طیفور بطحائی
این نوشتە از کتاب “خلیج”(Gulfen ) نوشتە خانم ” Bitte Hammargren” ترجمە شدە است.
کتاب دربارە کشورهای عربی شبەجزیرە عربی و خلیج است. اما بواسطە رابطە مهم این کشورها با سوریە، بخشی هم بە سوریە اختصاص دادە شدە است. نویسندە بارها بە کشورهای عربی سفر کردە و با دید تحلیلی بە مسائل نگریستە است.
از آن‌جا کە سوریە بە واسطە جنگ داعش با کردها در کوبانی سرتیتر اخبار شدە و رسانەها بسیار کم بە عمق مسائل می‌پردازند، خواندن این چند صفحە برای دانستن بیشتر خالی از فایدە نخواهد بود.
سوریە در تسخیر سلفی‌ها
در یک نگاە
– جمعیت: ٢٢ ملیون. ٩٠% عرب و ١٠% کرد. اکثریت با سنی‌هااست. ۴٠% بە اتنیک‌ها و آیین‌هایی تعلق دارند کە در اقلیت هستند. عرب‌های علوی (شاخەای از مذهب شیعە) ١٠% جمعیت را تسکیل می‌دهند. قبل از جنگ بە همین اندازە مسیحی وجود داشت مذاهب و اتنیک‌ها ترکیبی هستند از اسماعیلی، دروزی، ارمنی، آشوری، ارتودوکس یونانی، ترکمن و چرکس. جنگ موجب آوارەشدن ٩.۵ میلیون (تقریبا ۴٠%) بە کشورهای همسایە و در کشور خودشان شدە است.
– رئیس دولت: بشار اسد، رهبر حزب بعث. قبیلە اسد از ١٩٧٠ کە حافظ اسد با کودتا حکومت را بە دست گرفت، بر سوریە حکمرانی می‌کنند.
– جنگ داخلی: پانزدهم مارس ٢٠١١ تظاهرات صلح آمیزی در درعا صورت گرفت. سپس جوانان کم سن و سال کە علیە حکومت شعار می‌دادند، دستگیر و مورد شکنجە قرار گرفتند. تظاهرات ادامە یافت. رژیم اسد با خشونت با آن برخورد کرد. نظامی‌هایی کە ارتش را رها کردە بودند، ارتش آزاد سوریە را تشکیل دادند. طولی نکشید هزاران نفر مسلح از گروه‌های مختلف پیدا شدند. شورشی‌ها بیشتر از جانب عربستان، قطر و ترکیە حمایت می‌شدند. گروه‌های جهادی امثال داعش از طرف شبەجزیرە عربی تغذیە می‌شدند. داعش در پی تاسیس خلافت اسلامی است. یک رژیم افراطی سنی کە مرزهای دولت‌ها را بە رسمیت نمی‌شناسد. دولت‌های روسیە، ایران، عراق و حزب‌الە لبنان از بشار اسد پشتیبانی می‌کنند. جنگ تا ماە پنجم ٢٠١۴ بە قیمت جان ١۵٠هزار نفر تمام شدە است. بلندی‌های جولان توسط اسرائیل اشغال شدە است.
سوریە و عراق در میانە تضاد شدید عربستان و ایران قرار گرفتەاند. مبارزەای برای سیادت بر منطقە همراە با تعصب مذهبی. ایران و عربستان هر دو حکومت‌های مذهبی خداسالار دارند، اما با مذاهب جداگانە. عربستان سنی وهابی است در حالی‌کە ایران شیعە دوازدە امامی است. مذهبی کە در کشورهای دیگر عربی هم کم و بیش وجود دارد. ده‌ها سال این دو قدرت منطقەای بە صورت نیابتی باهم جنگیدەاند. منافعشان در لبنان، بحرین، یمن و عراق باهم رو در روست. گاە در مصاف سیاسی و گاە در برخوردهای نظامی از طریق جنگ نیابتی در مقابل همدیگر ایستادەاند.
عربستان روابطش را با اسد، متحد ایران، قطع کردە است و در عراق سفیر ندارد. نوری‌المالکی شیعە متحد ایران، زمام امور را بە دست دارد. [بعد از نوشتە شدن این کتاب نوری مالکی جایش را بە عبادی، نفر دیگری از حزب‌الدعوە دادە است. اما مسئلە همان است کە بود.]
سنی‌های عراق مالکی را یک متعصب انحصارگر شیعە می‌دانند، اما عربستان هم کمتر متعصب نیست. عربستان بەطور رسمی بیشتر شورشی‌های میانەرو را پشتیبانی می‌کند، اما شواهد زیادی وجود دارد کە عربستان بەطور غیررسمی و مخفیانە گروه‌های جهادی مانند النصرە و داعش را تقویت کردە است.
زمانی‌کە در ژوئیە ٢٠١۴ داعش با حملەای برق‌آسا دومین شهر عراق را اشغال کرد، رقابت بین ایران و عربستان شدیدتر شد. حملە برنامەرزیزی شدە داعش تنها چند روز بعد از انتخابات در عراق صورت گرفت کە در آن مالکی دوبارە انتخاب شد. این اتفاق در رابطە با عراق می‌تواند چنین تلقی شود کە نقشە سیاسی خاورمیانە باید تغییر کند. زمانی‌کە موصل و تکریت بە دست داعش افتاد، کردها هم کنترل شهر نفتی کرکوک را بەدست گرفتند و در بخش خودمختار شمال عراق، کردستان جنوبی، جشن گرفتند. این پیروزی داعش بەدست نمی‌آمد اگر آن‌ها ابتدا موقعیت خود را در سوریە تحکیم نمی‌کردند. بەهمان اندازە امکان نداشت اگر از پشتیبانی عشیرەهای محلی سنی و ارتش مخفی شدە صدام برخوردار نبودند. فرماندهان ارتش عراق اولین کسانی بودند کە لباس‌های نظامی‌شان را درآوردند و فرار کردند. سربازها هم دنبالەروی کردند. اسلحەهای ارتش فراری بەدست جهادی‌ها افتاد.
سازمان‌های امنیتی دنیا در رختخواب غافلگیر شدند، هنگامی‌کە خبر خالی کردن بانک مرکزی موصل پخش شد. آن‌ها بە ۴٠٠هزار دلار دست یافتند و این داعش را بە ثروتمندترین گروە تروریستی جهان تبدیل کرد. هم‌زمان تانک و سلاح‌های سنگین دیگر را بە دست آوردند و با این سلاح‌ها و دو هلیکوپتر بەطرف نقاط دیگر عراق هجوم بردند. با تفکر وهابی در موصل قوانین تازە برقرار کردند. مصرف سیگار و الکل ممنوع شد. جزای دزدی بریدن دست شد. وقت نماز باید رعایت شود. زن‌ها باید یا در خانە بمانند، یا اگر بیرون می‌آیند عبای سرتابەپا و نقاب بزنند. روی پل دجلە پارچە سیاهی آویزان شد کە این احکام برآن نوشتە شدە بود. در ویدئوکلیپی کە در یوتوب گذاشتە شدە بود اظهار می‌شد کە هرکس مانند داعش زندگی نکند، سزایش مرگ است.
این شبح پیشتر در شهر رقە سوریە کە قبلا بەدست داعش افتادە بود، دیدە شدە بود.
داعش مرزهایی مندرج در قرارداد “سایس- پیکو” کە مابین انگلیس و فرانسە منعقد شدە است را بە رسمیت نمی‌شناسد. آن‌ها در واقع مرز عراق و سوریە را قبل از گرفتن موصل و تکریت (زادگاە صدام) شکستە بودند. داعش پیش از آن بر منابع نفت و آب شمال سوریە حاکم شدە بود. حال با امکانات تازەای کە بەدست آوردە بود، می‌توانست بە بخش‌های دیگری از سوریە دست یابد. بە این صورت داعش بە هدف اصلی خود نزدیک شد: تشکیل خلافت اسلامی. نوعی دولت مطابق با دید بسیار تندروانە از اسلام.
