سازمان‌یابی کارگری, ۷. دولت حزب یا شوراها

محمد قراگوزلو

… لنین به روشنی از این نظریه‌ی مارکس آگاه بود “که سوسیالیسم اعلام انقلاب مداوم است. دیکتاتوری طبقاتی پرولتاریا است، به مثابه‌ی یک ضرورت برای گذار به سوی محو اختلافات طبقاتی به طور کلی، محو کلیه‌ی روابط اجتماعی متناسب با این روابط تولیدی و دگرگونی همه‌ی افکاری که از این روابط اجتماعی برمی‌خیزد.”…

در آمد

بخش هفتم از سلسله مقالات سازمان یابی کارگری را از مزغل تبیین سلبی تنگناهای بلشویک ها پی می گیریم. به منظور تعریض مبحث چیستی دیکتاتوری حزب و طبقه. با این تاکید که فعالیت فراکسیون ها و گرایش های انقلابی در حزب بلشویکی موید حاکمیت ساختار سانترالیسم دموکراتیک در روند پیروزی انقلاب اکتبر است. این بخش ، گوشه یی کوتاه از فصلی بلند از کتاب “دلایل شکست سوسیالیسم اردوگاهی” است. در نتیجه اگر بخش ها و سطوری از آن با  دومقاله ی پیشین(نقد رزا لوکزامبورگ) در تباین و حتا تخالف است دلیل آن را باید در نیمه تمام بودن این بخش و بحث دانست.می خواستم ابتدا به جای این مقاله فهرست کتاب را منتشر کنم و از عزیزان علاقه مند به انقلاب اکتبر بخواهم در تکمیل سرفصل ها به نویسنده کومک کنند.نشد. می خواستم این بحث را از حوزه ی مبحثی که ای . اچ . کار و ایزاک دویچر و بتلهایم و سوئیزی هم مطرح کرده اند و در این مقاله به آن ها اشاره شده است پیش تر ببرم. اما نشد. در نتیجه ابهامات فراوانی که می دانم در این مقاله نهفته است تا انتشار اصل کتاب به قوت خود باقی خواهد ماند.مانند نقد نپ که همواره در مقالات و مواضع من از موضع اثباتی بهره داشته و تصمیم سازی آن به تحلیل مشخص  از شرایط مشخص احاله شده است. به عنوان یک عقب نشینی اجتناب ناپذیر به منظور حفظ انقلاب. گمان می زنم انتشار این متن و نقد و نظرهای بسیار مفیدی که همیشه بعد از درج مقالات این قلم به دست نگارنده می رسد ؛ در راه اصلاح متن مبسوط کتاب موثر خواهد افتاد. ممکن است گفته شود کتابی که هنوز منتشر نشده و با توجه به شرایط وخیم نشر کتاب در ایران انتشار آن در حوزه ی ممکن یا احتمالات استبعادی است؛ نمی تواند روشنگر مباحث این مقاله باشد. دست کم تا یک مقطع قابل پیش بینی. می فهمم.انتشار شکسته بسته ی این بخش از کتاب آن هم بدون رفرنس نویسی تنها به این سبب شکل می بندد که علاقه مندان به مباحث تئوریک سوسیالیستی و به خصوص مساله ی شوروی بدانند که هر کسی به اندازه ی بام خود مشغول برف روبی است و خاموشی پیشه ی ما نیست. من پیش از این نیز چنین کرده ام. و در چند مورد (به عنوان مثال سال یادهای احمد شاملو) گوشه هایی از چند کتابم را منتشر کرده ام. منظورم کتاب هایی است که بدون مجوز مانده و منتشر نشده است. انتشار آن مقالات قطعه و قطع شده – که آخرین نمونه ی آن مقاله ی “چپ رادیکال ؛ معشوقه و احمد شاملو“ بود – واکنش های بسیار گسترده یی را برانگیخت و به تصحیح و تکمیل نگاه من به عشق اجتماعی و فردی یاری رساند. به این ترتیب مثل همیشه ضمن استقبال از نقدهای مستقیم و کامنت ها و یادداشت هایی که به دست نگارنده می رسد؛ انتظارم این است که به این متن مانند یک نوشته ی تعلیقی نگریسته شود. گاه باید این جوری دید.نکته ی دیگر این که متدولوژی پژوهشی (از جمله رفرنس  نویسی) در این بخش رعایت نشده است. به عمد.شاید تلنگری باشد به دانشجویان کنجکاو که خود منابع را بیابند و اگر بخش هایی از ترجمان متن ایراد دارد تذکر دهند.من خود فن ترجمه نمی دانم و همواره در این راه (چنان که در مقدمه ی کتاب “اگزیستانسیالیسم و حکمت متعالیه / دگر باش کشی تاریخی“نوشته ام) عزیزانی در کنارم بوده اند. وهستند نیز. در پایان این مقاله لاجرم به موضوعی سربسته وارد خواهم شد. رو به جنبش کارگری. اگر ناگزیر نبودم ترجیح می دادم سکوت کنم.

