جلال ایجادی
میگویند چگونه محیط زیست ایران ویران میگردد؟ ویرانی در درجه اول ناشی از سوء مدیریت وتصمیمات اداری سیاسی مخرب نظام حکومتی در ایران است. تصمیم به تخریب پناهگاه موته توسط دیوان عدالت اداری جمهوری اسلامی یکی دیگراز اقدامات مهلک علیه محیط زیست و زندگی میباشد. این تصمیم منجر به پیروزی چپاولگران معادن و منابع طبیعی در ایران شد و راه شرکتهای خصوصی برای نابودی محیط زیست و دسترسی به استخراج حریصانه معادن را بازتر کرد.
تخریب پناهگاه موته
پناهگاه حیات وحش موته با مساحت ۲۰۴,۳۵۰ هکتار در شمال استان اصفهان، شمال غربی میمه و جنوب غربی شهرستان دلیجان قرار دارد. پناهگاه حیات وحش موته از نظر وضعیت معدنی و تشکیل کانی های فلزی و غیر فلزی دارای پتانسیل قابل توجه می باشد. از نظر زمین شناسی تحولات کانی در منطقه منجر به تشکیل منابع کانی با ارزش نظیر طلا و پاراژنز های مس و پلاتین شده است که در حال حاضر طلای موته در سطح معادن با عیار خوب می باشد. قدیمی ترین سنگ هایی که در این ناحیه کشف شده مجموعه متشکل از ارتو یا پاراگنایس، مرمرهای دولومیتی، کوارتزیت، فیلیت، آمفیبولیت و گرین شیست می باشند.
این معدن که در سال ۱۳۵۴در دل طبیعت احداث شد، به دلیل حساسیت اکولوژیکی و حیات وحش منطقه مورد اعتراض شدید قرارگرفت و از سال ۱۳۶۲ به بعد بر اساس توافق سازمان محیط زیست با وزارت صنایع و معادن، به دلیل قرارگرفتن معدن در ناحیه امن پناهگاه حیات وحش موته هرگونه بهره برداری از آن متوقف شد. البته برخی شاکیان خصوصی طماع با لابیهای اداری به تلاش خود برای غارت منابع زیر زمینی ادامه دادند. دولت نهم و دهم احمدی نژاد باصطلاح برای ایجاد کار تصمیم گرفت تا معادن را بطور کامل برای بخش خصوصی بازکند. دولت احمدی نژاد با مخفی کاری فراوان و خفه کردن کنشگران محیط زیست، زمینه تعرض به مناطق حفاظت شده را باز نمود. کارگروه بخش معدن دولت در اسفندماه 91 تشکیل شد وبر خلاف مجموعه قوانین حفاظت از محیط زیست جمهوری اسلامی (رجوع شود به “مجموعه قوانین و مقرارات حفاظت از محیط زیست”، دکتر نادر ساعد و پروانه تیلا، انتشارات خرسندی، تهران)، این گروه به صدور مصوبه بهره‌برداری از معادن، از جمله در مناطق حفاظت شده پناهگاه موته، اقدام نمود.
در دوران آقای روحانی این روند منفی ادامه یافت واز چند روز پیش پس از ۳۰ سال تعطیلی معدن، سرانجام دیوان عدالت اداری حکومت اسلامی، کشمکش برای بهره برداری از معدن سنگ “تراورتن” در امن ترین نقطه پناهگاه حیات وحش موته که برجسته ترین زیستگاه آهو در ایران است را پایان داد. این دادگاه با دادن حکم بهره برداری از این معدن، شرکت خصوصی معدن را پیروز نمود وبدین ترتیب ارتعاش بر جان آهوان وطبیعت این منطقه انداخت. باید خاطر نشان نمود که طبق نظر برخی متخصصان امور قضائی تمام مساحت نقطه ای که معدن در آن قراردارد ۴ هکتار است که تنها ۱٫۲ هکتار آن تحت مالکیت صاحب یک شرکت شاکی است و سند مالکیت آن هم مربوط به مزرعه ای است که معدن سنگ مذکور در محدوده آن واقع نشده و امکان بهره برداری از معدن در این محدوده موجود نیست. بنابه این نظر، رای دیوان عدالت مبنی بر مالکیت این فرد بر معدن سنگ درست نبوده و جعلی است.
ولی علیرغم اهمیت میراث طبیعی وضرورت حفظ آن، علیرغم مخالفت کنشگران محیط زیست و ابهام در پرونده، با توجه به فساد اداری و عدم شفافیت و وجود لابی ها، تصمیم دیوان عدالت اداری منجر به رای مثبت شده است و کامیون ها وبولدوزرها و تراکتورها برای استخراج سنگ و فلز گرانبها تعرض خود را شروع کردند. یکبار دیگر نظام اقتصادی و سیاسی حاکم علیه محیط زیست وارد عمل شد.
