اسماعیل نوری علا
آقای مهندس کورش زعیم، عضو شورای مرکزی جبههء ملی ایران، پیام خود به کنگرهء چهارم «اتحاد برای پیشبرد سکولار دموکراسی در ایران» را با همین «تکنیک» آغاز می کند؛ یعنی واژهء سکولار در مفهوم ترکیبی «سکولار دموکراسی» را نالازم دانسته و پیام خود را در محدودهء «دموکراسی ساده» نگاه می دارد. ایشان، در عین حال، تنها به انکار ضرورت تأکید بر سکولاریسم، بعنوان لازمهء رسیدن به دموکراسی، اکتفا نکرده و سکولار دموکراسی را در ردیف مفاهیم مجعولی همچون دموکراسی دینی، دموکراسی نظامی، و حتی دموکراسی فاشیستی قرار می دهد.
پس از «واقعه»ی ۲۸ مرداد ۳۲، وقتی افسران توده ای را در دادگاه های نطامی محاکمه می کردند، رسم چنین شده بود که وکلای نظامی متهم دفاعیهء خود را چنین آغاز کنند: «من شرم دارم از اینکه از چنین شخص خائنی دفاع می کنم». این تکنیک هم دفاع از متهم را ممکن می کرد و هم دل حکومت نظامی را به دست می آورد.
امروز هم آقای مهندس کورش زعیم، عضو شورای مرکزی جبههء ملی ایران، پیام خود به کنگرهء چهارم «اتحاد برای پیشبرد سکولار دموکراسی در ایران» را با همین «تکنیک» آغاز می کند؛ یعنی واژهء سکولار در مفهوم ترکیبی «سکولار دموکراسی» را نالازم دانسته و پیام خود را در محدودهء «دموکراسی ساده» نگاه می دارد. در عین حال، ایشان تنها به انکار ضرورت تأکید بر سکولاریسم، بعنوان لازمهء رسیدن به دموکراسی، اکتفا نکرده و سکولار دموکراسی را در ردیف مفاهیم مجعولی همچون دموکراسی دینی، دموکراسی نظامی، و حتی دموکراسی فاشیستی قرار می دهد و، از این طریق، یا بی خبری خود را از چرائی پیدایش «سکولار دموکراسی» به نمایش می گذارد و یا می خواهد بدیهیات خویش در مورد بد کرداری و حقه بازی «حاکمیت» (و نه حکومت) را با ماندن در داخل خط قرمز های رژیم مطرح سازد.
این عین جملات ایشان در سرآغاز آن پیام است:(۱)
«شاید من تنها کسی در میان شما باشم که معنای سکولار دموکراسی را ندانم. اگر دموکراسی دینی، دموکراسی نظامی، دموکراسی سوسیالیستی، یا دموکراسی فاشیستی و یا دموکراسی در انواع دیگر وجود داشته باشد دموکراسی سکولار هم برای تأکید بر متمایز بودن آن از دیگر انواع دموکراسی می توانست مطرح باشد. اما دموکراسی در ادبیات ساده و واژگان محدود من فقط یک معنا دارد: فرمانروائی مردم بر مردم و….»
من نمی دانم اگر کسی بخواهد در زیر سایهء حکومت اسلامی زندگی کند و محتاطانه نقش اپوزیسیون منتقد این حکومت را نیز بازی کند، چرا باید زحمت پیام دادن به کنگرهء کسانی را بر خود هموار کند که ظاهراً مدعی اند برای «پیشبرد سکولار دموکراسی در ایران» گرد هم آمده اند. براستی وسوسهء دادن پیام باید تا چه حد باشد که شخص بخواهد، بدون رد شدن از خط قرمز رژیم، یعنی سکولاریسم، به ترفندی همچون مقایسهء «سکولار دموکراسی» با «دموکراسی دینی، دموکراسی نظامی، یا دموکرسی فاشیستی» دست زده و آن را در ردیف این اعوجاجات تاریخی در اندیشهء انسان معاصر قرار دهد؟
اتفاقاً آنچه که آقای مهندس زعیم زیرکانه گفته و به سرعت از آن رد شده کلیت داستان پیدایش سکولار دموکراسی را توضیح می دهد که همانا «متمایز بودن آن از دیگر انواع دموکراسی» است. بله مفهوم سکولار دموکراسی از آن رو نیم قرنی است بوجود آمده تا، در برابر همهء دموکراسی های قلابی و ترکیبی، از گوهر اصلی دموکراسی دفاع کند و اکنون اگر کسی بخواهد، در بحبوحهء کشاکش تلاش برای ایجاد یک آلترناتیو سکولار دموکرات در برابر حکومت ایدئولوژیک ـ مذهبی، با یک عمل جراحی، سکولاریسم را از سکولار دموکراسی جدا کند، در واقع به خود «دموکراسی» بیشترین لطمه را زده است. و این مشکل بکار گیری ترفند دفاع از دموکراسی و رد شدن بی سر و صدا از کنار گوهر سکولار آن است.