آنان در عراق با باقیماندە حزب بعث متحد شدە بودند. در واقع این همکاری مخفی پس از اشغال عراق و سرنگونی صدام در ٢٠٠٣ بەوجود آمد. در این اتحاد شخص کلیدی عزت‌الدوری ژنرال و معاون صدام بود. عزت الدوری با سازمان چند ملیتی اخوان‌المسلمین و نقش بندی کە خود ارتش جداگانە دارد، همکاری می‌کند.
داعش سنی‌های معتدل و شیعەها را منافق می‌داند و بر اساس تفکر وهابی این اشخاص سزایشان مرگ است. داعش سربازهای شیعە را “صفوی” می‌نامد. اصطلاح تحقیر کنندەای برای شیعەهای قدیمی ایران. یکی از سخن‌گویانشان محل‌های مقدس شیعیان در کربلا و نجف را تهدید کرد. شیعەها عرق سرد کردند و بەیاد قتل‌عام توسط وهابی‌ها در سال ١٨٠٢ در کربلا افتادند. جهادی‌ها می‌خواستند بەطرف بغداد بروند، آیت‌الە بزرگ شیعەها علی سیستانی هواداران خود را بە مسلح شدن تشویق کرد. رئیس جمهور ایران روحانی نیز از در مبارزە علیە تروریسم بە مالکی قول کمک داد و افزود با آمریکا همکاری کنید اگر دیدید کە آمریکا با تروریست‌ها در عراق و جاهای دیگر برخورد می‌کند.
باراک اوباما بین دو صندلی گیر افتاد. از طرفی در عراق از مالکی (متحد ایران) پشتیبانی کرد و از طرف دیگر در سوریە جانب نیروهای مخالف ایران را می‌گرفت. اگر نیروهایش را علیە داعش بەکار گیرد، متحدش عربستان را ناراضی می‌کند. کدام صندلی را میبایست انتخاب کند. بعد از عوض شدن بازی در خاورمیانە و پیشروی سریع داعش شکاف بین ایران و عربستان عمیق‌تر شد.
بە گفتە “دیاب سریا” سردبیر روزنامەای کە از مخالفین اسد حمایت می‌کند: این جنگ پر از تعصب، شدیدتر خواهد شد. او خود سال‌ها در زندان مخفی امنیتی سیدانیا در شمال دمشق زندانی بودە است. او کە یک مخالف سکولار رژیم بودە با اسلامیست‌هایی کە در ٢٠٠٨ در زندان شورش کردند هم‌زندانی بودە است. او معتقد است کە داعش استعداد بنیانگزاری خلافت را در بخشی از سوریە و عراق دارد، اما او باور ندارد کە سنی‌ها بتوانند بر بغداد چیرە شوند.
سئوال‌های دیگری هم مطرح است: آیا عربستان کە بەطور رسمی مهر تروریستی بە داعش و النصرە زدە است، جهادی‌ها را علیە ایران و سوریە و عراق همانند خط دفاعی بەکار خواهد برد؟ جواب سریا یک آری نامطمئن است.
– عربستان دو نفع در این رابطە دارد. یکی این‌کە داعش را علیە ایران و متحدانش بەکار ببرد و دیگر این‌کە تروریست در داخل مملکت خودش نخواهد داشت.
بەطور رسمی عربستان اجازە سفر بە جهادی‌ها نمی‌دهد، اما بر اساس آمار وزارت کشور عربستان ١٢٠٠ نفر اهل سعودی بە گروه‌های مخالف در سوریە پیوستەاند. برخی این شمارە را بیشتر می‌دانند. من در سفر بهار ٢٠١۴ بە عربستان، با کسی صحبت می‌کردم کە می‌گفت کسانی را شخصا می‌شناسد کە در جهاد سوریە کشتە شدەاند.
در مارس ٢٠١۴ “مانیە بن ناصرالمانیە” حقوق‌دان سعودی اعلام کرد کە بە داعش پیوستە است. یکی از رابط‌های من تاکید کرد کە این شخص پیشتر مشاور شاهزادەهای سعودی بودە است.
شخص با اطلاع دیگری اظهار می‌کرد کە ریاض بە شرط شرکت در جهاد سوریە، زندانی‌ها را بخشیدە است.
یکی ازمنتقدان رژیم عربستان می‌گوید: ما اسامی تعدادی از زندانی‌های آزاد شدە را داریم. رژیم سعودی اجازە می‌دهد این اتفاق بیافتد. آن‌ها یا در سوریە از بین می‌روند یا بە عنوان عامل تهدید خود را نشان می‌دهند.
پژوهشگر تبعیدی سعودی “مداوی الرشید” می‌گوید کە ارتباط پادشاهی سعودی و جهادی‌ها یک امر کاملا طبیعی است. ما از طریق کانال‌های رسمی می‌دانیم کە عربستان سعودی تصمیم گرفتە کە بە شورشیان مخالف رژیم سوریە اسلحە بدهد. من فکر می‌کنم جهادی‌ها و رژیم سعودی درهم بافتە شدەاند. آن‌ها همدیگر را خوب می‌شناسند. دولت سعودی خود براساس ایدئولوژی جهادیسم بنیانگزاری شدە است. برای رژیم دشوار است با بنیاد ایدئولوژی خودش مبارزە کند. جهاد همیشە بخشی از تفکر اسلامی بودە است.
او اضافە می‌کند: “جنگ علیە ترور” کە بعد از سپتامبر ٢٠٠١ توسط ادارە بوش اعلام شد، باد بە آتش جهادیسم بود. توقیف‌های غیرقانونی توسط آمریکا، زندان گوانتانامو و دیگر زندان‌های مخفی عکس‌العمل بەوجود آورد. بوش می‌خواست با تفکر جهادیسم مبارزە کند بدون این‌کە بفهمد کە چرا این همە بەطرف جهادیسم کشیدە می‌شوند. زمینە جهادیسم در این‌همە بی‌عدالتی است کە در بر مسلمانان دنیا می‌رود. سرمایەهایشان را غارت می‌کنند، فلسطینی‌ها را تحقیر می‌کنند، قربانیان بمباران‌های کور در یمن و افغانستان و…
در زندان آمریایی گوانتانامو ١٣٣ سعودی وجود داشت. بیشترین تعداد از یک کشور در جنگ آمریکا علیە ترور.
کسانی این را با کار شاهزادە بندر رئیس سرویس مخفی عربستان مقایسە می‌کنند کە در سال‌های ٢٠١٢-٢٠١۴ سفیر عربستان در آمریکا بود و جهادی‌ها را در افغانستان پشتیبانی می‌کرد.
مداوی می‌گوید: در سوریە چە می‌گذرد فقط سازمان امنیت سوریە می‌داند. ما فقط می‌دانیم کە دولت سعودی با جهادی‌ها رابطە دارد و سوریە هم برایش بسیار مهم است.
تفاوت‌هایی بین داعش و النصرە وجود دارد. النصرە توسط شخصی بە نام محمد الجولانی رهبری می‌شود کە سوریەای است. داعش را ابوبکر بغدادی رهبری می‌کند کە عراقی است. این دو گروە در شمال شرقی سوریە باهم درگیر شدند.امیر داعش رهبر القاعدە “ایمن زواهری” را هم بە مبارزە طلبیدە است.
برای سازمان حقوق بشر سوریە هر دو گروە افراطی هستند. اما از درعا تا الیپو در شمال، مردم معمولی النصرە را راحت‌تر می‌پذیزند چونکە افراد این گروە سوریەای هستند و بە مردم عادی بە یک چشم نگاە می‌کنند.
محمد عبدالە از چهرەهای شناختە شدە مخالف می‌گوید: النصرە اجازە می‌دهد روزنامەنگارها وسازمان‌های انساندوست کارشان را انجام دهند و آن‌ها را کافر خطاب نمی‌کنند.
برادر و پدر عبدالە در زندان رژیم اسد بودەاند و او خود پناهندە لبنان است. امروز او سازمان مرکز حقوقی سوریە در واشنگتن را ادارە می‌کند.
– داعش روزنامەنگارها را گروگان می‌گیرد، بە دکترهایی کە می‌خواهند بە زخمی‌ها حتی در جبهە کمک کنند مانند طعمە نگاە می‌کند.
