابرابریها در ۲۰۱۳، از نابرابریها در ۱۹۱۳ بیشتر شده اند. بدین قرار، باوجود رشد علمی و فنی و برخورداری شمار بزرگ تری از دانش و فن، نابرابریها بیشتر شده اند، نویسنده کتاب بر اینست که تعمیم دانش و فن عامل برابری است. بنظر او، در غرب، یک طبقه متوسط نیز بوجود آمده است. مارکس از عامل رشد غافل بوده است و لیبرال ها بر این خطا هستند که می پندارند رشد و رقابت مشکلها را حل میکنند حال آنکه بر نابرابریها می افزایند و مشکلها را بزرگ تر میکنند. اینست که نابرابریها افزون گشته اند.
هرگاه، در مقیاس جهان، با واقعیتی که نابرابری است رابطه مستقیم برقرار کنیم، دینامیک نابرابری را از دینامیک های رابطه مسط – زیر سلطه می یابیم و روشن می بینیم که علم و فن وقتی بکار برابر گرداندن می آیند که هر انسان و هر جامعه، از موقعیت زیر سلطه، دقیق تر بخواهی، از روابط مسلط – زیر سلطه رها شود. بدین قرار، استقلال و آزادی امکان می دهند هم دانش بر دانش و فن بر فن را افزود و هم کاربردهای آنها را در رشد، رشد در استقلال و آزادی، پر شمار تر کرد. لذا، دانش و فن جستن یک کار است و کاربردهای آن را در استقلال و آزادی یافتن، کاری دیگر است. روشن است که بکار بردن دانش و فن در استقلال و آزادی، بنوبه خود، جریان مداوم گذار از نابرابری به برابری است. از جمله به این دلیل که تعمیم دانش و فن نابرابری را برابری می گرداند.
از این رو است که جوینده دانش و فن، وقتی می خواهد بکار استقلال و آزادی انسان بیاید، به یافتن و پیشنهاد کاربردهای آن اهمیتی به تمام می دهد. کاربردها در همان حال که به زیر سلطه ها امکان می دهند دانش و فن را در استقلال و آزادی را باز یافتن بکاربرند، مانع از سانسور شدن دانش و فن، در مواردی، بکار گرفته شدنشان در تحکیم رابطه مسلط – زیر سلطه می شوند.
۱۴ – بدانیم که استقلال و آزادی از جنس قدرت نیستند. زیرا اگر ندانیم که این دو از جنس قدرت نیستند و بلکه این دو را قدرتی باورکنیم که یک انسان و یا یک جامعه دارد، گرفتار زیان بارترین فریفتاریها گشته ایم. امر واقع مستمر اینست که زبان استقلال و آزادی در زبان قدرت از خود بیگانه گشته است و کار نگاه داشتن کلمه ها و تغییر معانی آنها را آسان کرده است. استقلال و آزادی در شمار دو کلمه ای هستند که ایدئولوﮊی ها، آنها را قدرت معنی کرده اند. در یک بیان قدرت، حق، از جمله استقلال و آزادی، به قدرت تعریف می شوند که هر فرد باید از آن برخوردار باشد (لیبرالیسم) و در بیان قدرت دیگری، برخورداری انسان از استقلال و آزادی و بازیافتن خودانگیختگی، در پایان صیرورت دیالکتیکی، تحقق یافتنی است (مارکسیسم ).
بدین قرار، از ویرانگرترین از خود بیگانگی ها، از خود بیگانگی ایدئولوﮊیک است. رهائی از آن، نیاز به بیان استقلال و آزادی، بمثابه اندیشه راهنما است. روشن سخن این که اندیشه راهنما وقتی بیان قدرت است، استقلال و آزادی نمی‌توانند قدرت فرد شمرده نشوند. اما قدرت فرد در رابطه قوا با دیگری، کار برد دارد. در این رابطه، قوی تر مسلط و ضعیف تر زیر سلطه می گردند. بدین خاطر است که کاهش و افزایش خودانگیختگی هر انسان و هر جامعه، اندازه بسته بودن نظام سلطه گر – زیر سلطه است. بدین قرار، محققی که میان دانش و استقلال و آزادی انسان رابطه برقرار می کند، مراقب است که زبان آزادی و نه زبان قدرت را بکار برد و تعریفهائی از استقلال و آزادی پیشنهاد کند که قدرت بن مایه آنها نباشدو در آنها هیچ از قدرت نباشد.