حزب کارگری

از نظر لنین و بلشویک ها این مولفه سخت قطعی بود که هر حزب چپ سوسیالیستی کارگری زمانی می تواند به شکلی کارساز در فراشد مبارزه ی طبقاتی کارگران دخالت کند که:

الف. متمرکز باشد.

ب. برای نفوذ به لایه های پیشرو و انقلابی طبقه ی کارگر متکی به ساز و کارهای دموکراتیک باشد.

پ. در راستای ارتباط با طبقه میان سانترالیسم و دموکراسی پیوندی دیالکتیکی بر قرار کند.

تونی کلیف به درست به این نکته اشاره کرده است که لنین همیشه برای تقویت پیکره ی مرکزی حزب آماده بود اما هرگز فراموش نمی کرد که در نهایت ابتکار عمل در متن اراده ی توده ها قرار دارد و وظیفه ی حزب کمونیست نه فقط در قالب جانشینی و وکالت از سوی این اراده ها شکل نمی بندد بل که بر عکس؛ حزب موظف به شکوفایی و سازمان یابی اراده ی دخالت گر طبقه ی کارگر است. به پشتوانه ی اراده ی خود طبقه.لنین می دانست که سازمان باید تابع سیاست باشد و رکن اصلی هژمونی او در حزب و نبوغ در عرصه ی فعالیت انقلابی مستند به استراتژی و تاکتیک بود. درک علمی و دقیق لنین از جریان کلی تاریخ – که با شوق و الهام عظیم کارگران تقویت می شد – به او این اطمینان موثر را می بخشید که بر درستی های روش های انتخابی اش پافشاری کند…لنین در گذر از مرز باریک دگماتیسم و تجربه گرایی، ماهیت پراتیک مارکسیسم را رشد داد و مساله ی سازمان دهی کارگری را به انضمامی ترین حالت ممکن عملی کرد. حزب بلشویک به این مفهوم حزبی کارگری بود. در سال 1906 اکثریت اعضای حزب شامل 62 درصد کارگر بودند. با این حال در همین سال لنین به غیر کارگری بودن ساختار اصلی حزب در پترزبورگ انتقاد کرد. در منطقه یی که نزدیک به 150 هزار نفر کارگر وجود داشت و بیش از 81 هزار نفر کارگر در کارخانه هایی با ظرفیت 500 کارگر کار می کردند ؛ تاکید لنین بر این مبنا بود که به پشتوانه ی این نیروی عظیم کارگری اعضای حزب باید بیاموزند که از چنان مراکزی تا ده برابر وضع آن دوران کارگر جذب کنند. به نظر لنین در هر کمیته ی حزبی می باید 8 کارگر و فقط 2 روشنفکر فعال باشند……(متن کامل مقاله ی کلیف توسط نسیم روشنایی ترجمه و منتشر شده است)

