امین بیات
… با ملی شدن صنعت نفت ملت ایران آغازی نوین را شروع کرد، زنجیری را که توسط قاجارها و به کمک بیگانگان به دست و پای مردم ایران بسته شده بود و جلوی رشد و تکامل ملت را متوقف ساخته بود از هم گسیخته گردید و دست غارتگر امپراطور انگلیس و شرکاء داخلیش از چپاول ثروت جامعه کوتاه شد…
دکتر محمد مصدق در یک مصاحبه ی مطبوعاتی(۱) گفت:
“جبهه ی ملی، قرار داد دارسی(۲) و قرار داد ۱۹۳۳(۳) و همچنین قرار داد الحاقی را به رسمیت نمی‌تواند بشناسد و این نوع اوراق بی‌ارزش، نخواهند توانست، وسیلۀ غصب حقوق مردم باشد.”
در کتاب سیاه-مذاکرات کمسیون نفت حسین مکی پاسخ دکتر مصدق به نامۀ وزیر دارائی وقت که از لایحۀ الحاقی دفاع کرده بود گفت:
“بنام سعادت ملت ایران و به منظورکمک به تأمین صلح جهانی ما (حائری‌زاده-الهیار صالح –دکتر شایگان-دکتر مصدق و حسین مکی) اعلام می‌کنیم که:
پیشنهاد می‌نمائیم که صنعت نفت در مناطق کشور، بدون استثنا، ملی اعلام شود.”
در روز ۱۹ آذر ماه ۱۳۲۹ گزارش کمیسیون پنج نفره نفت از سوی حسین مکی در مجلس شورای ملی قرائت شد. در این گزارش کمیسیون نفت به اتفاق آراء مخالفت خود را با لایحۀ قرارداد الحاقی اعلام داشته بود.
روز ۱۰ آذر ۱۳۱۱نمایندگان مجلس شورای ملی با تأئید دولت، لغو امتیاز نامۀ نفتی دارسی را تصویب کردند که بموجب این قرار داد نخستین فصل تاریخ صد ساله ی نفت ایران و در واقع تاریخ معاصر ایران آغاز شد.
نقش دکتر محمد مصدق در تاریخ یک صد سال گذشته ی ایران در رابطه با مبارزات استقلال‌طلبانۀ مردم ایران و خواست، آزادی و استقلال، حفظ تمامیت ارضی ایران و مبارزه و مخالفت با سیاستهای تجزیه‌طلبانه و وابستگی به کشورهای بیگانه، تأکید در راستای حاکمیت قانون و حق تعیین سر نوشت مردم ایران توسط خود آنها، برگزاری انتخابات آزاد، جانبداری از حقوق مساوی شهروندان ایرانی در برابر قانون و مخالفت با هر گونه دیکتاتوری و استبداد و… بوده است .حکومت ملی دکتر مصدق در هفتم اردیبهشت ۱۳۳۰ آغاز و در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به دست دشمنان مردم ایران و با کودتای آمریکائی-انگلیسی پایان یافت.
پس از ملی شدن صنعت نفت در ایران، دولت انگلیس به دیوان دادرسی لاهه علیه ایران شکایت کرد، جالب است که در جلسۀ دیوان لاهه دکتر مصدق و همراهانش زودتر از موقع به سالن رفته بودند و دکتر مصدق روی صندلی نمایندۀ انگلیس نشسته بود، قاضی رسیدگی به پرونده چند بار تذکر می‌دهد که شما(مصدق) جای نمایندۀ انگلیس نشسته‌اید،
بالاخره مصدق به سخن در می‌آید و می‌گوید ،شما فکر می‌کنید نمی‌دانیم صندلی ما کجاست، علت اینکه چند دقیقه‌ای روی صندلی نمایندۀ انگلیس نشسته‌ایم اینست که دوستان ما بدانند بر جای دیگران نشستن یعنی چه؟
سالهاست که انگلستان در جامعه ی ما خیمه زده است و یادشان رفته جایگاهش کجاست…
حاکمیت دولت انگلیس بر صنعت نفت ایران و بخصوص در سالهای جنگ جهانی دوم که مورد اعتراض اقشار و طبقات مختلف جامعه قرار گرفت و در این رابطه بود که در شهریور سال ۱۳۲۰ کارگران نفت در جنوب سندیکاههای کارگری مستقل خود را تشکیل دادند و در سندیکای کارگری خوزستان متشکل شدند و از آن به بعد به عنوان وزنه‌ای مطرح بودند و به مبارزه علیه چپاول نفت توسط انگلیسها اقدام به اعتصاب عمومی در تیر ماه ۱۳۲۵ نمودند، که به تحریک دولت انگلیس و شرکت نفت انگلیس، پلیس اقدام به کشتار عظیمی از کارگران کرد و در این کشتار دولتی ۸۳ نفر کارگر کشته شدند که بر اثر مبارزات کارگران برای نخستین بار قانون کار، در ایران تصویب شد.
دکتر مصدق که در آن دوران در رأس مبارزات مردم ایران قرار گرفته بود و با رشد جنبشهای عمومی و برپائی گردهم‌ائیهای بزرگ پشتیبانی کارگران از طرح ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور اعلام حمایت کردند و دولت در تاریخ دوم دیماه ۱۳۲۹ لایحۀ الحاقی را پس گرفت.