عبدالە از دیدن وحشیگری و سربریدن‌های داعش برای ترساندن دیگران، بسیار ناراحت بود. او با بغض در گلو از ویدئوی دست بریدن در انظار عموم حرف می‌زد. “مرا بەیاد سزای بدنی در سعودیە می‌اندازد”
محمد عبدالە از النصرە دفاع نمی‌کند
– اما آن‌ها زیرک‌تر از داعش بودند کە با مردم عادی کار نداشتند و سعی نکردند تغییرات بسیار عمیق در نحوە زندگی مردم بەوجود بیاورند. آن‌ها می‌خواهند قدم بە قدم جلو بروند. در درازمدت النصرە می‌تواند خطرناکتر باشد، چون می‌خواهد خودش را برای مردم عادی معقول جلوە دهد. در حالی‌کە داعش اصلا مردم برایش مهم نیستند. در نهایت النصرە یک گروە نظامی، مذهبی، ایدئولوژیک است.
دیاب سریا سردبیر روزنامە و متخصص جهادیسم می‌گوید: شرایط در سوریە و عراق می‌تواند منجر بە نزدیک شدن این دو گروە بە همدیگر شود برای مبارزە علیە ایران و متحدانش. اما باور نمی‌کنم کە زیر چتر یک رهبری جمع شوند.
جهادیست‌ها زمین ناهمواری را صاحب شدند
ابتدا در میان مخالفان سوریە جهادیست دیدە نمی‌شد. زمانی‌کە تظاهرات مارس ٢٠١١ شروع شد، کسی این حرف اسد را جدی نگرفت کە می‌گفت مخالفان تروریست هستند. حتی آن وقتی کە ارتش آزاد برای دفاع از دهات و محلەهایی کە بیرحمانە مورد بمباران رژیم اسد قرار می‌گرفت، تشکیل شد، باز هم این حرف اسد بەجایی نرسید. بعدها در تابستان ٢٠١٢ جهادی‌ها این زمین ناهموار را صاحب شدند. وقتی کە عکس سربریدن‌هایشان پخش شد، دید در مورد مخالفان تغییر کرد. سازمان‌های امنیتی اروپا گزارش‌هایی حاوی رفتن جوانان اروپایی بە صفوف القاعدە یا آن‌چە کە تکفیری خواندە می‌شدند، بە دستشان رسید.
مخالفین اسد همانند دپارتمان آمریکا اظهار می‌کردند کە رژیم اسد جهادی‌ها را تشویق می‌کند. می‌شد فکر کرد کە این پارادوکس وجود داشت. چون بعد از اشغال عراق توسط آمریکا در ٢٠٠٣ سوریە جهادی‌های سنی را بە همسایە شرقی می‌فرستاد کە با نیروی آمریکایی و متحدانش بجنگند. اما بەزودی بومرانگ برگشت و بە صورت داعش بە سوریە برگشتند.
مدارک کافی در دست است کە سوریە محل تجمع جهادی‌های خارجی بود کە می‌خواستند بە عراق بروند. این ارتباط‌ها خمیرمایە بەوجود آمدن سازمان‌های تروریستی بود کە مردم سوریە را مورد حملە قرار داد.
آن‌هایی کە عینک فرقەگرایی بەچشم داشتند، صدام حسین را مانند نمایندە مسلمانان سنی می‌دیدند کە ابتدا بە ایران شیعە حملە کرد و بعد برای جبران قرض‌هایش کویت را اشغال کرد. اما آن‌هایی کە عینک سوری بە چشم داشتند نقشە بوش رئیس جمهور آمریکا را می‌دیدند کە در پی تغییر نقشە خاورمیانە است. اگر آمریکا توانست صدام را سرنگون کند، رژیم اسد هدف بعدی خواهد بود – تئوری دومینو- بوش سوریە را در لیست قدرت‌های شیطانی خویش قرار دادە بود.
حزب بعث عراق و سوریە یک آبشخور دارند، هر دو دارای ایدئولوژی پان عربیست هستند، اما در پس حرف‌های ظاهری هردو بەدنبال حفظ رژیم‌هایشان بودند. اغلب رقابت سختی باهم داشتند. هردو رژیم جزو اقلیت‌های سرزمینشان بودند. علوی‌های شیعە کە خانوادە اسد از آن‌هاست در اقلیت هستند و اکثریت سنی هستند. در عراق سنی‌ها اقلیت‌اند و شیعەها اکثریت. اقلیت بزرگ کرد هم در شمال عراق وجود دارد.
در ٢٠٠٣ بشار اسد هنوز چهل سالە نشدە بود [طبق قانون اساسی سوریە رئیس جمهور میبایست چهل سالە باشد. بەخاطر بشار اسد ٣٧ سالە، قانون اساسی را تغییر دادند بە ٣٧ سال- م] پشت سر این رئیس جمهور جوان یک قبیلە مافیایی قرار داشت کە سهم شیر را از اقتصاد می‌بردند. سازمان امنیت هم فقط در حال سرکوب دگراندیشان بود. عموزادە رئیس جمهور “رامی مخلوف” ۶٠% اقتصاد سوریە را دردست دارد. نفت و گاز، بانک‌ها، تلفن، هواپیمایی و شرکت‌های خانەسازی همە در انحصار اوست. اگر اسد سرنگون شود، قوم و اقربا این امکانات را از دست می‌دهند. سر باید سلامت باشد. البتە آن‌ها خاطرە تبعیض و فشار علیە خودشان در زمان عثمانی‌ها را از یاد نبردەاند.
جنگ سال ٢٠٠٣ راە را برای اسد باز کرد کە سربازهای سنی را مانند جهادی برای جنگ بە عراق بفرستد. و شیخ احمد کفتارو مفتی دمشق در پشتیبانی از جهادی‌ها فتوا داد کە سوری‌ها باید در عراق بجنگند. این مفتی ٩٢ سالە حملە انتحاری علیە نیروهای آمریکایی و انگلیسی را مجاز دانست.
رابطە عراق ٢٠٠٣ با سوریە ٢٠١٣
چند سال بعد تعداد زیادی از جهادی‌هایی کە در عراق جنگیدە بودند بە زندان امنیتی “سیدانیە” در سوریە افتادند.زمانی‌کە تظاهرات در ٢٠١١ علیە اسد شروع شد، صدها زندانی امنیتی آزاد شدند. در میان آن‌ها کسان خطرناکی وجود داشتند کە در ٢٠٠٨ در زندان سورش کردە بودند. “بسام الکواتی” کە در بخش صلح سازمان اتحاد ملی کار می‌کند نظرش این است کە:
– تعداد زیادی از جنایت‌کاران و اسلامی‌هایی کە رژیم اسد آزادشان کرد، قبلا تعلیم یافتە بودند و بە عراق فرستادە شدە بودند. در یک توافق با آمریکا بە زندان‌های سوریە فرستادە شدند. بخشی از این‌ها قبلا با سازمان امنیت سوریە در تماس بودند، در حالی‌کە بقیە فقط ارتجاعی بودند، اما رژیم می‌دانست چگونە با آن‌ها معاملە کند.
رژیم در حالی‌کە تظاهر کنندەهای صلح‌جو را شکار می‌کرد و بە زندان می‌انداخت و شکنجە می‌کرد، زندانی‌های خطرناک را آزاد می‌کرد
“دیاسریا” کە خودش از ٢٠٠۶ تا ٢٠١١ در زندان بودە است می‌گوید:
– رژیم ٩٠٠ زندانی را از سیدانیە آزاد کرد کە بیشترشان سلفی بودند. همە نام‌های شناختە شدە نیستند، اما اغلب‌شان مسئول بخش‌هایی شدند و از آن زمان بە بعد بە جنگ پرداختند. تعداد زیادی بە النصرە پیوستند. بقیە مقام‌هایی در دادگاه‌های شریعت در آلپو گرفتند. سلسلە مراتب قاضی‌های شرع برحسب سال‌هایی است کە در زندان بودەاند.
“ابو محمد جولانی” رهبر النصرە هم شامل بخشش شدە بود، اما معلوم نیست او در زندان سیدانیە بودە باشد، چون هویت واقعی‌اش معلوم نیست.