۱۵ – فریفتاری سخت مرگبار و ویرانگر دیگر که انسانها را از استقلال و آزادی و دیگر حقوق خویش، در معنائی که دارند و نه در معنائی که قدرت به آنها می دهد، این فکر غلط است که گویا اکثریت می‌تواند قدرت را از آن خود کند. قدرت تقسیم پذیر نیست تا بتوان آن را در اندازه های مساوی تقسیم کرد و میان تمامی اعضای جامعه توزیع کرد. در دموکراسی های لیبرال این فکر پذیرش همگانی جسته، به یمن انتخابات، اکثریت صاحب قدرت می‌شود. غافل از این که نه قدرت قابل تقسیم است و نه بدون تمرکز، وجود پیدا می کند. از این رو است که اکثریت خواه چپ و خواه راست باشد، اقلیت نخبه است که قدرت متمرکز را بکار می برد. و چون قدرت از راه تمرکز و بزرگ شدن برجا می ماند، دولت به خدمت قدرت (سرمایه داری) در می آید.
هرچند نقد مارکس بر دموکراسی لیبرال بجا است، اما دیکتاتوری پرولتاریا که او پیشنهاد می کند، بخصوص تصدی قدرت دولت توسط «حزب پیش آهنگ طبقه کارگر» که لنین پیشنهاد می کند، همچنان قدرت است که در جریان متمرکز و بزرگ شدن بکار می رود. حاصل کار استالینیسم می‌شود.
از این رو، دانش و فنی باید که انسان را از بندگی قدرت برهد: بیان استقلال و آزادی. اگر ادگار مورن می‌گوید غرب در بن بست است زیرا توان یافتن و پیشنهاد اندیشه راهنمائی را ندارد که انسان امروز را به حل مشکلها توانا کند، بدین خاطر است که بیان های یافته و بکار رفته، همه، بیان های قدرت بوده اند و هستند و انسان را در بندگی قدرت نگاه می دارند.
در بن بست، کوششهای علمی ای ارجمند هستند که دریافتن دانشی بکار می روند که به انسانها امکان دهد استقلال و آزادی خویش را بازیابند. اگر قدرت را می باید یکی داشته و دیگری نداشته باشد تا از رهگذر رابطه این دو، وجود پیدا کند، استقلال و آزادی، دو حقی هستند که وقتی همگان از آنها برخوردارند، رابطه قوا بی محل می‌شود. از این رو، حق و استقلال و آزادی و عدالت و… می باید تعریفهای خویش را در بیان استقلال و آزادی و به زبان آزادی، بازیابند تا که همگان شهروندان براستی حقوقمند بگردند. حاصل این که
۱۶ – ارتباط مستقیمی وجود دارد میان اندیشه راهنما و برقرار کردن رابطه با واقعیت و شناخت آن. اینک می دانیم که ذهن دانش پژوه بر یافته او اثر می نهد. هر عقل، واقعیت را وقتی می بیند که بتواند برآن محیط شود. پس، از واقعیت، هرآنچه بیرون از قلمرو او قرار می گیرد را نمی بیند. تازه، بخشی از واقعیت را که در سپهرش قرار می گیرد، چنان می بیند که ساختار و نظام ارزشیش اجازه دیده شدنشان را می دهند. بدین قرار، هرگاه بنا بر ارتباط مستقیم با واقعیت و شناخت آن، همان سان که هست باشد، نخست عقل است که می باید از استقلال و آزادی خود بطور کامل برخوردار باشد. به سخن دیگر، از هر محدود کننده ای که احاطه او را بر واقعیت ناممکن سازد، رها باشد. این رهائی به موازنه عدمی را اصل راهنما کردن میسر می‌شود.