از نابودی محیط زیست جلوگیری کنید
پناهگاه موته یکی از برجسته ترین عرصه های طبیعی و بهترین زیستگاه گونه آهو در ایران به شمار میاید. این پناهگاه بیشترین جمعیت آهو نسبت به سایر مناطق ایران را در خود جای داده است. به گونه ای که در حال حاضر براساس سرشماری بیش از ۴ هزار راس آهو در این منطقه وجود دارد. این منطقه با ویژگیهای خود بهترین زیستگاه آهو در ایران است که برای رشد، تکثیر و جلوگیری از انقراض آهوها اختصاص یافته است. شرایط آرام و مساعد زیستی برای این گونه پستاندار در دشتها و شوره‌زارهای منطقه ونیزاقدامات حفاظتی، ادامه زندگی را برای این حیوان وحشی زیبا هموار ساخته است. از نظر کارشناسان آهو به عنوان گونه جانوری شاخص این منطقه، مورد ارزیابی است. بعلاوه جمعیت ۱۲ هزار راسی گونه های پستانداران مانند گربه وحشی و شغال، کل و بز، قوچ و میش، گرگ و پلنگ، کفتارو روباه، و آهوان جزو غنای طبیعت این منطقه است. پرندگان مانند پلیکان، فلامینگو، مرغابیها، حواصیلها، کشیمها، درناها، لک لک ها، کاکایی ها، پرستوهای دریایی، ماهی خوراکها، بلدرچین ها، کبکها، چلچله ها، دارکوب ها، شاهین ها، انواع گنجشک ها و‌‌انواع غازها نیز دراین پناهگاه فراوانند. علاوه بر زیستگاه های دشتی و کوهستانی، پناهگاه حیات وحش موته دارای زیستگاه های تالابی ومرطوب مهم شامل رودخانه شور رباط ترک و نیزارها و گزستان های انبوه حاشیه آن، شور گردگاو در جنوب غربی تخت سرخ و دربندشور در فاصله کوه دو ساربان وتپه ماهورهای قرم قرم میباشد.
این منطقه که محل تجمع اصلی و آبگاه آهوهای ایران میباشد از زمان فعالیت تازه معدن کاری و زیانهای صوتی و هیاهوی ناشی ازفعالیت معدن، آرامش خود را از دست داده و حیات وحش و نیز آهوها سرگردان و آواره شده اند. آغاز فعالیت شرکت خصوصی معدنکار یک دست اندازی آشکار علیه طبیعت و شرایط زیست محیطی است. این منطقه جزو مناطق امن قرار گرفته بوده و در گذشته هرگونه بهره‌برداری از آن ممنوع اعلام شده بود. در حالیکه یک پنجم پناهگاه حیات وحش موته منطقه کاملن امن به حساب آمده و از نظر زیست محیطی بسیار حائز اهمیت بوده، امروز دوباره همه این مقررات نفی میگردد و توسط دستگاه اداری زیر پا گذاشته میشود. زندگی بخش بزرگی از پناهگاه با فعالیت ماشین‌های معدنکاوی سنگین ومزاحم بهم میخورد، محل گردهمائی وحوش و منابع اصلی آب بهم میخورد، آبشخور وحوش وآبگاه آهوها و پوشش گیاهی متنوع مورد ضربه قرار میگیرد، زیرا پول و قدرت و فساد منطق مسلط است.
در جمهوری اسلامی طبیعت در امان نیست، حتی مناطق حفاظت شده سازمان محیط زیست هم در سایه بی اعتنائی ها و عملکرد لابی ها ومصوبات جانبدار، از فعالیت معدن کاوان در امان نیستند. بعلاوه این اقدام تخریبی در این پناهگاه سرآغاز دست اندازی های جدید است. در این منطقه معادن متروکه دیگری مانند معدن سنگ طلا، معدن آتش کوه و معادن جاجرمی و گدار سرخ وجود دارند که مالکین خصوصی آنها همواره مترصد فرصت هستند. مسئولان حکومت اسلامی در ادارات و نهاد ها فاقد حساسیت در عرصه زیست محیطی بوده و بعلاوه با رشوه و فساد آغشته بوده وبراحتی میتوانند در دفاع از منافع شخصی سرمایه داران، منافع عمومی و قوانین را دور بزنند. در تمام کشورهای متمدن در زمینه زیست محیطی، آنجا که قانون در راستای منافع عمومی قابل اجراو محترم است، منافع خصوصی تابع آنست؛ منابع طبیعی کشور ثروتی متعلق به همگان است و دولت در حراست و نگهداری آن قاطعانه میکوشد. در ایران نه تنها زندگی و آزادی انسانها مورد تجاوز حکومت اسلامی است، بلکه محیط زیست سراسر ایران همیشه قربانی خودسریها و بی لیاقتی ها و منافع اقتصادی جناحهای دولتی و حکومتگران و پولدارها شده است. خشک شدن تالابها و بحران دریاچه ها مانند ارومیه، آلودگی رودها و تخریب جنگلها، انقراض حیوانات و کوچ قطعی پرندگان، ریزگردها وغبارمسموم هوا، افزایش بیماریها و مرگ انسانها که ناشی از آلودگیهاست، همه وهمه دارای یک ریشه میباشند. یک روز آبها آلوده وخشک میشوند، یک روز جنگلها نابوده میگردند، یک روز گوزنهای زرد کرخه میمیرند، یک روز حیات وحش و پرندگان دریاچه ارومیه در دریای نمک تلف میشوند و یک روز هم آهوان ایران پریشان شده و به قتل میرسند. واقعه دردناکی است، ولی اینچنین است که محیط زیست گام به گام ضربه میخورد و زندگی انسانی و محیطی که انسانها در آن نفس میکشند به درد و رنج میگراید وسیاه میشود.
جلال ایجادی
استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست
پاریس ۳۰ اوت ۲۰۱۳
