چالشی بزرگ پیشاروی صنعت هسته ای

مهرانمصطفوی

کشورفرانسه با 58 راکتور هسته ای از بزرگترین تولید کنندگان برق هسته ای در دنیامیباشد. 76 درصد برق فرانسه از طریقراکتورهای هسته ایتولیدمی شود،درصدی که در کشورهایبزرگدنیابینظیر است. گرچهتولید برق هسته ایآمریکا از فرانسهبیشتر است

وامریکاباتولیدبیش از 100 گیگاواتبزرگترین تولیدکننده برق هسته ای در جهان است اما درصد برق هسته ای در امریکا تنها 20 درصد کلتولید برق است. در کشورهایکوچک هم درصد برق هسته ایمیتواند بالا باشدچونباچندراکتور هم می توان بخش مهمی از برق کشورهایکوچک را تولیدکرد. کشورهایماننداسلونی،اسلواکی، سوئیس، بلژیک یاچک کشورهایی از این نمونه هستند. برخی از کشورها ماننداوکراین و ارمنستانکه نسبتا برق هسته ایبالاییدارند نیز وارٍث سیاست هسته ایشوروی سابق هستند

کشورفرانسهکهکشوری نسبتا پرجمعیت و بزرگ و صنعتی است نمونه منحصر بفردی می باشد. گسترش صنعت هسته ایفرانسهاندکى بعد از جنگجهانی دوم صورت گرفت. اینسیاست هم جنبه نظامی داشت و هم جنبه تولیدانرژی. برایاینکهفرانسهامریکا و انگلستان از سویی و روسیهشوروی از سویدیگر عقب نماندژنرالدوگل سرمایهگذاریبزرگی در صنعت هسته ای انجام داد بخشی از اینسیاستهاچون جنبه نظامی داشتندکاملامحرمانهبودند. بعد از او هم ژیسکاردستناینسیاست را خصوصا در زمینه تولیدانرژیتقویتکرد. بحران کمبود نفت در دهه 70، بالا رفتن قیمت آن و نیاز فرانسه به مستقل بودن در زمینه هسته ای، خصوصا فاصله سیاسیایکه در دهه هاى بعد از جنگ از هم پیمانانش در ناتو گرفت و همچنین حضور نظامی اش در افریقاکه به او اجازه می داد براحتی به منابع مهم اورانیومآفریقادسترسی داشته باشد باعث شد فرانسهتقریباتمامی هم وغم خود را در تقویت سیاست هسته ای قراردهد،  اما اکنوناینسئوال مهم در فرانسه مطرح شده است کهآیاباید به اینسیاست ادامه داد یا نه؟ برایاولین بار در زمان فرانسوا هولاند رئیسجمهوریفعلیفرانسه، تصمیمگرفته شد که تولید برق هسته ای از میزان فعلى (بیش از 76) درصد به 50 درصدکاهشیابد. البته طبق برنامه اعلام شده اینکاهش ظرف 15 سال آینده صورت خواهدپذیرفت. تحقیقات مختلف در سالهایاخیربیش از پیشکارایی و بازدهى مطلوب صنعت هسته ای را زیرسئوال برده است. تصمیمآلمان دال بر پایاندادناستفاده از انرژی هسته تا سال ٢٠٢٢، حادثه فوکوشیما و قبل از آن چرنوبیل از مواردىبودند که در تصمیم اخیر فرانسه موثر واقع شده اند .اما اکنون به غیر از مسئلهایمنینیروگاههای هسته ایواقعیتاقتصادیمهمینیزبر آن افزوده شده است و آن اینکهبرایاولین بارمحاسبات مختلف نشان میدهندکه در آیندهنزدیکبرقیکه از طریقانرژیهایتجدیدپذیرمانندآفتاب و باد بدست میایدهزینهبیشترى از برق هسته اینخواهد داشت. تا چند سال پیش همه بر این نظر بودندکههزینه تولیدانرژیهایتجدیدپذیربسیارگران تمام می شود و حتی تا چند برابر برق هسته ایبرآوردمی شد. اما اکنونپیشرفتتکنولوژىهای مختلف باعث پایینآمدنهزینه تولید این نوع انرژى ها اعم از برق خورشیدی، بادی و غیره شده است. 

مطالعهآژانسمحیط زیست و کنترلانرژیفرانسه  [et de la maîtrise de l’énergieenvironnementAgence de de‘  (Ademe)]  در باره هزینهتولید برٍق در فرانسه بنا بود در ماه آوریلگذشته منتشر شود اما به بهانهاینکهاینگزارشهنوزکامل نشده است، انتشار ان به تعویق افتاد. همین امر باعث شد که دو روزپیشسایتخبری مستقل “مدیاپارت” دست به انتشار تحقیق مزبور بزند. نتیجه مهم اینتحقیقاین است کهاگر فرانسه تا سال 2050 از انرژی هسته ایکاملاچشمپوشیکندمیتواند بدون هزینه ای بیشتر برق خود را از طریقانرژیهایتجدیدپذیرتولیدکند. اینبرایاولین بار است کهمسئلهکنارگذاشتنکاملانرژی هسته ای در فرانسه مطرح می شود و در این زمینه نه تنها انجمنهایمدنیبلکهیکآژانسدولتی،تحقیقى را منتشر نمودهکه توسط محققان و اندیشمندانبینالمللی مورد بررسی قرار گرفته است. طبق اینپروژه در سال 2050 فرانسهمیتواند برقش را 63 درصد از طریق باد، 17 درصد از طریقخورشید، 13 دزصد از طریق سد و 7 درصد از طریقگرمایی [مانندچوب و گرمایزیرزمینی] تهیهکند. بدین قرار امکاناینکه در فرانسه تولید انرژی هسته ایکاملا حذف شود بطور جدى تحت بررسی قرار گرفته شده است. 