بدین قرار، مشکل ناسازگاری ایدئولوﮊی با رابطه مستقیم برقرار کردن با واقعیت و شناخت آن همان سان که هست را باید حل کرد تا که دانش بمثابه شاخت واقعیت همان سان که هست و بکاربردن آن در کمال بخشیدن به استقلال و آزادی، حاصل آید. اصل راهنمائی که مشکل را حل می کند و عقل را در ارتباط مستقیم برقرار کردن با واقعیت و شناخت آن، همان سان که هست، بکار می آید، موازنه عدمی است. بدین موازنه است که عقل با هستی اینهمانی می جوید و واقعیت را همان سان که هست می بیند.
بدین سان، اندازه دیده نشده ها از واقعیت مورد شناخت، گویای اندازه محدود بودن عقل، به سخن دیگر، غافل بودنش از استقلال و آزادی مشاهده کننده است. لذا، ایدئولوﮊی زدائی، وقتی ایدئولوﮊی بیان قدرت است برای یافتن و پیشنهاد کردن دانش و فنی که بکار استقلال و آزادی انسان می آیند، بخش و بخشی مهم از کار علمی است. این کار، نیاز به تمرین بکار بردن موازنه عدمی بمثابه اصل راهنما و به معنای رها شدن از هر محدود کننده و این همانی جستن با هستی بی کران دارد.
۱۷ – زبان قدرت در شمار محدود کننده های مهم است. چرا که زبان قدرت بکار علم بر واقعیت آن سان که هست نمی آید، هرگاه کلمه ها از بن مایه قدرت رها شوند و جمله ها نیز، پژوهشگر می‌تواند آن را در علم بر واقعیت بکار برد. اگر نه، نمی‌تواند. یافته عقل وقتی زبانی که بکار می برد، زبان قدرت است، همواره، آمیخته ای از علم و ظن است. هراندازه عقل قدرتمدار تر و زبانی که بکار می برد، بیشتر زبان قدرت باشد، اندازه ظن بیشتر و اندازه علم کمتر می‌شود. هرگاه با این واحد اندازه گیری نظریه ها را بسنجیم، میزان ظن موجود در آنها را دقیق تر اندازه می گیریم. این اندازه گیری به ما امکان می دهد در یابیم چرا هراندازه ظن بیشتر، نظریه با قدرت سازگارتر. چنانکه نظریه سازگار با استبداد فراگیر، همه ظن است و از علم هیچ در خود ندارد.
برای مثال، ولایت مطلقه فقیه که، بنا برآن، فقیه برجان و مال و ناموس مردم بسط ید مطلق دارد، یکسره ظن و مجاز است. چراکه از آن علمیکه در استقلال و آزادی، در خودانگیختگی انسان کاربرد دارد، هیچ ندارد. فاقد ویژگی های علم است ازجمله” وجود دلیل در خود نظریه”. در حقیقت، دلیل صحتش، قول گوینده ایست که گفته او را بی چون چرا باید بکار برد. طرفه اینکه آن گوینده نیز چنین ولایتی را نخواسته و نگفته است.( چون نام ان گوینده را که به قول او استناد میکنند نیاورده اید ،جملات برای خواننده کمی مبهم به نظر میرسد.) زبان بکار رفته در بیان این نظریه، زبان قدرت است: معنی ولایت در قدرت از خود بیگانه شده و قدرت فقیه بر مردم معنی جسته است. این قدرت مطلق بر جان و مال و ناموس مردم است که بکار بردن قدرت فراگیر بر مردم، در جان و مال و ناموس! (جمله سلیس نیست منظورتان چیست ؟ )
بدین سان، زبان بکار رفته در یک کار علمی، در جا، ما را از چند و چون یافته علمی آگاه می کند. با بکار بردن زبان قدرت، زبانی که در آن کلمه ها و جمله ها ترجمان قدرت (= زور) هستند، عقل می‌تواند بیان قدرتی را بسازد و بدان صفت علمی نیز بدهد و با استفاده از «اسطوره علم» آن را بقبولاند. اما چنین یافته ای جز در ویرانی و مرگ کاربرد پیدا نمی کند. چنانکه، در قرن بیستم، ایدئولوﮊیها در جنگ بایکدیگر شدند و جامعه را در درون و با بیرون گرفتار ویرانگر ترین و مرگبارترین جنگها کردند. این واقعیت ما را راهبر می‌شود به واقعیت دیگری که عبارت است از: با زبان آزادی، بیان قدرت نمی‌توان ساخت و این زبان، در اظهار بیان استقلال و آزادی و علم کاربرد دارد. و
۱۸ – ویژگی دیگر و مهم از ویژگی های انسان و جامعه مستقل، زیست رها از تضادها و تبعیض ها است. چرا که تضادها و تبعیض ها ترجمان قرارگرفتن انسان در روابط مسلط – زیر سلطه هستند و قرار گرفتن در این رابطه، جز با غفلت از استقلال و آزادی، میسر نیست. اینست که اقتضای کار علمی وقتی علم با استقلال و آزادی رابطه می جوید، زیستن در بیرون رابطه مسلط – زیر سلطه و برخوردار شدن از استقلال و آزادی است. این برخورداری است – چنانکه توضیح داده شد – که به آدمی امکان می دهد واقعیت را همان سان که هست شناسائی کند. هراندازه بیشتر آدمی بیرون از روابط قوا بزید، توان او بر شناخت واقعیت بیشتر می‌شود.
