هادی صوفی زادە
توضیح: روزهای١٧ و ١٨ نوامبر کنفرانسی دو روزە پیرامون شرایط سیاسی هر چهار بخش کوردستان تحت عنوان ” کوردها در تحولات خاورمیانە” توسط ( سواس کوردیش سوسایتی ) و (کوردیش آکادامیک فوروم) در دانشگاە سواس لندن برگزار گردید. در این کنفرانس چهرەهای سرشناس جهانی از قارەهای مختلف حضور یافتند و سخنرانی نمودند و از بندە هم برای سخنرانی پیرامون شرق کوردستان دعوت بعمل آمدە بود کە آنچە در زیر می آید متن تنظیمی سخنان بندە برای ارائە در کنفرانس بود.
دوستان گرامی اجازە یافتەام در بارە شرق کوردستان بە عبارتی دیگر کوردستان ایران سخن بگویم. روی حساسترین بخش جامعە کوردستان. برای شناخت از اوضاع کوردستان ابتدا مختصری از تاریخ معاصر ایران، شکاف ملی و آسیب دیدگی ساختار ملی کنونی در ایران و ویژەگی و خصلت مدرن جنبشهای ملی نسبت بە جنبشهای سراسری و راە چارەء مشکلات آتی در ایران صحبت کنم.
برای درک درست از کوردستان ، باید ایران را شناخت و بعد بە پدیدە کورد در آن کشور پرداخت. کشوری کە بر اساس تازە ترین آمار حکومتی دەمیلیون بی سواد و برای ریشە کردن نمودن آن ٧٨ سال زمان لازم است و کشوری کە قریب بە چهار میلیون معتاد و میزان کار مفید در آن تنها بیست دقیقە در شبانە روز است. این بخش کوردستان از این نظر حساس است کە تاریخ ایران تاریک و ساختار حکومتی آن بستە است. مثلا اگر در مورد در ترکیە صحبت کنیم کارمان بسیار آسان است چون تاریخی قبل از اسلام ندارند، هر چە دارند از بدو ظهور اسلام است و در ضمن تورکیە جامعەای شفاف است اما ایران جامعەای بستە و ناشفاف. جدال میان تاریخ و پیشینە کورد با ایران در تاریخ قبل از اسلام بسیار پیچیدەتر از بعداز ظهور اسلام است. همانطور کە آقای صالح مسلم ( رهبر حزب اتحاد دموکراتیک ـ سوریە ) نیز در سخنان خود اشارە نمود*، کوردها از قدیم تمدن زاگروسی خود را داشتە و با آن زیستە و اینک هم در بخشی از زندگی کوردها نمایان است.
ورود بە مقولات تاریخی بە فرصت بیشتری نیاز دارد، اما اگر بە نوشتە مستشرقین و یا کتب تاریخی نگاهی بیندازیم کمک بزرگی بە روشن نمودن فضای امروزە می نماید. به عنوان نمونە، کنت دوگوبینو نمایندە فرانسە در تهران در سالهای ١٨۵٠ یعنی قریب بە ١۶٠ سال پیش ایران را بە ملتهای ایرانی ( فارس ) کورد، عرب، زرتشتی، تورک و یهودی معرفی نمودەاست. البتە در آن زمان ایران ممالک محروسە هم نام نهادە شدە است اما امروزە در ایران تمامیت خواهان ایران را یک ملت قلمداد می نمایند و مقولە ملت ـ دولت را بە اشتباە تفسیر میگردد.
دوستان گرامی! از دورە صفوی تا انقلاب مشروطە منظور از ملت، طبقە روحانیون و شیوخ و مقصود از دولت هم دربار بوده است. و ملت اصلی رعیت نام داشتە است. تمام ثروت مملکت میان روحانیون و حاکمیت تقسیم شدەاست. با انقلاب مشروطە بە همت مبارزان آذربایجانی موضوع انجمنهای ایالتی و ولایتی در قانون اساسی گنجاندە شد اما با بحرانهای دوران جنگ اول جهانی و بی ثباتی سیاسی در ایران موضوع انجمنهای ایالتی و ولایتی هیچگاە عملی نگردید. با ظهور رضاخان پهلوی در سال ١٩٢٠ و تشکیل دولت مدرن! فارسها ملت شدند اما دیگر ملتها کماکان رعیت ماندند و اگر در گذشتە تنها رعیت حاکمیت و شیوخ بودند اما از آ تاریخ غیر فارسها فراتر از رعیت حاکمیت بە رعیت فارسهای تازە ملت شدە هم درآمدند. این پروسە کە با استفادە از پول نفت، مذهب شیعە و ترور و انسان کشی قوام یافتە تا بە امروز کە بیش از ٩٠ سال از آن می گذرد همچنان ادامە دارد و ریشە شکاف ملی در جامعە ایران را باید در این نابرابری و ستم خواند. مصداق این بردەگی را می توان از آنجا دید کە از جمعیت ١٠%ی کوردها قریب بە دو میلیون آن در مرکز ایران در شرایط سخت کاری بە کارگری و در مقابل صد هزار نفر از ملت حاکم سرنوشت ملت کورد را در کوردستان بدست دارند.