 در فرانسهگروههاى صاحب نفوذجانبدارانرژى هسته ایبسیارقویهستند و علاوه بر این گذرانزندگى هزاران نفر به صنعت هسته ایوابسته است اما امروزههیچکدام توان پاسخگویى به استدلالهایطرفدارانانرژیهایتجدیدپذیر را ندارند. آنها تا چند سال پیشمدعیبودندکه تولید برق هسته ای هم ارزان است و هم باعث گرمی کرهزمیننمی شود چون اثر گلخانهای آن بسیارناچیز است. اما در حال حاضر هم تولید انرژیهایتجدیدپذیر  ارزان شده و هم اثر گلخانهای شان بسیارناچیز است. از اینروآخریناستدلالهایجانبداران صنعت هسته ایدیگر کار ارایی خود را از دست داده اند. باید اضافه کردکهقبلا جانبداران صاحب نفوذصنعت هسته اى در استدلال هاى خود گوشزد می نمودند که این صنعت به لحاظ نظامینیزامریاستراتژیکبرایفرانسهمیباشد اما اکنونبرآورد شده که  کشورهاییکهبمب هسته ایدارنداز جهت نگهدارى و هزینه به دلیل تعداد و حجم زیاد این تسلیحاتدچار مشکل اساسى میباشند.  بمبهائیکه تعداد آنها آنچنانزیاد است کهمیتوانندکلیهکرهزمین را چندین و چند بار از بین ببرند. جالب است کهبدانیمبرایاولین بار میشلروکار نخست وزیر اسبق فرانسهکه خود فرزندیکی از پدرانبمباتمیفرانسه است دو سال پیش در مقاله ایمدعی شد که کشور فرانسهباید از تسلیحات هسته ای اش چشمپوشىکندزیراهزینهنگهداریاین سلاح بسیاربالاست وبه کشور فشار اقتصادیزیادى را تحمیل می کند. یکژنرالفرانسوینیرهمیننظریه را ارایه داده بود، اماچندانمورد  توجه قرار نگرفت. هر چندوقتى نخست وزیر سابق فرانسهنیز  به این نظر اشاره می کند،  می تواند دال بر این باشد که  سلاح هسته ایاکنوندیگر آن اثر قدیم دوران جنگ سرد را ندارد و ارتش کشورهابیشترنیاز به سلاحهاییدارندکهبتوانندبراحتی و بسرعت و بطور محلی از آنها استفادهکنندکاریکهبابمبهایاتمیممکننیست. از اینروفرانسه در سالهایآیندهباچالشیبزرگروبروخواهد بود و سیاستمدارانفرانسهباید تصمیم های  مهمیاتخاذ کنند. بخشی از صنعت هسته ایفرانسهبرای ادامه حیات،امید خود را به کشورهای جهان سوم بسته است. کشورهائیمانند عربستان که قصد دارند تا چند سال آینده تعداد زیادیراکتوربسازندمیتوانند به کمک این بخش از صنعت فرانسهبیایند. اما اینمسئلهنیزحتمینیست. بهرحال  انچه مسلم است این است که فرانسهدیگر در دهه های 70 و 80  (سالهایشکوفائی صنعت هسته ای) قرار ندارد. اگر سناریوی کنار گذاشتن تدریجی صنعت انرژی هسته ای در فرانسه عملی شود تاثیری مهم در کشورهای دیگر خصوصا در کشورهای جهان سوم خواهد گذاشت و این سئوال مطرح خواهد شد که چرا باید از کشوری که مهمترین کشورهای هسته ای بوده است و حال می خواهد آن را کنار بگذارد باید نیروگاه هسته ای خرید.

 تجربه فرانسه را در این مطلب مطرح کرده ام اما دل در وطن دارم و هدفماین  است کهیادآوری کنم خریدنیروگاههایجدید از روسیه از سویرژیمولایتفقیه در شرایطفعلیکاملآغیر معقول به نظر میرسد.متاسفانه در اینبارهاطلاعات درست در اختیار مردم ایرانقرار نمیگیرد. اینتصمیم،همانندتصمیم براه انداختن صنعت غنیسازی که منجر به فاجعه ای غیر قابل جبران برایایران شد، صرفا از نوع تصمیمهایسیاسی از جانب رژیممیباشدکهدر آن محاسبات اقتصادى و راه حلهای درست و منطقى را در نظر نمیگیرند.  در این محاسبات  تنها اصلی که در مد نظر میباشد اصل “حفظ نظام ازاوجب واجبات است” میباشد. توسعه صنعت هسته ای در ایرانتوجیهافتصادی  نداشته و ندارد.با توجه به شرایطجغرافیائى و إمکانات طبیعى، برایایرانبیش از فرانسهسرمایهگذاری در نیروگاههایگازی، خورشیدی و بادی و پیشبردسیاستصرفه جوئی در مصرف میباید در الویت قرا گیرد.