“زهران ئەلوش” یکی از چهرەهای قوی شورشی کە فرماندە ارتش اسلام است نیز در بین آزادشدگان بود. قدرت او ناشی از مرکز اسلامی قطر است کە خارج از ارتش آزاد سوریە عمل می‌کند. ئەلوش پسر یک قاضی اسلامی است کە در عربستان مسکن دارد. سریا می‌گوید: او در زندان هم ژست رهبرها را داشت.
بسام الکواتی می‌گوید: داعش بعد از آزاد شدن زندانی‌ها شروع بە برپایی مقرهایی در شمال سوریە کرد.
منشاء تفکر داعش و النصرە در سلفیسم عربستان سعودی است. در غرب ابتدا تنها النصرە مورد توجە قرار گرفت و توسط آمریکا مهر تروریست خورد.
یک سیاسی کرد بەنام “عبدالکریم عمر” نمایندە بخش خودمدیریت شمال سوریە (رۆژئاوا) کە او سخنگوی برون مرزی آن است، مورد حملە انتحاری داعش قرار گرفت. حملە کنندە هدفش را اشتباە گرفت. محافظ همراە او کشتە شد. او می‌گوید:
– مابین سال‌های ٢٠١٢-٢٠١۴ ششصد نفر در حملەهای داعش از دست دادیم. ما صدها حملە انتحاری را خنثی کردیم. همە دستگیرشدەها غیر سوریەای بودند. یک تعداد اروپایی هم بودند، بعضی‌ها کرد عراق بودند. تروریسم هیچ مذهب و مرزی نمی‌شناسد.
بەراە انداختن یک حرکت شورشی پول لازم دارد. گروەهای سلفی ابتدا نقاط استراتژیک مرزی و منابع نفت و آب را هدف قرار دادند.
بسام کە خود در بخش انرژی کار کردە است شرح می‌دهد کە چگونە النصرە منابع نفت دیرالزور در شمال شرقی سوریە را بە کنترل خود درآورد.
– آن‌ها لولەهای نفت‌بر رژیم را کنترل می‌کنند. رژیم برای دریافت نفت بە آن‌ها پول می‌دهد. این لولەها نفت را بە پالایشگاەهای رژیم می‌رسانند و از آن‌جا بە بنادر فرستادە می‌شود. شورشی‌ها می‌توانند جریان نفت را قطع کنند، اما آن‌ها در ازای پول اجازە می‌دهند تولید ادامە پیدا کند.
معاملە بین رژیم و مردم مناطق زیر سلطە مخالفانش ادامە دارد. کسانی‌کە از خارج پول برای خویشاوندانشان بە این مناطق می‌فرستند، دلار می‌فرستند. آن‌ها برای تبدیل دلار بە پوند سوریەای رابط‌هایی در رژیم دارند کە پول سوریەای در دست آن‌هاست. بە این صورت گرچە داعش در ٢٠١٣ پرچم سیاهش را در “رقە” برافراشت، اما کارمندان هنوز می‌توانند حقوقشان را از دمشق دریافت کنند.
“کواتی” می‌گوید: کسانی هستند کە از رقە بە دمشق می‌روند، حقوق کارمندان را می‌گیرند و در محافظت رژیم و سپس داعش باز می‌گردند.
“لینا خطیب” رئیس رسانەها در بیروت تایید می‌کند کە معاملە بین رژیم اسد و النصرە و داعش در مورد خرید نفت خام برای پالایشگاە حمس و بنیاس برقرار است. جنگ تولید نفت را متوقف نکردە است. بنزین ارزان سوریە از طریق رودخانە اورون بە ترکیە قاچاق می‌شود. یا از طریق کوەها بە لبنان می‌آید.
این قاچاق کردن در حالی است کە مردم سوریە نفت برای پختن غذا یا گرم کردن چادرهایشان در برف و سرما ندارند.
مردم عادی سوریە بین چکش و سندان گیر کردەاند. در کافەای در آکسارای استانبول، جائی کە پناهندەها از هر کشوری در آن‌جا می‌لولند، با مرد واقع‌بینی آشنا شدم. او می‌گوید:
– هیچ‌کس نمی‌خواهد زندگیش را در ارتش رسمی اسد بە خطر بیاندازد یا برای گروهی بجنگد کە بە آن اعتقاد ندارد.
هدف او و آنهای دیگر این بود کە راە خطرناک رفتن بە اروپا را انتخاب کنند، بخصوص بە سوئد. یکی از آن‌ها خود قاچاقچی آدم شدە بود کە بتواند پول سفرش را تهیە کند.
بەنظر این مرد علت شکست انقلاب عدم دخالت غرب، پشتیبانی روسیە از اسد، رقابت کشورهای خلیج و قرارگرفتن جهادی‌ها در نک پیکان مبارزە بود. همچون درسی از مبارزە بوسنیایی‌ها در ١٩٩٠. آن‌ها نمی‌خواستند جهادی‌های خارجی در سوریە دخالت کنند. آن‌ها فقط درد را بیشتر می‌کنند، اما موجی از این‌ها آمدند. از عراق، از لیبی، یمن، سومالی، عربستان سعودی، چچن، مصر، بالکان و کشورهای بازار مشترک اروپا. بیشتر این خارجی‌ها بە داعش پیوستند.
چەکسی خرج جهادیست‌ها را می‌دهد؟
بر اساس گفتەهای وزارت خارجە آمریکا اشخاص غیر دولتی در شبەجزیرە عربستان خرج تروریست‌های سنی در سوریە را می‌دهند. داعش و النصرە از این طریق بە ملیون‌ها دلار دست پیدا کردەاند. حوالەها از طریق قطر و کویت جابەجا می‌شوند. دو دلیل برای این پشتیانی کویت وجود دارد. یکی این‌کە قانون جابەجایی پول در کویت آسانگیرانەتر از عربستان سعودی است.
بنا بە اظهار “کارنگی انداومنت برای صلح بین‌الملل” اعضاء مجلس و قاضی‌های کویت یک محل بەنام دیوانیە جهت فرستادن حوالەها باز کردەاند.
گزارش وزارت خارجە آمریکا در بارە تروریسم هیچ اشارەای بە کمک‌های دولتی عربستان ندارد. عربستان بەطور رسمی بە سلفی‌های سوریە کمک نمی‌کند، اما بسیاری از آگاهان کە من در پایتخت‌های کشورهای عربی با آن‌ها صحبت کردەام، می‌گویند کە عربستان بە ثروتمندان اجازە می‌دهد کە بە سلفی‌ها کمک‌های مالی برسانند، بە امید این‌کە آن‌ها حزب‌الە لبنان، رژیم سوریە، ایران و مالکی را در عراق را از پای درآورند.
“لینا خطیب” از کارنگی اشارە می‌کند کە در میان کمک کنندگان بە داعش شاهزادەهای میلیاردر شبەجزیرە عربی وجود دارند کە اغلب نمایندە دولت خودشان نیستند.
یک مامور سیاسی سوریەای کە نخواست نامش فاش شود می‌گوید: دست ایران شیعە از طریق بغداد بە رژیم علوی سوریە و از آن‌جا بە حزب‌الە لبنان می‌رسد. و این مشکل اصلی عربستان است. بە همین خاطر عربستان از بودن داعش در سوریە و عراق سود می‌برد.
– سعودی نمی‌تواند بەطور رسمی از سلفی‌ها پشتیبانی کند، اما وقتی کە ثروتمندهای عربستان برای آن‌ها پول می‌فرستند، چشم پوشی می‌کند. دولت عربستان جرات مقابلە با وهابی‌ها را ندارد.
فهرست ترور عربستان سعودی
در مارس ٢٠١۴ عربستان النصرە را بە عنوان تروریست شناخت. این کار درست قبل از دیدار اوباما از عربستان انجام گرفت. یک نوع نشان دادن رقابت با قطر. ناظران می‌گویند کە قطر و ترکیە جبهە النصرە را، زمانی‌کە بە شمال شرقی سوریە حملە کردند و شهر مرزی قصاب را در سال چهام گرفتند، پشتیبانی کردند. قطر با این پشتیبانی می‌خواست بە عربستان نشان دهد کە او توان بیشتری در آلپو دارد.