شکاف ملی در جامعە چند ملیتی ایران جدیست!
مسئلە ملی در جهان و چارەیابی آن خارج از اینکە یک موضوع سیاسیت، یک مبحث حقوق بشری نیز هست. متاسفانە یک ایرانی نمی تواند با ابزار و مبانی حقوق بشری بە مسئلە ملی در ایران بنگرد. دوگانگی در رفتار حقوق بشری ایرانیان را می توان در مسائل ریزی جستجو نمود کە بە شکاف امروزە دامن زدە است. بلحاظ سیاسی شکاف ملی را می توان از زبان نظریە پردازان جمهوری اسلامی نیز شنید. آقای احسان هوشمند یکی از کارشناسان حکومتی در امور ملی چندی پیش در مصاحبەای با یکی از روزنامەهای داخل کشور اعلام نمودە بود کە جوانان و دانشجویان آذری باکو را قبلە آمال خود و جوانان و دانشجویان کورد نیز دیاربکر را قبلە آمال خود می دانند. ذکر این پدیدە خیلی هم خالی از ارزش نیست کە بیگانگی مردمان غیر فارس را با مرکز نشان می دهد. برای نمونە چندی پیش نمایندە سقز و بانە در مجلس شورای اسلامی در جلسە علنی مجلس اعلام داشتە بود کە هنگام بازید از مناطق حوزە انتخابیە خود دربارە رئیس جمهور مملکت از مردم سوال نمودە کە رئیس جمهورتان کیست، عموما جلال طالبانی را رئیس جمهور خود دانستە بودند!. بلحاظ مباحث تاریخی میان طبقە روشنفکران کورد و مردم عادی هم وضع اینگونە است، مثلا دکتر محمد مصدق یکی از شخصیتهای نامی ایران است و هنوز هم عملکرد ایشان بخشی از بحث و جدلهای میان ایرانیان است، اما خیلی بندرت مردم کوردستان این شخصیت ایرانی را می شناسند و از دهها مطلب تاریخی و تحلیلی روشنفکران کورد و یا دیگر ملیتهای غیر فارس نشانی از دکتر مصدق نیست در حالیکە شخصیتهایی چون قاضی محمد، مصطفی بارزانی، دکتر قاسملو و آقای عبداللە اوجالان بطور روزانە میان خاص و عام کورد بر سر زبانند.
در گذشتە چپهای ایرانی خط تماس میان ملیتها با هم بودند اما با فروپاشی بلوک شرق چپ فارس بە دامان ناسیونالیسم فارس، چپ کورد بە دامان ناسیونالسیم کورد و چپ دیگر ملتها نیز بە دامن ناسیونالیسم خود بازگشتند. بدینگونە با اضمحلال طیف چپ و یا در بهترین حالت با قرار گرفتن بقایای این طیف عظیم زیر چتر جنبش سبز آن اندک دوستی سنتی و شکنندە هم از بین رفت. باید بگویم کە جنبش سبز بیشترین ضربە را بە دوستی میان ملتها در ایران وارد نمود. آنان همان فرهنگ اوایل انقلاب و رهبری خمینی را می خواستند احیا نمایند و ملتهای غیر فارس را زیر چتر خود قرار دهند اما وقتیکە نتوانستند از خواستەهای خود از حاکمیت نیز عقب نشستند و شکست جنبش سبز را باید از این زاویە جستجو نمود.
بسیاری از روشنفکران ایرانی ملی ـ مذهبی پای دیگر شکاف جامعە چند ملیتی ایران هستند. آنان جنبش ملتها را مانع تحقق دموکراسی در ایران می دانند در حالیکە آنان خود واژە دموکراسی را بە مردم سالاری دینی تغییر دادە و راحت با الفبای سیاسی بازی می کنند. نگاهی بە دیدگاههای بسیاری از روشنفکران دینی صحت ادعای بندە را ثابت می کند کە بدلیل کمبود وقت می توان این بحث را بە فرصت دیگری موکول نمود.