دولت حزب یا شوراها؟

مواضع انترناسیونالیستی لنین و تروتسکی در مطلع انقلاب اکتبر حاوی نکات اصلی و کلیدی تحلیل مارکس بود. آنان با این مساله که تاریخ در برابرشان گذاشته بود تا درباره­ی وظایف انقلابی یک حزب مارکسیستی کارگری در یک کشور نسبتاً عقب افتاده فکر کنند، مواجه شدند. مشخصه­ی مشترک­شان آگاهی از این مولفه بود که تحولات آینده، خارج از این که در کجا ممکن است آغاز شود، فقط می‌توانست یک تحول انقلابی جهانی باشد. یعنی تنها عکس‌العمل مناسب و البته مترقی در مقابل نظام جهانی امپریالیستی. مستقل از برخی برداشت‌های  راست گرایانه و پوزیتیویستی و اکونومیستی متاثر از برنشتاین و کائوتسکی. برای نمونه برنامه ی ارفورت. هر دو تاکید می‌کردند که زمینه­ی تعیین‌کننده­ی پیروزی یا شکست نهائی این نبرد فقط می­تواند در زمین کشورهای مرکزی سرمایه­داری متروپل باشد. چنین تفسیری در آن هنگام معطوف به کشور آلمان بود و پیشگام آن فقط می­توانست پرولتاریای مدرن صنعتی باشد که برای مارکس سوژه­ی (subject) تاریخی انقلاب بود.

درک حاکم بر قدرت­گیری بلشویک­ها در سال 1917 و تئوری و عمل رهبری حزب، حداقل تا سال 1924 از منظر انطباق با یک واقعیت تاریخی سرنوشت‌ساز، بسیار مهم است. به راستی فقط رجوع آگاهانه­ی بلشویک­ها به محتوای اساسی تحلیل مارکس می‌تواند برجسته‌ترین مشخصات آنان را توضیح دهد: آگاهی عمیق و متداوم از ماهیت استثنایی و متضاد وظایف حزب روسی به مثابه­ی ابزار انقلاب سوسیالیستی در کشوری که هنوز شرایط برای چنین انقلابی کاملاً آماده نبود. تنها با چنین شناختی است که می‌توان تمام تحولات انقلاب از 1905 تا انتقال از دوره‌ی کمونیسم جنگی به نپ را رهبری و سازمان‌دهی کرد. 

در همین رابطه قسمتی از کتاب “جنگ دهقانی در آلمان” انگلس بسیار روشن­گر است:

«بدترین چیزی که در مورد رهبر یک حزب افراطی می­تواند رخ دهد این است که او ناگزیر باشد زمانی رهبری حکومتی را به دست گیرد که در آن دوره جنبش هنوز به سطحی نرسیده باشد تا بتواند تسلط طبقه­یی که او نماینده­گی­اش می­کند و همچنین تحقق اقداماتی که این تسلط به دنبال دارد را فراهم آورد. آن­چه که او می‌تواند انجام دهد به اراده­ی او بسته‌گی ندارد بل­که به سطح رشد ابزار مادی معیشتی وابسته است. به شرایط تولید و بازرگانی… آن­چه که باید انجام دهد و آن­چه که حزب از او می­خواهد، بازهم بسته‌گی به او ندارد… میزان توان او به خواسته­هایی که تا آن زمان مطرح شده­اند محدود است… پس ناچار با یک مساله­ی غیر قابل حل روبه­رو می­شود. آن­چه که می­تواند انجام دهد با تمام اعمال قبلی، اصول و منافع آنی حزب در تضاد است و آن­چه که باید انجام دهد غیر ممکن است. در یک سخن، او ناگزیر است که حزب و یا طبقه­ی خود را نماینده­گی نکند، بل­که به نماینده‌گی طبقه­یی بپردازد که جنبش در آن موقع برای آن مستعد است. برای تحقق منافع جنبش او ناگزیر است که منافع طبقه­ی دیگری را پیش ببرد و جملات و قول­های متعددی را به خورد طبقه­ی خود دهد و به طور جدی اظهار کند که منافع آن طبقه همان منافع طبقه­ی خود است. هر شخصی در چنین موقعیتی بدون شک بازنده است.[1]» (انگلس، 47 :1352)