بدین سان، حالت رها از تضادها و تبعیض ها، امکان رابطه بر قرار کردن با حق را فراهم می آورد:
۱۹ – حق چیست؟ پرسشی است که پرسش شونده را در مقام تعریف حق قرار می دهد. هرگاه او حق را به قدرت تعریف کند، ناحق را جانشین حق کرده است (تعریف لیبرالیسم از حق چنین است). اما اگر بخواهد حق را به ویژگی هایی که دارد تعریف کند چنان که در تعریف، از قدرت تهی باشد، هنوز برداشت هر آدمی از حق، از جمله استقلال و آزادی، نسبی است. از این رو، اختلاف برداشت ها وجود پیدا میکنند. پوزیتویستها اصل ابطال پذیری را محک گردانده اند و برآن شده اند، هر آنچه قابل ابطال باشد، علم است و اگر نه، علم نیست. غیر از این که اصل خود ناقض خویش است زیرا هرگاه قابل ابطال باشد، دیگر بکار تشخیص علم از غیر علم نمی آید و اگر غیر قابل ابطال باشد، علم نیست و بکار تشخیص علم از غیر آن نمی آید، در بر گیرنده تناقض فاحش دیگری است: علم نیست که قابل ابطال است ناعلم موجود در نظر است که قابل ابطال است. به سخن روشن، برداشت هر انسان از حق، می‌تواند آمیخته ای از علم و ناعلم باشد، این به یمن، جریان آزاد اندیشه ها و از رهگذر نقد است که ناعلم ابطال و علم ما به علم قطعی نزدیک تر می‌شود. هرگاه این یافته را در تعریف خود از استقلال و آزادی و یا در شناخت واقعیت بکار بریم، تعریف ما از قابلیت نقد شدن، برخوردار می‌شود. این نقد، تعریف را کامل تر می کند. هرگاه موضوع کار شناخت یک واقعیت باشد، کار در بستری انجام می گیرد که بستر جریان آزاد نظرها و دانش ها است.