روشنفکران ایرانی داخل و خارج از کشور مخالف نظام بخش دیگری از پروژە شکاف ملی هستند. بە عبارتی دگر خود بخشی از مشکلات هستند. سال گذشتە بخشی از روشنفکران تورک در آلمان از مقامات تورک درخواست کردند کە الزاما باید در این کشور تورکها از چە حقوقی بهرەمند هستند کوردها در تورکیە نیز از همان حقوق بهرەمند شوند. اینکە دولت تورکیە حاضر بە احترام بە رای روشنفکران تورک نیست خود بحث دیگریست اما در ایران یک روشنفکر فارس حاضر بە ارائە بک همچون پیشنهادی نیست. رسانەهای آنان دیدگاههای نویسندگان ملیتها را سانسور می کنند در حالیکە خود بطور روزانە داعیە مبارزە علیە سانسور دارند. تفکرات فاشیستی را ما روزانە در ادبیات روشنفکران فارس و ایرانگرا علیە حقوق ملیتها بوضوح می بینیم و می خوانیم.
نکتەای قابل توجە این است کە جامعە سیاسی ایران خصلتی مردانە دارد و مردسالار است. از میان دهها بیانیە جمعی کە سالانە بخاطر حفظ تمامیت ارضی صادر می شود زنان ایرانی بندرت دیدە می شوند و می توان گفت برخی از زنان فارس نظیر خانم شادی صدر و یا مهرانگیز کار بە قباحت و کراهت این ذهنیت واکنش نشان دادەاند. چندی پیش خانم شادی صدر بجرم دفاع از حقوق ملی ملیتهای غیر فارس مطلبی نوشت کە ایشان را تا سرحد خائن محکوم نمودند.
اخیرا” مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی طرح فدرالی را برای ادارە سیاسی این کشور ارائە دادەاست کە ارائە این طرح می بایست روشنفکران فارس زبان خارج از مدار حاکمیت را هوشیار نماید. این ایدە گرچە از طرح چند سال پیش آقای محسن رضایی عمیقتر نیست و درست در زمان انتخابات جهت استفادە ابزاری اعلام می گردد اما یک واقعیت را نشان می دهد کە واقعیات شکاف ملی در درون ایران بهتر از روشنفکران و سیاستمداران طیف اپوزسیون خارجه نشین درک شدە است.
جنبشهای ملی همیشە مدرنتر از مرکز بودەاند
مرکزگرایان مبارزات ملی گرایانە ما را قبیلەای و عقب افتادە می دانند در حالیکە جنبشهای ملی همیشه مدرنتر از مرکز عمل نمودەاند و تحجر در مرکز ایران ریشە چندین صد سالە دارد. و شاید نتوان یک فرهنگ سیاسی مدرن را در یک فرهنگ متجرانە قرار داد. به عبارتی به جای جذب یکدیگر به نیروی دافع هم تبدیل شده‌اند.
در تاریخ مبارزاتی ملیتهای ایرانی غیر فارس نکات مهمی وجود دارد کە نباید به فراموشی سپرده شوند. برای اولین در ایران حق رای بە زنان، تقسیم اراضی و پرورش کودکان خیابانی توسط حکومت دموکرات آذربایجان در سال ١٩۴۶ انجام گرفتە کە درست ٢۵ سال بعداز آذربایجان رژیم پادشاهی ایران در اقدامی ناهمگون تحت عنوان انقلاب سفید بە اصلاحات ارضی و حق رای بە زنان در مرکز ایران انجام گرفتە است.
کوردستان نیز از دیرباز سرزمین همزیستی ادیان و ملل بودەاست. در تاریخ معاصر ایران کە مرکز ایران محل قتل و عام یهودیان، بابیان، بهائیان و دیگر ملل بودە است، کوردستان سرزمین همزیستی بودە و راندەشدەگان از مرکز را در خود جای دادەاست. یهودیان و بهائیان هنوز هم در کوردستان در میان کوردها هستند و در گذشتە نیز سید محمد علی باب از نهضت بابیە، زرین تاج برغانی ( از حواریون باب و اولین زنی کە ١۶٠ سال پیش کشف حجاب نمود و امروزە بە نام رضا پهلوی تمام شدەاست )، و میرزا حسین نوری ( بهاءاللە موسس دیانت بهائیت ) ماهها و سالها کوردستان پناهگاە آنان بودە کە هر کدام از آنان بشیوە غم انگیزی توسط مرکز بقتل رسیدە و یا در تبعید اجباری فوت نمودەاند. باید بخاطر آورد کە در مجلس شورای ملی رضا پهلوی انسان معترض را سربریدەاند.