این تفسیر انگلس از تنگناهایی که رهبری یک حزب سوسیالیستی در آن واقع می‌شود، بهترین متدولوژی توجیهی برای مدافعان نپ است. مساله­ی غیر قابل حل برای لنین و رهبران بلشویک در بن‌بست وقایع کمونیسم جنگی از این قرار بود. از یک‌سو “آن‌چه را که می‌تواند انجام دهد” (نپ) “با تمام اصول و منافع آنی حزب در تضاد است” و از سوی دیگر “آن‌چه را که باید انجام دهد (اشتراکی‌سازی لوازم تولید و لغو کارمزدی) غیر ممکن است.” در نتیجه­ “او ناگزیر است حزب یا طبقه­ی خود را (طبقه­ی کارگر) نماینده‌گی نکند، بل‌که به نماینده­گی طبقه­یی هم بپردازد (دهقانان و خرده بورژوازی) که جنبش در آن موقع برای آن مستعد است.” انگلس اما به این فرایند احتمالی – که در شوروی مادی شد – وارد نمی‌شود که اگر حزب در متن سیاست‌های غیر اصولی خود پیش رفت و به نماینده‌گی همان طبقه‌یی تبدیل شد که با “اعمال قبلی، اصول و مبانی آنی” و آتی‌اش در تضاد بود، رهبری چه اقدامی باید در پیش گیرد؟(نقل قول های داخل گیومه از انگلس است) به عبارت دیگر انگلس برای رهبری حزب بلشویک در جریان کش‌مکش‌های نظری و برنامه­یی سال‌های30 – 1925 و بعد از آن هیچ طرح روشنی نمی‌اندازد. هر چند چنین انتظاری به هر شکل آن اعم از سوسیالیسم اتوپیک یا عقلانی با مبانی نظری مارکس و انگلس در تخالف بوده است. مارکس جامعه‌ی سوسیالیستی مورد نظر خود را بدون ورود به جزئیات برآیند مبارزه‌ی طبقاتی و صف‌بندی و چیستی درگیری آنتاگونیستی اردوی کار ـ سرمایه پیوند می‌زد و همواره بر رشد نیروهای مولد و بحران ناشی از انباشت سرمایه و شیفت این بحران اقتصادی به سمت و سوی یک بحران سیاسی و مد انقلابی و تناقض‌های ذاتی شیوه‌ی تولید سرمایه‌داری تاکید می‌کرد. روند حوادث در جریان پیروزی انقلاب اکتبر و آن‌چه به انقلاب تحمیل شد (جنگ‌های امپریالیستی و داخلی) در کنار حل مشکل بسیار پیچیده‌ی عدم توازن میان شهر و روستا و غیره برای لنین و نظریه‌پردازان بلشویک تا حدود زیادی غیر منتظره بود. کما این که 80 سال پس از آن مناقشات هنوز تحلیل‌‌گران چپ سوسیالیست آشنا به مساله­ی شوروی نمی­توانند مستدل و اثباتی از ماهیت خط لنینی پس از انکشاف بورژوازی و دست‌یابی نپ به اهداف مورد نظر دفاع کنند و به طور مشخص وارد ایناستدلال شوند که موضع لنین در جریان کش مکش های خونین درونی حزب بلشویک (از دهه ی 1930 به بعد) منطبق بر کدام سیاست می توانست استوار شود.  