یک ناظر سوری می‌گوید: رقابت قطر و سعودی شورشی‌ها را ضعیف کرد.
در بهار ٢٠١۴ گروەهای شورشی در آلپو نمی‌خواستند بیش از آن آلت دست عربستان باشند.
یک منبع اظهار می‌دارد کە ما بە قطر نیاز داریم چون بە اسلحە احتیاج داریم، اما قطر بە گروەهای بیشتری در سوریە نیاز دارد. وگرنە در مبارزەاش با ایران و سوریە شکست خواهد خورد.
عربستان سعودی با فراخواندن جهادی‌ها از سوریە، خطر کرد. در بهار ٢٠١۴ ریاض بە جنگجویان سعودی در جبهە النصرە و داعش اخطار کرد کە دو هفتە وقت دارند برگردند و خودشان را معرفی کنند وگرنە زندان از سە تا بیست سال در انتظارشان خواهد بود.
عربستان اخوان‌المسلمین را هم در فهرست ترور قرار داد کە ضربەای بە قطر بود. بخش سوری اخوان کە بزرگترین سازمان سوری در جبهە ملی سوریە SNC است از تکفیر مستثنی شد. اخوان سوری برای خشنود کردن عربستان از شخص مورد علاقە ریاض در جبهە ملی “احمد جربا” پشتیبانی کرد. اما او رهبر ضعیفی بود.
دخالت کشورهای خلیج
هرچقدر مجادلە بیشتر طول بکشد و مردم سوریە بیشتر احساس تسلط خارجی کنند، دخالت و تسلط کشورهای حاشیە خلیج یا اشخاص دارا بر رهبران جنگ بیشتر خواهد شد.
عربستان سعودی یک شیوە برای مسلح کردن دارد. مرکزی در عمان وجود دارد بەنام (clearing house) کە در آن‌جا آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها می‌توانند بر تقسیم اسلحە نظارت کنند و بدانند کە چە اسلحەای بە دست کدام گروە می‌رسد. اردن انکار می‌کند کە از مرزهایش برای بردن اسلحە جهت مخالفین سوریە استفادە مێ‌شود. اما دیپلمات‌ها معتقدند کە اردن علاقە دارد اسلحە سنگین برای مخالفین میانەرو فرستادە شود.
در فوریە ٢٠١٣ در کویت سیتی من از شاهزادە “تورکی الفیصل” رئیس پیشین سازمان امنیت عربستان شنیدم کە برای فرستادن اسلحە پیشرفتە جهت ارتش آزاد سوریە، بدون این‌کە بەدست جهادی‌ها بیافتد، دلیل می‌آورد کە اسلحەهای پیشرفتە کنترل از راە دور دارند. یک سال بعد، شورشی‌ها توسط سازمان ملل در درعا اسلحە آمریکایی دریافت کردند، اما بدون ضد هوایی، چیزی کە آن‌ها درخواست کردە بودند. بە هرحال این موجب شد کە گروەهای شورشی برای اولین بار باهم متحد شوند و موفق شدند چند شهر کوچک اطراف درعا را تصرف کنند. رژیم نمی‌تواند مخالفین را درعا سرکوب کند. در آن‌جا روابط محکمی بین عشایر وجود دارد. یک عشیرە ٣٠ هزار عضو دارد، دیگری ٨٠ هزار. در درعا داعش وجود ندارد. یک پسر شهری می‌گفت: عشیرەها هیچ‌وقت اجازە نمی‌دهند.
زیر پرچم سیاە القاعدە
در طول مرزهای طولانی ترکیە با سوریە مامورهای جلب عضو با جیب‌های پر از پول، می‌گردند. مامور داعش هم هست. آن‌ها مردان خارجی جوان را شکار می‌کنند تا گوشت دم توپ جنگ یا قربانی حملە انتحاری باشند.
در مقایسە با جذب جنگجو در افغانستان در ١٩٨٠ یا سال ٢٠٠٠ در عراق، جلب و جذب خارجی‌ها بە سوریە آسان‌تر است.
سلمان شیخ رئیس مرکز بروکینگ در دوحە می‌گوید: در سال‌های ١٩٨٠-١٩٩٢ بین ١٠تا ٢٠ هزار نفر جنگجوی خارجی بە افغانستان رفت. در مدت ١٨ ماە بە همین اندازە جذب جنگ سوریە شدەاند. همە جهادی نیستند. برخی در عراق بودەاند و تا اندازەای معتدل شدەاند.در مناطق زیردستشان بە کارهای کنترل اجتماعی می‌پردازند.
در پائیز ٢٠١٣ از حدود ١۵٠٠ جنگجوی خارجی کە بە مخالفین پیوستەاند، ٧٠تا ٧۵ درصد از کشورهای عربی بودەاند و حدود ١٠٠٠ نفر از اروپا. اما تعداد بەسرعت بالا رفت و این شروع مستقر شدن افراطی‌گری در دراز مدت بود.
– آن‌ها محل‌های مطمئن منابع مالی بە اضافە نفت و پشتیبانی مالی از جانب اشخاص ثروتمند، و نە الزاما از جانب دولت‌ها، دارند.
– یک نفر کە از آن‌ها جدا شدە بود اعضاء مرتبط با القاعدە در سوریە را بین ۴٠تا ۵٠ هزار نفر تخمین می‌زد.
– ثروتمندهای سنی زیادی در سوریە هستند کە بە امید پیروزی جهادی‌ها بر رژیم اسد، بە آن‌ها کمک مالی می‌رسانند.
در اوائل ٢٠١۴ منابع نفتی سوریە بە دست داعش و النصرە افتاد. در مصاحبەای با الجزیرە “ابو محمد جولانی” رئیس النصرە بە ترس دولت‌های عربی از ایران اشارە کرد و گفت کە آب شدن یخ‌های مابین واشنگتون و تهران باعث برخاستن موج خروشان شیعە بەطرف شبەجزیرە عربی خواهد شد.
او اضافە می‌کند: اگر اسد در حکومت باقی بماند، چیزی کە قدرت‌های بزرگ و ایران می‌خواهند، شبەجزیرە عربی هدف بعدی خواهد بود.
در نزد دولت‌های عربی خلیج این ترس از ایران جدی است، چە از طریق تئوری تنفر علیە شیعە و چە ترس از سیاست ژئوپولیتیک تهران. منتقدین قطر این مصاحبە را مانند کوشش قطر برای فروختن جبهە النصرە بە سنی‌های سوریە می‌دانند.
اخضر ابراهیمی مامور سازمان ملل عنوان کرد کە سوریە در آیندە مانند سومالی خواهد شد. تعدادی دولت‌های محلی با فرماندهان جنگی محلی. بسیاری از سوری‌ها این را تایید می‌کردند.
یک آوارە بعد از اشغال موصل می‌گوید: این پایان دولت‌های عراق و سوریە است.
حدس کسانی در مورد سوریە این است کە سرانجام سوریە مانند قرارداد لغزان “دایتون” در بوسنی یا معاهدە تایف در مورد لبنان خواهد بود. یعنی سرزمین بین سکت‌ها تقسیم خواهد شد. کانتون‌هایی بە سرکردگی فرماندهان نظامی بەوجود می‌آید کە هرکدام طرفدار کشورهایی چون ایران، عربستان سعودی، قطر، ترکیە و شاید اسرائیل خواهند بود.
– تنها راە جلوگیری از حمام خون این است کە روسیە و ایران بە اسد فشار بیاورند کە کنار بکشد. مانند فشاری کە عربستان بە “علی عبدالە صالح” در یمن آورد کە جا برای یک دولت انتقالی خالی کند. این را یکی از فراریان از دمشق می‌گوید کە آرزو می‌کند هرچە زودتر حمام خون پایان یابد.
اما روسیە می‌خواهد بر ارتش سوریە کنترل داشتە باشد. تعلیم و تسلیح آن‌ها را ادامە دهد. پایگاە دریائیش را در تارتوس و سیستم رادار علیە ناتو و ترکیە را حفظ کند. مسکو نمی‌خواهد ایران و قطر در فرستادن کاز بە اروپا از طریق سوریە رقیبش شوند.