هرگاه شناخت بکار استقلال و آزادی انسان بیاید، نقد آن را از ناعلم می زداید و اگر بکار قدرت بیاید، نقد جای خود را به سانسور علم می دهد و شناخت را از علم خالی تر و از نا علم پر تر می کند. برای مثال، ولایت مطلقه فقیه و دیالکتیک استالین و نظر هیتلر در باره نژاد و از خود بیگانه شدن دین ها در بیانهای قدرت، نمونه هائی هستند از کاستن از علم و افزودن بر ناعلم ترجمان توقعات گردان قدرت.(این جمله که زیرش خط کشیدم نامفهوم است )
۲۰ – از ویژگی های انسانهای مستقل و آزاد و جامعه مستقل و آزاد، شادی و امید است. به سخن دیگر، شادی و امید ترجمان استقلال و آزادی هستند. انسان مستقل و آزاد، در درون شاد و امیدوار است. و غم و یأس ترجمان قدرتمداری هستند. از این رو، کسی که برآن می‌شود بر واقعیت آن سان که هست علم بجوید و خویشتن را دانشجو می شمارد، نیک می داند که بدون حالت شاد که گویای استقلال و آزادی او است و بدون امید که گویای عزم او به علم جستن و کاربردهای آن را یافتن، نمی‌تواند وارد عمل شود. چنانکه هرگاه بخواهد برای رها شدن و رها کردن از روابط سلطه گر – زیر سلطه، مبارزه کند، باز این شادی و امید هستند که گویای عزم او به پیروزی در مبارزه هستند. و نیز،
۲۱ – مصلحت در علم کار برد ندارد. هرگاه علم، در استقلال و آزادی انسان، کاربرد بجوید، عالم می باید تمام علم را اظهار کند. حال آنکه وقتی علم با مؤلفه های دیگر، قدرت را پدید می آورد، مصلحت محل عمل پیدا می کند. بسا مصلحت ایجاب کند که علم سانسور شود و یا با ظن در آمیزد و یا بخشی از آن سانسور شود. از این رو، دانش پژوهی که علم را می جوید تا که بکار استقلال و آزادی انسانها بیاید، مصلحت بی محل و حقیقت با محل می‌شود. از این رو است که دانش وقتی بی کم و کاست اظهار می‌شود، قابل تمیز است از دانش وقتی با رعایت مصلحت بیان می‌شود.
بدین سان، ایستادگی برحق ویژگی مستقل و آزاد بودن هر انسان و هر جامعه و اظهار بی کم و کاست دانش ویژگی ربط مستقیم دانش با استقلال و آزادی است.
۲۲ – حاصل سخن این که ویژگی استقلال و آزادی انسان، استقلال و آزادی او در گرفتن تصمیم و آزادی او در گزینش نوع تصمیم، بطور عام، خودانگیختگی او است. اما ویژگی این خود انگیختگی نیز اینست که استعداد رهبری او تحت امر رهبری بیرون از خود او نباشد. هرکس خود خویشتن را رهبری کند و از تمامی حقوق شهروندی برخوردار باشد.
هرگاه بخواهیم در قلمرو پژوهش علم و فن، این اصل را بکار بریم، گوئیم، دانشی که به دستور جسته آید (حکم موسیلینی ظرف یک ماه باید ایدئولوژی ساخته شود و حکم شاه سابق بر تدوین ایدئولوژی شاهنشاهی بر مبنای دیالکتیک و…)، دانش آمیخته به ظن و گمان است که بکار قدرت و قدرتمداری می آید.
بدین قرار، هرگاه یک انسان و یا یک جامعه، ویژگی های انسان و جامعه مستقل و آزاد را از دست داده باشد، یک شبه نمی تواند آن ویژگی ها را باز یابد. بسته به میزان از دست دادن ویژگی ها، زمان می برد. پرسش کننده گرامی و دیگر ایرانیان می توانند در خود و در جامعه خود تأمل کنند و از خود بپرسند چه اندازه از ویژگی ها را از دست داده اند؟ کار را باید با تمرین به یادآوردن و در یاد نگاه داشتن استقلال و آزادی، بمثابه دو حق از حقوق ذاتی آغاز کرد. سپس، کوشید ویژگی ها را باز جست. طول زمان بستگی مستقیم دارد به میزان قوت اراده مستقل و آزاد زیستن و اندازه کوشش برای بازیافت ویژگی های زندگی در استقلال و آزادی.
٭پرسش دوم و پاسخ آن:
● اگرشما از وام که پول نفت است استفاده نکنید دزدان از آن استفاده خواهند کرد پس چه باید کرد؟
٭ پاسخ پرسش: هرگاه قصد پرسش کننده اینست که درآمد نفت را اگر آدمی وام نگیرد و بکار سرمایه گذاری نبرد، دزدان از آن استفاده خواهد کرد، بر او است که بداند: همه آنها که کار خود را بدست آوردن سهم بیشتر از درآمد نفت میکنند، در توجیه عمل خویش از این اصل دروغ « اگر من آن را از آن خود نکنم و استفاده صحیح از آن نکنم، سوء استفاده کنندگان آن را خواهند برد و خواهند خورد». بر او است که به این حقیقتها توجه کند:
۱ – نفت ثروت ملی و متعلق به نسلهای امروز و فرداها است. یک ملت رشید آن را به بهای ناچیز نمی‌فروشد و درآمد را خرج نمی‌کند. بلکه آن را در اقتصاد تولید محور خود، بکار می‌برد.