آقای زعیم، باید پیرامون «دموکراسی ساده» و غیر ترکیبی خود به این پرسش ها پاسخ دهد که چگونه دموکراسی، بدون تکیه بر بنیادهای سکولار در قانون اساسی و ساختار برآمده از آن، می تواند همین خواست های مطرح شده در پیام ایشان را برآورده سازد:
– «فرمانروائی مردم بر مردم، برای مردم، و با رأی مردم»، (امری که بدون وجود حکومت بی طرف و بی تبعیض، یعنی حکومت سکولار، هرگز متحقق نمی شود).
– برقراری «یک نظام سیاسی که هیچگونه وابستگی ایدئولوژیک، ابزاری، نژادی، یا فرقه ای نداشته باشد» (که این خود تعریف کارکرد «سکولارسم نو» است).
باری، از بقیهء سخنان ایشان می گذرم، و چون مدت ها است که حکومت اسلامی پیوند زدن دموکراسی به سکولاریسم را «خط قرمز» خود قرار داده است، و مدعیان «دموکراسی ساده» از پذیرش این پیوند امتناع می کنند، لازم است به چرائی ضرورت پیوند دموکراسی به سکولاریسم و پیشبرد سکولار دموکراسی در ایران، بعنوان مهمترین اقدام گفتمان ساز سیاسی علیه حکومت اسلامی و در راستای منحل کردن آن، اشاره ای کنم.
کوشش برای اینکه ثابت شود «دموکراسی» بهتر و رساناتر از « دموکراسی سکولار» است همواره از ناحیهء اصلاح طلبان مذهبی (اسلامیست ها) جریان داشته است و یکی از مبلغان آن در خارج کشور، که بصورتی پی گیر این موضوع را مطرح می سازد، آقای اکبر گنجی است. من، چند ماه پیش، در مورد اینکه ایشان اظهار فضل کرده و نوشته بودند که «سکولار دموکراسی» یک مفهوم جعلی و بی سابقه محسوب شده و بهتر آن است که ما به همان «دموکراسی ساده» اکتفا کنیم مقاله ای را منتشر کردم که فکر می کنم مفاد آن را باید برای اطلاع آقای مهندس زعیم نیز تکرار کنم. بخشی از آن مطلب با عنوان «چرا دموکراسی سکولار و نه تنها دموکراسی» چنین است(۲):
«در بیست سالهء اخیر از اصلاح طلبان حکومتی ایران شنیده ایم که از “دموکراسی اسلامی” سخن می گویند و، از محمد خاتمی گرفته تا شیرین عبادی، همگی بر عدم تنافر آموزه های اسلامی و دموکراسی یاد می کنند. حال، در برابر این ترکیب ساختگی (که ـ در معنا ـ سکولار بودن دموکراسی را نفی می کند)، معتقدان به این نکته که دموکراسی لزوماً در یک حکومت سکولار بوجود می آید و رشد می کند و، متقابلاً، حکومت هر مذهب و ایدئولوژی، بصورتی کارکردی، زائل کنندهء سکولار بودن دموکراسی است، ناچار می شوند در برابر اصطلاح “دموکراسی اسلامی” ترکیب “دموکراسی سکولار”، و در اصطلاح امروز “سکولار دموکراسی”، را بکار گیرند. در این “تأکید مفید” تذکاری اساسی وجود دارد که نمی توان در مبارزهء سیاسی از آن چشم پوشی کرد. مطلب را اینگونه نیز می توان بیان کرد: “دموکراسی”، نمی تواند به تنهائی و بدون به نمایش گذاشتن اجزاء ضروری اش، در برابر “دموکراسی اسلامی” یا “دموکراسی دینی” قد علم کند و ابطال آنها را به نمایش بگذارد اما، با تأکید بر گوهر سکولار ِ دموکراسی، علاوه بر اشاره به پیوند ارگانیک و ضروری دموکراسی و سکولاریسم، می توان راه را به کلی بر خلیدن هر گونه نگاه ایدئولوژیک ـ مذهبی به درون مفهوم دموکراسی بست. سکولار دموکراسی، در واقع، یک “نه”ی بزرگ و ضروری از جانب دموکراسی خواهان جهان به بنیادگرائی های ایدئولوژیک و، بخصوص، اسلامیسم خطرناکی است که اکنون خود و دنیا را به آتش می کشد…»