رابطە ایران با بشار اسد یک ازدواج مودبانە است کە بر منافع هردو بنیانگزاری شدە است. تهران کە از دمشق پشتیبانی نظامی می‌کند، ممکن است اسد را قربانی کند، اما در ازاء پیدا کردن جانشین دیگری. در این‌صورت لازم است آمریکا و دول عربی خلیج نقش منطقەای و رابطە استراتژیک او با حزب‌الە را قبول کنند. ایران می‌خواهد در سوریە، شیعە دوازدە امامی جانشین کند. در ماە می ٢٠١۴ یکی از فرماندهان سپاە پاسداران اعلام کرد کە شاخە حزب‌الە سوریە را در کنار حزب‌الە لبنان تشکیل می‌دهند. این درست بە معنی ساختن جانشین برای اسد است.
لینا خطیب می‌گوید: روزی کە ایران بە اسد احتیاج نداشتە باشد، او را کنار خواهد گذاشت.
بسیاری از ناظران با خطیب هم‌عقیدەاند: ایران خطرناکتر می‌شود اگر از روابط بین‌الملل کنار گذاشتە شود.
زمانی‌کە آمریکا قبول نکرد کە ایران در گفتگوی ژنو (٢٠١۴) شرکت کند، بە خواست عربستان بود. عربستان مخالفت کرد. آمریکا پیشتر مذاکرە با ایران را بر سر مسئلە اتمی شروع کردە بود. البتە فضای دیپلماتیک غرب پس از مسئلە کریمە و اوکراین با روسیە تند شدە بود.
ریاض استراتژیش را در سرنگونی صدام ٢٠٠٣ باختە بود، چون ایران بر عراق مستولی شد و او شاهد آن بود کە چگونە حزب‌الە در عراق جای پا پیدا کرد. حال ایران برای حمل سلاح جهت حزب‌الە نیازی بە سوریە ندارد، هواپیماهایش می‌توانند مستقیما از بغداد بە بیروت پرواز کنند.
نگرانی ازعقب‌نشینی‌های ژئوپولیتیک بیشتر سعودیە را عصبی کردە است. دلیلی کە شاە عبدالە و وزیر خارجە و ولیعهداش “سلمان” را ناچار بە بازنگری می‌کند. عربستان سخت کوشید کە یک کرسی در شورای امنیت سازمان ملل در ٢٠١٣ بەدست آورد، اما وقتی بەآن رسید با کمال تعجب از پذیرفتن آن سر باز زد. چیزی کە سیاست خارجی عربستان را لج‌بازانە و خودسر نشان داد.
من با روشنفکرانی در سعودیە روبرو شدم کە باصدای بلند می‌گفتند: حال کە دوران احمدی نژاد بسر آمدە، زمان آن فرا رسیدە کە ریاض با تهران وارد گفتگو شود.
خالد المایین سردبیر عرب نیوز و بعدها گازت، می‌گوید:
– وقتی کە روحانی دست بەکار شد شاخە زیتون در دست داشت. دولت‌های عربی میبایست بە او خوشامد بگویند و این شانس را بە او بدهند.
ممنوعیت احزاب در عربستان میدان را برای علمای سلفی خالی گذاشتە است. دولت ریاض می‌خواهد کە دنیا جهادی‌های سوریە را مانند منفردین بی‌پروا بدانند، اما مداوی الرشید خودش را متقاعد نکردە است:
– عربستان از آن کشورهایی نیست کە مذهب را جدا از جامعە بداند. در عربستان مذهب و دولت یک واحد هستند و همدیگر را تقویت می‌کنند. دولت بودجە مراکز مذهبی را تامین می‌کند و بر آن‌ها نظارت دارد. در مقابل رهبران مذهبی دستورات دولت را تایید می‌کنند. آن‌ها ممکن است در مواردی باهم اختلاف داشتە باشند، بە ویژە در رابطە با جامعە، اما در کل یک هماهنگی مابین آن‌ها وجود دارد. [درست مانند ایران]
سازمان ممنوعە حقوق بشر (ACPRA) کە توسط پروفسور زندانی “محمد فهد القطانی” بنیانگزاری شدە، از دولت سعودی خواست کە مسئولیتش را در قبال سعودی‌هایی کە بە جهاد رفتەاند بپذیرد. این سازمان یادآوری کرد کە از زمانی کە عربستان جوانان را برای جهاد بە جبهەهای بوسنی و افغانستان می‌فرستاد، مدت زیادی سپری نشدە است. اما سئوال چە کسی جهادی‌های سوریە را پستیبانی مالی می‌کند، با سکوت مواجە می‌شود.
سخن مداوی الرشید این است کە حق همیشە با دولت است و سیاست آن‌ها هیچگاە موضوع بحث واقع نمی‌شود.
جهادیسم در سوریە اولین پیشرفت را در ٢٠١٣ بەدست آورد. زمانی‌کە شاهزادە بندر بن سلطان سفیر قبلی سعودی در واشنگتن بە سمت رئیس سازمان امنیت منسوب شد. اما درست قبل از سفر اوباما مسئولیت لبنان و سوریە را از او گرفتند. اوباما از شاهزادە بندر کە دوست خانوادە بوش بود، بیزار است. مدت کوتاهی بعد از آن، بندر مسئولیت ضد جاسوسی را هم از دست داد. یک آگاە بە مسائل عربستان می‌گوید کە این عمل زیر فشار رئیس (CIA) “جان برنان” صورت گرفتە است.
رقابت در میان کشورهای خلیج
هنگامی‌کە در تابستان ٢٠١٣ شاە در قطر عوض شد کنترل دوحە بر مخالفین سوریە کم شد. بەجای آن عربستان از طریق وابستەاش “احمد جربا” بر جبهە ملی دست یافت. امارات عربی هم در کنارش نشست. قطر بر آن شد کە گروەهای رقیب را پشتیبانی کند. ابزار کار برای دوحە جبهە اسلامی بود کە هزاران مسلح داشت.
خالد عطیە وزیر کشور قطر ١٠-١٢ فرماندە گروەهای مختلف را در ٢٠١٣ بە یک جلسە در ترکیە دعوت کرد. او موفق شد آن‌ها را علیە ارتش آزاد سوریە سازمان بدهد.
در حالی‌کە جبهە ملی خود را برای گفتگوهای ژنو آمادە می‌کرد، قطر ۵۵٠٠ تصویر دیژیتال منتشر کرد کە گفتە می‌شد مربوط بە شکنجەگاەهای رژیم سوریە است و توسط یک عکاس نظامی فراری شدە گرفتە شدەاند. منتخبی از این عکس‌ها کە مربوط بە هزاران زندانی کشتە شدە بودند در جلسە شورای امنیت سازمان ملل نشان دادە شدند. “سامانتا پاور” نمایندە آمریکا در سازمان ملل گفت: کسی کە این عکس‌ها را دیدە باشد هرگز بە خودش باز نخواهد گشت. تحلیل‌گران سوریە معتقدند کە قطر می‌خواست کوشش عربستان برای برپایی گفتگوهای ژنو را بی ثمر کند کە گویا آن‌ها با آدم‌کش‌ها و شکنجەگران مصالحە می‌کنند.
جبهە با بیرون رفتن شورای ملی سوریە (SNC) از گفتگوها ضعیف شد. این انشقاق موجب شد اخوان سوریە، “مصطفی سباق” و چهرە مشهور “جورج صبرا” رئیس (SNC) کنارە گیری کنند.
مامور پیشین سازمان ملل اخضر ابراهیمی شرح می‌دهد کە دو طرف شرکت‌کنندە در گفتگو، سوریە و مخالفین طرفدار سعودیە، هردو راە حل نظامی را ترجیح دادند. او بە اشپیگل گفت: سوریەای‌ها آمدند کە روسیە را قانع کنند کە آن‌ها در حال پیروزی نظامی هستند.
و اضافە کرد کە نمایندگان عربستان قبل از جلسە نخواستند با او ملاقات کنند.
– من فکر می‌کنم هردو طرف از گفتەهای من در بارە مذاکرات صلح و ازخود گذشتگی دوجانبە، ناخشنود بودند.