آیا جامعە ایران خواهان و یا پذیرای دموکراسی است؟
شرایط چگونە است؟ اگر تا ١٠ سال پیش موضوع خودمختاری ملتها بحث روز بود، در دە سال گذشتە فدرالیزم و یک ساختار فدرال بە خواستە جریانات سیاسی تبدیل شد اما همچنانکە در بالا اشارە شد با بروز جنبش سبز و فرهنگ خشن و ناشفافی کە از جنبش سبز علیە ملیتها بیرون آمد ملتها را بە فاز جدیدی از خواستەهای خود یعنی به فکر استقلال وا داشت. اخیرا یک نظر سنجی مخفی در آذربایجان انجام گرفتەاست کە بیش از ۵۵% آذریها خواستار استقلال هستند، حال اگر در یک فضای آزاد نظر سنجی انجام گیرد ممکن است نتایج واضحتری آشکار شود.
بباور بسیاری دموکراسی در ایران در گرو استقلال ملل است. بدون دستیابی ملتها بە حقوق سیاسی خود تا سرحد استقلال امکان استقرار دموکراسی وجود ندارد. برداشت من این است کە فارسها با در دست داشتن نفت ملت عرب، نیروی کار ملت کورد و نیروی اقتصادی و تخصصی ملت آذری نیازی بە دموکراسی واقعی نمی بینند.
سخنان زیادی از طرف نظریە پردازان مشهور وجود دارد . برنارد لوئیس شرق شناس معروف معتقد است کە با وجود ایران هیچگاە خاورمیانە روی امنیت بخود نخواهد دید و تنها راە چارە تجزیە ایران است.
در ایران ممکن است افرادی مثل رضاشاە و خمینی مجددا ظهور کنند اما گورباچف نە. در سطح حکومتی باید بخاطر آورد کە در سال ٢٠٠٨ تابو امبکی رئیس جمهور افریقای جنوبی بخاطر داشتن ٣ تخلف درحوزە مدیریت خود تحت فشار قرار گرفت و ایشان نیز بخاطر حفظ منافع ملی از ریاست جمهوری خود استحفا داد در حالیکە در ایران آقای احمدی نژاد همان سال ١۵٠٠ تخلف کاری داشت و همچنان خود را ایدەال ترین می دانست. در سطح جامعە نیز باید بخاطر آورد کە در سال ٢٠٠٩ اتحادیە کامیونداران افریقای جنوبی مانع ارسال سلاحهای ارسالی از کشور چین بە زیمبابوە کە برای سرکوب مخالفین روبرت موگابە رئیس جمهور زیمبابوە بە بندری در افریقای جنوبی حمل شدە بود، بودند. اینگونە ارادە مردمی در ایران وجود ندارد. از جهت دیگر منطق سیاسی تفاهم مورگان چانگیرای و روبرت موگابە در ایران دیدە نمی شود و بازداشت موسوی و کروبی درست مصداق این واقعیت است.
در تمام دنیا احتمال حل مشکلات و امید بە حل مسائل بطور تدریجی هست. نمونەای دیگر روسیە با یکسری سرمایەگذاری در چچن تا اندازەای مشکلات خود با چچنها را حل نمود.
با وجود ناکامیهای سیاسی و ضعف منطق سیاسی در ایران است کە نگرانیهایی همچون یوگسلاویزە شدن ایران وجود دارد چرا در حالیکە علیرغم بحران سیاسی در تورکیە و تضییع حقوق ملی کوردها شرایط در تورکیە بطور رفورمیستی پیش می رود و در کنگرە دوازدهم کنگرە ملی کوردستان نیز بخوبی بە این مسئلە اشآرە شدەاست اما در ایران وضع بگونەای دیگر اتفاق می افتد.
ایرانیان معتقدند کە تهاجم خارجی بە دموکراسی نخواهد انجامید اما آیا انقلاب صد درصد مردمی ۵٧ بە دموکراسی انجامید؟ مگر ایران تنها در مقاطعی کە نیروی خارجی بە ایران حملە نمودە آزادی وجود داشتە است.
با سپاس از اینکە بە سخنان من گوش دادید.
آقای صالح مسلم رهبر حزب اتحاد دموکراتیک غرب کوردستان ( کوردستان سوریە ) است کە اولین سخنران کنفرانس و بشیوەای وسیع از تاریخ و تمدن میزوبوتامیا را بسیار واضح تشریح نمود و با استقبال گستردە شرکت کنندگان کنفرانس روبرو شد.