و اما در زمینهء سابقهء کاربرد ترکیب «سکولار دموکراسی» نیز باید این تکه از آن مطلب خود را نقل کنم که: «حتی اگر این ترکیب [سکولار دموکراسی] را در ماشین اینترنتی “گوگل” جستجو کنیم به ده ها کتاب و مقاله در این باره بر خواهیم خورد و درخواهیم یافت که ترکیب جدید و بی سابقه ای محسوب نمی شود. در این مقالات، و نیز در کتاب های متعددی که در مورد سکولار دموکراسی منتشر شده، عموماً، صاحب نظران از وجود دولت های “سکولار دموکرات” در کشورهائی همچون هندوستان، اندونزی، ترکیه و حتی اسرائیل خبر می دهند؛ یعنی به کشورهائی اشاره می کنند که در آنها یا تنوع گستردهء مذاهب وجود دارد و دموکراسی تنها در صورتی متحقق می شود که هیچ یک از این مذاهب قدرت را در دست نگیرد (مثل مورد هند و اندونزی) و یا یک مذهب بر دیگر مذاهب غلبهء عددی داشته باشد و بقیه را در اقلیت قرار دهد و خطر آن باشد که «مذهب اکثریت” به “مذهب رسمی” تبدیل شده و تبعیض مذهبی را قانونی سازد (مثل مورد ترکیه و اسرائیل). توجه کنیم که در هر دوی این موارد، تأکید بر «سکولار دموکراسی» بعنوان راه حلی عملی برای جلوگیری از فاجعهء پیدایش حکومت های مذهبی مطرح شده اند، با این “پیام” که “دموکراسی در صورتی می تواند در این جوامع متحقق شود که عمیقاً بر گوهر سکولار آن نأکید شده باشد!”»
***
من البته مدعی آن نیستم که آقای مهندس زعیم از آنچه در آن مقاله آمده بی خبر است. از نظر من ایشان از نخستین متفکرین سیاسی در جبههء ملی (که در پیوند با ملی ـ مذهبی ها همیشه در مورد سکولار بودن دموکراسی دچار سرگردانی است) محسوب می شود که التزام حکومت مورد درخواست این جبهه به سکولاریسم را وارد اساسنامهء این جبهه کرده و بدین خاطر تا به امروز یکی از سرآمدان سکولار دموکراسی در داخل کشور محسوب می شده است. اما انتخاب چنین شروعی برای پیام خود به جمعی که خود را ـ درست یا غلط ـ سکولار دموکرات می داند بیشتر از مصلحت بینی در زیر شمشمیر حکومتی دینی، و تکنیک دفاع پرخاشگرانه از متهم، حکایت می کند؛ بی آنکه گوینده متوجه عواقب بکار گرفتن چنین ترفندی باشد.
حکومت اسلامی استفاده و دفاع از مفهوم «سکولار» را «خط قرمز» خود می داند و می گوید فقط از «دموکراسی» بگوئید چرا که «من هم جمهوری دارم، هم انتخابات، و هم مجلس شورای نمایندگان مردم».
سکولار دموکرات ها هم در مقابل می گویند «شما دموکراسی ندارید برای اینکه سکولار نیستید و شریعت و توضیح المسائل آیت الله های فرقهء اثنی عشری را پایهء قانون اساسی خود کرده و، در نتیجه، فرسنگ ها از دموکراسی دور شده اید».
در این میان آقای مهندس زعیم، در عین حالی که نمی خواهد از خط قرمز حکومت عبور کند، علاقمند است با «همجنس» پرواز کند و از گفتگو با سکولار دموکرات ها به دور نیافتد.
اما طرفه اینکه ایشان به این نکته نیز توجه دارند که با هر سکولار دموکراتی نمی توان نشست و برخاست کرد و باید سکولار دموکرات «بی خطری» (مثل کبریت بی خطر) را یافت که فرستادن پیام به کنگره اش باعث درد سر نشده و، با اثبات اینکه اساساً لازم نیست واژهء سکولار را در ادبیات سادهء خود بکار بریم، هم در جمع مدعیان سکولار دموکراسی بی خطر حضور یافته و هم منکر ضرورت پیوند سکولاریسم با دموکراسی شد.
و از آنجا که من در گذشته از «سکولار دموکراسی بی خطر» و مغازلهء آن با اصلاح طلبی، و این روزها البته با«اعتدال گرائی!»، بسیار سخن گفته ام، در اینجا به مشخصات این فرقهء فکری نمی پردازم و این مطلب را با اظهار تأسف از اینکه آقای مهندس زعیم برای مطرح بودن در عالم سکولار دموکراسی به پناهگاهی عمیقاً اصلاح طلب و ترفندی چنین کودکانه متوسل شده اند به پایان می برم.
1. http://www.youtube.com/watch?v=SvoYEpoMnmc
2. http://www.puyeshgaraan.com/ES.Notes/2012/092812.EN-PU-Why-Secular-Democracy.htm