واقعیت این است که هیچ یک از رهبران بلشویک و در میان آنان لنین به هیچ وجه این ایده را قبول نمی­کردند که چشم­انداز آنان به سوی سوسیالیسم بسیار ناامیدکننده است. با این وجود جای تعجب است که بلشویک­ها بارها آگاهی روشن­شان را در مورد تضادی که تاریخ و گسترش امپریالیسم در مقابل آنان قرار داده بود، نشان می­دادند. آنان به جای تمکین به چنان تضادی، خیال حل آن را داشتند و به این خاطر تنها راه صحیح ممکن را پیش گرفتند. یعنی تضاد را نادیده نگرفتند و آن را پنهان نکردند بل‌که نتایج آن را عیناً در استراتژی خود منظور نمودند. این کلید توضیح اولین اقدامات بلشویک­ها در قدرت است. مانند حکم تقسیم زمین میان دهقانان و یا دادن حق خودمختاری به ملیت­ها که شامل حق جدا شدن از امپراتوری قبلی تزاری نیز بود. این اقدامات از جانب منتقدین بسیاری مورد حمله قرار گرفت. رزا لوکزامبورگ آن­ها را اقدامات بورژوا دموکراتیک و غیر سازنده خواند و معتقد بود که آن­ها در آینده موانعی در راه ساختمان سوسیالیسم ایجاد خواهند کرد. (هودیس و آندرسون، 1385)

همین آگاهی فکر لنین را در مورد ماهیت انقلاب اکتبر و ماهیت سوسیالیستی آن رنج می‌داد. نه فقط فوراً بعد از تسخیر قدرت سیاسی بل‌که بعداً هم در سال­های 1919 تا 1921 این رنج به خوبی در عنوان رژیم جدید منعکس است: “دولت کارگران و دهقانان”!

بی­شک حذف لغت روسیه و انتخاب نام شوروی برای کشور نه فقط در کل تاریخ اجتماعی بی­مانند بود و برای اولین بار یک جریان سیاسی ضد ناسیونالیستی را به نمایش می‌نهاد، بل‌که ماهیت انترناسیونالیستی انقلاب را تائید می‌کرد. با این حال طبقه­ی دومی که هیچ گاه در تئوری اولیه­ی دیکتاتوری پرولتاریا پیش­بینی نشده بود در کنار طبقه‌ی کارگر ظاهر می‌گردید. یعنی دهقانان. تقریباً تمام حرکات سیاسی و تغییر مسیرهای لنین در تمام طول حیات او تحت تاثیر همین آگاهی او از این تضاد بود.

لنین به روشنی از این نظریه‌ی مارکس آگاه بود “که سوسیالیسم اعلام انقلاب مداوم است. دیکتاتوری طبقاتی پرولتاریا است، به مثابه‌ی یک ضرورت برای گذار به سوی محو اختلافات طبقاتی به طور کلی، محو کلیه‌ی روابط اجتماعی متناسب با این روابط تولیدی و دگرگونی همه‌ی افکاری که از این روابط اجتماعی برمی‌خیزد.” (مارکس، مبارزه‌ی طبقاتی در فرانسه 1852-1848) با این حال کمونیسم جنگی و نپ نه فقط اختلافات طبقاتی را منطبق بر آرمان‌های بلشویک‌ها تقلیل و تعدیل نداده بود، بل‌که به رشد آن طبقه و افکاری منجر شده بود که از روندی معکوس با روابط اجتماعی متناسب با گذار به سوی سوسیالیسم دفاع می‌کرد. عوارض ناشی از دوران کمونیسم جنگی و هر آینه امکان سقوط دولت بلشویکی – بر اثر قحطی و نارضایتی و شورش توده‌یی – در نهایت لنین را وارد دوران تازه‌یی کرد که در آن پیشبرد اهداف سیاسی نه از طریق مبارزه‌ی طبقاتی، بل‌که به اعتبار سیاست‌گزاری‌های حزبی – از بالا و فرای طبقه – صورت می‌بست. درک این مساله در تحلیل شکست نپ بسیار مهم است. نپ به عنوان یک برنامه‌ی مصوب حزب در دستور کار قرار گرفت و در قالب برنامه‌های توسعه‌گرای آمرانه اجرایی شد.(توضیح این که فصلی از کتاب ما به ارزیابی زمینه های عقب نشینی نپ اختصاص یافته است)