جبهە ملی مسئلە را بیشتر دچار بهم‌ریختگی کرد، زمانی‌کە نمایندە سوریە حاضر نشد دربارە دولت انتقالی گفتگو شود. کە در واقع هدف اصلی مذاکرات بود. دمشق فقط می‌خواست در بارە تروریسم حرف بزند و عنوان می‌کرد کە مخالفین همگی تروریست هستند و نە اپوزیسیون بە معنای سیاسی آن.
لینا خطیب می‌گوید: بەدام رژیم اسد نیافتید! رژیم خود جهادیسم را از طریق بازکردن در زندان‌ها و کمک کردن بە جهادی‌های داعش، بەوجود آورد.
نبود پناهندە در کشورهای خلیج
هیچ کشوری در خلیج پناهندە از سوریە نمی‌پذیرد. کشورهای همسایە بار رویدادهای فاجعەبار سوریە را بە دوش می‌کشند. خیلی‌ها بە سازمان ملل فشار می‌آورند کە دولت‌های خلیج را وادار کنند کە مرزهایشان را برای پناهندەها باز کنند.
“الیزابت فرریس” کە با مسئلە پناهندەها در بروکینگ کار می‌کند می‌گوید: میلیادرهای خلیج با بستەهای دلار در ترکیە و اردن و اردوگاەهای لبنان خود را نشان می‌دهند و ایجاد مشکل می‌کنند. آن‌ها نیت خوب دارند، اما می‌تواند باعث خون‌ریزی هم بشود، وقتی تعدادی کمک می‌گیرند اما بقیە نمی‌گیرند. فرستادن پول و اسلحە آسان‌تر از پناهندە پذیری است. اما دنیا باید بەطور جدی از کشورهای خلیج بخواهد کە پناهندە قبول کنند.
فرو ریزی نهادها
منطقەهای زیردست شورشیان دچار فروریزی نهادها شدند. و این موجب مهاجرت جمعی شد. جبهەالنصرە کە از سعودی کمک می‌گیرد، در حالی‌کە ادعا می‌کرد دولت جانشین تشکیل می‌دهد، نە نهادی برپا کرد و نە آنهای موجود را حفظ کرد.
نبی العربی سکرتر جامعە عرب یک تیر زهری بە سوی جبهە ملی سوریە رها کرد وقتی کە گفت: آن‌ها نمی‌توانند در جامعە عرب جای سوریە را بگیرند چون نتوانستەاند هیچ نهاد دولتی‌ای بەوجود بیاورند.
در سوریە و کشورهای همسایەاش کسانی بودند کە تلاش کردند آن‌چە از جامعە پیشرفتە و انستیتوهایش باقی ماندە نجات بدهند، اما با مقاومت روبرو شدند.
یکی از کمک رسانان در لبنان می‌گوید: تعداد زیادی سوریەای توانا، تحصیل‌کردە و صاحب انگیزە در اینجا وجود دارند. اما عربستان سعودی کمک‌های انساندوستانەاش را تنها بە کسانی می‌دهد کە از گروەهای مسلح داخل سوریە بە ویژە از النصرە و داعش، دفاع کنند.
در شهر مرزی ترکیە “قازیانتەپ” قاضی مهاجر “انور مجانی” کار می‌کند. او دادگاە آزاد را نمایندگی می‌کند کە وابستە بە هیچ گروهی نیست. او می‌خواهد کە قانون غیر مذهبی‌ای کە در ١٩۵٠ بە تصویب پارلمان سوریە رسیدە در مناطق آزاد شدە بە اجرا درآید، اما او از هر طرف مورد تهدید قرار گرفتە است. گروەهایی مانند داعش، شورای شریعت و گروەهای مختلف دیگر کە توسط کشورهای شبەجزیرە عربی یا ثروتمندان مسلمان سوریەای پشتیبانی می‌شوند، با او مخالفند.
– پروژە ما ملی است. برای همە سوریە است. بە همین دلیل مارا تهدید می‌کنند. در یک جامعە فروریختە، در مورد مسائل حقوقی باید بەسرعت تصمیم گرفتە شود و مستند گردند. اگر روزی کشور بە یک آرامش رسید از آن بهرەبرداری شود. اسنادی چون سند مالکیت، قراردادهای بازرگانی، اسناد تولد و ازدواج و مرگ، اجارەخانە و غیرە برای بازسازی جامعە در آیندە لازم است. برای جلوگیری از نابودی اتنیکی در یک جامعە چند فرهنگی لازم است کە سندهایی با مهر رسمی صاحبان ملک، زمین و دارایی‌های دیگر مشخص باشد.
بعد از عقب نشینی رژیم اسد از مناطق، قانون بەدست شورشیان افتاد و اغلب بر اساس قوانین شریعت عمل می‌کردند کە با هیچ قانون نوشتە شدەای تطبیق نمی‌کرد. واحدهای ارتش در بیشتر موارد این مسائل را بە دادگاەهای شرعی ارجاع می‌دادند، چونکە گفتە می‌شد قوانین رسمی بنیادی برای دیکتاتوری چهل سالە رژیم اسد بودە است.
“مجانی” کە از طرف کونسرسیوم همکاری قانون بین‌المللی پشتیبانی می‌شود می‌گوید:
– آن‌ها نمی‌توانند رژیم اسد و دولت را از هم جدا ببینند. فکر می‌کنند همە دادگاەها در دست رژیم است. اما مردم عادی سوریە می‌خواهند دادگاەهای عادی دوبارە کارشان را از سر بگیرند.
قوانین سوریە در دوران جمهوری طلایی (١٩۴٩-١٩۵٨) نوشتە شدە، قبل از این‌کە بە جمهوری عربی ناصر بپیوندد.
– قاضی‌ها ودادگاەهای شریعت جدا از نیتشان، وکیل مدافع را قبول ندارند. دادگاە شرعی اغلب توسط کسانی ریاست می‌شود کە سواد کافی ندارند. مردم عادی سوریە بر این باورند کە قاضی شرع‌ها وقتی کە انقلاب شد ریش گذاشتەاند. انور مجانی با ریش از تە تراشیدە این را می‌گوید.
– شریعەت اسلامی اشکالی ندارد. مسئلە این است کە از شریعت چە برداشتی می‌شود، چگونە تطبیق دادە می‌شود. واحدهای ارتش دادگاەهای خودشان را دارند کە از فرماندهی آن‌ها تبعیت می‌کنند، اما با ما کە حقوق خواندەایم نمی‌توانند چنین معاملەای بکنند.
شورای دادگاە سوریە از حمایت یک بازرگان سوری در خارج برخوردار است. حقوق‌دانان اسلامی هم با سکوتشان از آن‌ها حمایت می‌کنند، اما آن‌ها از سلفی‌ها میترسیدند. بەهرحال علیە دادگاە فتوا ندادند.
یک فعال سوری بە نام “رازان شەلوب‌الشرم” بین مرزهای سوریە و ترکیە در رفت و آمد است. او کە مسئول یک سازمان آمریکایی سوری (Syrian Emergency Task) است، بە دنبال حمایت غرب از کسانی است کە حقوق لائیک می‌خوانند. اما حملەهای داعش مانع از این شد کە قاضی، وکیل و پلیس در مناطق زیر دست نیروهای مخالف آموزش دادە شوند.
– ما می‌خواهیم قوانین حقوق بشر و حقوق بشر بین‌الملل را بە آن‌ها بیاموزیم. و این‌کە چگونە می‌شود در یک دوران انتقالی این قوانین را با قوانین سوریە هماهنگ کرد. و همە این‌ها برای این‌کە فهم عمیق‌تری از دمکراسی بەوجود آید.
البتە این خانم از جانب داعش و النصرە تهدیە شدە است.
– اگر آن‌ها مرا دستگیر کنند نمی‌دانم چکار باید بکنم! او با خندەای بدون شادی این را می‌گوید.