۲ – برفرض که این ثروت ملی را فروخت، چنان می‌فروشد که درآمد درخوری حاصل کند و این درآمد را به سرمایه تبدیل می کند، به ترتیبی که جوانان کار پیدا کنند و از حاصل کار خود، درآمد بدست آورند.
۳ – چون ثروت ملی که نفت و گاز و دیگر منابع طبیعی است به جمهور مردم تعلق دارند، درآمد حاصل از آن، سرمایه ملی است و می باید، سرمایه بگردد و در مالکیت مردم باقی بماند. تا افراد برآن نشوند که با استفاده از موقعیت خود در سلسله مراتب قدرت، سهمی از آن را صاحب شود.
۴ – نظام بانکی کشور می باید چنان سازمان بجوید که دزدان به اعتبارهای بانکی دسترسی نداشته باشند و جریان پول از بانک به سرمایه گذاری و تولید و از تولید به تولید کنندگان باشد. هرگاه اعتبارها از بانک به افراد و از افراد به بازار خرید برای مصرف شد، اقتصاد مصرف محور است و اعتبارهای بانکی تورم زا و مخرب اقتصاد تولید محور می‌شود. بودجه دولت نیز هرگاه از راه سرمایه گشتن و در تولید بکار افتادن بدست شرکت کنندگان تولید نرسد و همچون قدرت خرید توزیع شود، تورم زا می‌شود و اقتصاد تولید محور را ویران و اقتصاد مصرف محور را توسعه می‌دهد . کاری که بودجه ایران در حال حاضر انجام می‌دهد، افزودن برتورم و ویران کردن اقتصاد تولید محور و توسعه بخشیدن به اقتصاد مصرف محور است.
۵ – یک اقتصاد تولید محور سالم پیشخور نمی کند. یعنی تولید سالانه آن مصرف سالانه را کفاف می‌کند و مازاد نیز می یابد که سرمایه و نیروی محرکه ای در اختیار نسل فردا می شود. درعوض، اقتصاد مصرف محور ناسالم، پیشخور می کند. تولید سالانه کفاف مصرف سالانه را نمی‌دهد و ناچار قرض می‌ستاند و خرج می‌کند و قرض ها برهم انباشته می‌شوند و بار سنگینی می‌شوند بردوش نسلهای آینده. اقتصاد ایران گرفتار این بیماری مهلک است.
۶ – اقتصاد تولید محور سالم، از پیش آینده را متعین نمی‌کند. توضیح این که نظامی را بوجود نمی‌آورد که نسل فردا مجبور از کار زندگی در آن شود.(منظورتان مجبور به فرار از ان است؟) نظام اقتصادی باید باز و تحول پذیر باشد. در حال حاضر، ایران فاقد نظام اقتصادی است. کار اول اینست که این نظام را پیدا کند. کار دوم اینست که در این نظام ساختها بسته و غیر قابل تحول نباشند. برای مثال، هرگاه ساخت هزینه های دولت تغییر دادنی نشوند. برای مثال نتوان از هزینه های جاری کاست و بر سرمایه گذاریها افزود و یا چاره جز افزودن بر هزینه های جاری نباشد و یا سرمایه گذاریها چنان انجام پذیرند که نسل فردا چاره ای جز برجا نگاه داشتنش نداشته باشد، از پیش گرفتار جبری شده است که نمی‌تواند خود را از آن برهد.
اقتصاد سرمایه داری هم پیشخور می‌کند و هم از پیش، آینده را متعین می‌کند. و وقتی، چنین اقتصادی زیر سلطه و مصرف محور است، هم بر ابعاد پیشخورکردن می‌افزاید و هم آینده را سخت تر متعین می‌گرداند.
بدین‌قرار، راه کار نه عمل به اصل دروغ بلکه بکاربستن این شش تدبیر است. کسانی که بخواهند از مجموعه تدابیری آگاه شوند که می‌باید بکاربرد، به «منشور اقتصاد تولید محور» مراجعه کنند.