با ملی شدن صنعت نفت ملت ایران آغازی نوین را شروع کرد، زنجیری را که توسط قاجارها و به کمک بیگانگان به دست و پای مردم ایران بسته شده بود و جلوی رشد و تکامل ملت را متوقف ساخته بود از هم گسیخته گردید و دست غارتگر امپراطور انگلیس و شرکاء داخلیش از چپاول ثروت جامعه کوتاه شد.
کودتای بیست و هشت مرداد سی و دو دستاوردهای ملی شدن صنعت نفت را بر باد داد.
تا کنون مهمترین منبع ثروت که همان استخراج نفت باشد که در سال ۱۹۰۸ توسط دارسی کشف شد مهمترین عامل در رابطه با خط و مشی سیاسی و اقتصادی در ایران بوده است، بیش از صد سال تاریخ نفت در ایران، یکی از پر سرو صداترین و بحث‌انگیزترین موضوعات چه داخلی و چه در ارتباط با خارج از ایران مسئلۀ ملی شدن صنعت نفت ۱۹۵۱ می‌باشد.
دولت انگلستان و شرکتهای نفتی وابسته به آن بر صنعت نفت ایران ۵۰ سال حکومت می‌کردند و هر آنچه نفت استخراج می‌شد را به تاراج می‌بردند.
ملی کردن صنعت نفت در ایران هدفهای مشخصی را دنبال می‌کرد:
۱- مالکیت ایران بر ذخایر تأسیسات آن
.۲- کنترل و ادارۀ عملیات نفتی توسط ایران
.۳- ورود مستقیم ایران به بازار یا فروش نفت بین‌المللی و پایان دادن به کنترل شرکتهای نفتی انگلیس.
در نتیجه این سه خواست بسیار مهم که بر دو اصل مالکیت بر ذخایر و تأسیسات نفتی و قبول منافع ملی ایران بر اساس ۵۰ در صد که مورد قبول قرار گرفت ولی اداره کامل عملیات و صادرات و فروش نفت ایران در اختیار شرکت سابق انگلیس و ایران باقی ماند.
دکتر محمد مصدق با مبارزات ضد استعماری خود در قلب اکثریت مردم ایران جای داشت و دارد و شانتاژهای جمهوری اسلامی نیز نتوانست از محبوبیت او بکاهد و اکثریت مردم ایران هم او را دوست دارند و هم بخوبی و پر از مهر از او یاد می‌کنند و خاطر وی را گرامی می‌دارند و راهش را سرمشق مبارزات امروزشان قرار می‌دهند، اما برخی افراد بنا بر منافع ویژه‌ای که از عدم استقلال و آزادی و دست نشاندگی بهره می‌برند از او بخوبی یاد نمی‌کنند و از هیچ کوششی برای بد نام کردن او خودداری نمی‌کنند، مشخصا عده‌ای حتی امروز نقش دکتر مصدق را در ملی کرد ن صنعت نفت ناچیز جلوه می‌دهند و به مبارزات کاشانی و جناح مذهبی بهاء می‌دهند و هنوز در کوچه‌های تنگ و تاریک افکار ضدملی و استقلال ایرانی خود غوطه‌ور هستند.
_____________________________________________________________________________________________________
۱-باختر امروز ۱۳ مهرماه۱۳۲۹
۲-دارسی:ویلیام ناکس دارسی استرالیائیتبعه یبریتانیا که مهندس بود،در ۲۸ماه مه سا ل ۱۹۰۱برابر با۷ خرداد ۱۲۸۰شمسی قرار دادی مابین مظفرالدین شاه قاجار ،امین السطان،مشیرالدولهبا آلفرد ماریوت نماینده ی دارسی به امضاءرسید که بر اساس آن حق انحصار اکتشاف و استخراج و پالایش نفت در سراسر ایران جز پنج ایالت شمالی هم
مرز روسیه به مدت ۶۰ سال به دارسی اعطا شد.او در برابر ،متعهد شد ۱۶ درصد از منافع خالص خود را به دولت ایران به پردازد و در انقضای مدت ۶۰ سال تمامی دارائی
شرکت بدون پرداخت هیچگونه عوارضی به تملک دولت ایران در آید.
۳-قرار داد ۱۹۳۳:”بموجب قرار داد جدید مبنای ۱۶ در صدی سابق پرداخت حق الاامتیاز با طل شد و بجای آن مقر گردید که برابر هر تن نفت استخراج شده (یا حد اقل سالیانه ۵ میلیون تن )مبلغ ۴ شلینگ (طلا)به دولت ایران پرداخت گردد،علاوه بر این به موجب قرار داد جدید شرکت نفت انگلیس موظف شد مبلغ ۲ میلیون لیره (طلا)بابت بدهی های معوقه وحق الامتیاز گذشته بپردازد و اینکهامتیاز نفت شرکت به مدت ۳۰ سال دیگر تمدید شود(۱ اترتن ،گزارش شماره ی ۸۵۰(۷۴۷۸۹۱۰۶۳۶۳)مورخ ۱ ماه مه ۱۹۳۳).
امتیاز جدید با قید “دو فوریت”یعنی بدون بحث و بر رسی به تاریخ ۲۸ مه ۱۹۳۳ در مجلس تصویب شد،مجلس قرار داد جدید را با ۱۰۵ رای موافق از مجموع ۱۱۳ رای موخوذه به تصویب رساند.