خیلی قبل از حملە داعش بە موصل در عراق، او آیندە سوریە را چنین توضیح می‌داد:
– داعش تلاش می‌کند سوریە را از طریق تسلط بر مرزها، آموزش، زنان و دادگاەهای شرعی کنترل کند. همان کاری کە طالبان در افغانستان کردند. داعش بە همە کسانی کە بە او بیعت نمی‌کنند، مهر کافری می‌زند. اگر داعش حاکم شود اجازە نخواهد داد زن‌ها از خانە بیرون بیایند. واگر بیایند، باید عبای سراپا سیاە و مقنعە بزنند. آن‌ها خطرناکند. اگر سازمان ملل از دادگاەهای عادی و ادارات و پلیس در مناطق زیردست مخالفین حمایت نکند، سوریە کاملا از هم خواهد پاشید.
مسئول اصلی حمام خون
عشیرە اسد با دست آهنین بر سوریە حکومت کردەاند و از ١٩٧٠ بە بعد توسط مسکو حمایت شدەاند. بعد از انقلاب ١٩٧٩ ایران، دمشق متحد تهران شد. در ١٩٨٠ دوست تازەای بە نام حزب‌الە لبنان پیدا کرد. بعد از سرنگونی صدام دوستان ایران در بغداد بە حکومت رسیدند. سال ٢٠٠۵ بشار اسد با بیانیە روشنفکران دمشق مبنی بر اصلاحات دمکراتیک مخالفت کرد. رژیم درخواست‌های صلح‌آمیز تظاهرکنندگان را در ٢٠١١ با سرکوب جواب داد. و تظاهرات شهر بە شهر با مرکزیت حمس بە مثابە پایتخت انقلاب، گسترش یافت. این فهرست در مورد جنایت‌های رژیم می‌تواند بسیار طولانی باشد. رژیم دمشق مسئول اصلی حمام خون سوریە است.
دولت ارتشی ٣٠٠ هزار نفری و هواپیماهای جنگی، موشک‌های اسکاد و بشکەهای انفجاری در اختیار دارد. دولت از اسلحە گرسنگی علیە هزاران نفر استفادە کردە است. بشار اسد ترجیح داد بر خرابەهای سرزمینش بنشیند، اما بر راەحل دولت موقت تسلیم نشود. در این میان مخالفین هم بەویژە جهادی‌ها از جنایات جنگی بری نبودەاند. داعش اعدام‌های بدون محاکمە حتی در مورد بچەها را بە عهدە دارد. در عراق و سوریە آن‌ها پشت انفجار ماشین‌های انتحاری و حملەهای انتحاری علیە مردم عادی هستند. شکنجە، تبعیض در مورد زن‌ها و از بین بردن ساختمان‌های مذهبی از دیگر کارهای آنان است.
افراط‌گرایی سوریەای
زمانی‌کە تظاهرات علیە بشار اسد شروع شد، بسیاری از غیر سنی‌ها، مسیحیان، روشنفکران علوی و شیعە از آن پشتیبانی کردند.
جرج صبرا رئیس رئیس (SNC) کە خودش ارتدکس یونانی است می‌گوید:
– سوریە ٧٠ سال پیش بر بنیادهای دمکراتیک تشکیل شد. در ١٩۴۶ استقلال یافت، اما در ١٩۴٣ ما انتخابات چند حزبی داشتیم. کشور مدرنی است. سوریە یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های باستانی است. من ۶۵ سالەام، اما هیچ وقت حس نکردم کە عضو یک اقلیت در سوریە هستم. ما حتی یک بار نخست وزیر مسیحی داشتیم. بیش از ۴٠ سال است کە مسیحی‌ها در اپوزیسیون هستند، مسیحی‌ها بە زندان افتادەاند و همراە دیگر سوری‌ها زجر کشیدەاند. افراط‌گرایی توسط رژیم اسد تقویت شد. افراط‌گرایی در مقابل خشونت بیش از اندازە رژیم و سکوت دنیای بیرون بەوجود آمد. واقعیت این است کە بیشتر سنی‌ها بودند کە توسط سربازان رژیم یا گروەهای شیحە ایرانی و حزب‌الە کشتە شدەاند.
در ملاقات ما در استامبول جرج صبرا ادامە می‌دهد:
– مجاهدین خارجی هدف‌های خودشان را دارند. آن‌ها بە یک دولت دمکراتیک اعتقاد ندارند. می‌خواهند در سوریە تضاد را سکتاریستی کنند.
جنگ موجب ناراحتی بیش از اندازە مسیحی‌ها شد. بە ویژە در مناطقی کە افراط‌گرایان سنی حاکم شدند. جرج صبرا نمی‌خواهد آن را قوم زدایی بنامد. حملە بە کیساها، آدم ربایی و قتل کشیش‌ها را او همچون کوشش برای اخذ باج می‌داند و نە قتل عام مسیحی‌ها. “البتە اینجا و آن‌جا در صفوف انقلاب افراد شروری هستند کە علیە مسیحی‌ها جنایت کردەاند”.
رئیس کلیساهای سوریە جانب رژیم اسد را گرفتە است. شاید بەخاطر تامین امنیت مسیحی‌ها. کشیش‌ها می‌ترسند کە بعد از سرنگونی رژیم چە پیش خواهد آمد؟
“سام ایشاک” اورتودوکس سوریەای یکی دیگر از مسیحی‌های شناختە شدە اپوزیسیون، رژیم اسد را بە سکتاریسم متهم می‌کند. ” دلیل من دوران دمکراتیک قبل از ١٩۶٠ است”.
او بە صفوف (PYD) یک گروە کرد کە شاخە سوری (PKK) است، پیوستە است. آن‌ها در شمال سوریە ٣ کانتون خودمدیرتی بەوجود آوردەاند کە از هرطرف محاصرە است.
بسام ایشاک با ناامیدی (SNC) را ترک کردە است چونکە این سازمان همراە با اخوان‌المسلمین از محکوم کردن دولت اسلامی خودداری کردند. او اضافە می‌کند:
– سوریە مسئلە کردها و مسیحی‌ها را دارد، کە باید حل شود. من خستە شدم کە بشنوم باید صبر کرد برای بعد از سرنگونی بشار اسد. ما ١۴٠٠ سال صبر کردەایم. سلفی‌ها در “حەسەکە” در شمال شرقی سوریە بە صورت سیستماتیک حملە کردەاند، امنیت ما بە این بستگی دارد کە چگونە از خود در مقابل سلفی‌های داعش و النصرە محافظت کنیم. بە همین دلیل با کردها همکاری می‌کنیم.
مبارزە بر سر مسیر انرژی
در ورای مرزهای سوریە در سە طرف سە کشور وجود دارد کە دارای بزرگترین ذخائر گاز طبیعی در جهان هستند. روسیە، ایران و قطر. قابل فهم است کە مبارزە برسر حمل و نقل گاز طبیعی از این منابع بە اروپای تشنە انرژی باشد.
پیشتر قطر با رژیم اسد بر سر عبور لولەهای گاز از قطر بە مدیترانە وارد معاملە شدە بود. سلمان شیخ در دوحە می‌گوید: دو خط مورد نظر است. ایران و عراق خط لولە خود را بە شرق سوریە رساندەاند، اما قطعە مهم آن برای وصل بە مدیترانە هنوز ساختە نشدە است. ایران و قطر هر دو برایشان مهم است کە بعد از جنگ بە خاطر منافع اقتصادیشان، روابط خوبی با دمشق داشتە باشند. اما برای روسیە خوشایند نیست کە ایران و قطر گازشان را بە آسانی بە بازار اروپا برسانند.
قطر باید گازش را بە مایح تبدیل کردە و بار تانکرکشتی‌ها کردە بە بازار آن‌سوی شبە جزیرە عربی برساند و این معادل ٣٠% از قیمت تمام شدە گاز است. در نبودن خط لولە، کشتی‌ها باید از تنگە هرمز بە خلیج عدن و از آن‌جا بە دریای سرخ و کانال سوئز بروند.
روسیە از این پروژە خط لولە ناراضی است، چرا کە می‌خواهد خود بە تنهایی کنترل جریان گاز بە بازار مشترک اروپا را در دست داشتە باشد.
یک ناظر سوری می‌گوید: این یکی دیگر از دلایل جنگ در سوریە است.
ترجمە: طیفور بطحائی نوامبر ٢٠١۴