 با وجود تحقیقات و آثار بسیار ارزشمندی که منتقدان مارکسیست – از کار و کلیف تا بتلهایم و …- به دست داده اند؛ امروز چنین به نظر می­رسد که به یک بررسی مجدد و بی­طرفانه در مورد نکات اساسی متعددی در تفکر و آثار لنین و تروتسکی و بوخارین نیاز باشد. منظورم از “بی طرفانه” معطوف به پرهیز از مناقشات دو جریان منسوب به استالین و تروتسکی و نحله های متاثر از آنان است. بیشترین توجه معاصر اولاً بر روی درک لنین از حزب پیشتاز و آگاهی طبقاتی و ثانیاً بر تاخیر وی در اهمیت دادن به نقش شوراها – که قبلاً در انقلاب 1905 به وجود آمده بودند – متمرکز شده است. این بازجویی­ها طبیعتاً به خاطر پی‌آمدهای مرگ لنین در روسیه است. در این جا است که ما معنی هشدار پیش­گو مآبانه­ی مشهور رزا لوکزامبورگ را در جزوه­ی او در مورد انقلاب روسیه درمی­یابیم.

«با سرکوب سیاسی در تمامیت سرزمین، زنده­گی در شوراها هم باید بیشتر و بیشتر فلج گردد. بدون انتخابات عمومی، بدون آزادی بی­قید و شرط مطبوعات و تجمع، بدون یک مبارزه­ی آزاد عقیدتی، زنده­گی در هر نهاد عمومی می­میرد و فقط به عنوان صورت ظاهر زنده­گی درمی­آید که در آن صرفاً بوروکراسی به عنوان عضو فعال باقی می­ماند. زنده­گی عمومی به تدریج به خواب می­رود و چند تن از رهبران حزبی که دارای انرژی خسته­گی ناپذیر و تجربه­ی نامحدودی هستند حکم‌رانی و فرمان­روایی می­کنند. در میان آنان فقط در مواقعی حدود ده تا دوازده نفر از افراد برجسته رهبری را در دست دارند و نخبه­گانی چند از طبقه­ی کارگر هم گاه به گاه برای ابراز احساسات به خاطر سخن­رانی رهبران به میتینگ‌های حزبی دعوت می­شوند تا تمام مصوبات را به اتفاق آرا به تصویب برسانند. این در بطن خود یک دسته بازی است. یک دیکتاتوری است. مطمئناً نه دیکتاتوری پرولتاریا بل­که فقط دیکتاتوری تعدادی سیاست­مدار. یک دیکتاتوری در مفهوم بورژوایی آن است به مفهوم حکومت ژاکوبن­ها. (هودیس و آندرسون، 72 :1385)

نکته: ما؛ در دو بخش پیشین این سلسله مقالات به نقد ها و ملاحظات رزا لوکزامبورگ تا حدودی پرداختیم و در بخش بعدی حدالمقدور در تبیین و دفاع از “چه باید کرد” لنین به نکاتی اشاره خواهیم کرد. در نتیجه طرح هشدار پیش گو مابانه ی رزا فقط برای تعریض بحث به میان آمد و جنبه ی اثباتی ندارد.

شکل دیگری از همین تعابیر در همان سال‌های نخست انقلاب از سوی بلشویک­های منتقد شنیده شد. در سال‌های 1923 تاتاراف (عضو کمیته­ی مرکزی حزب) در جریان کنگره­یی در شهر تفلیس به صراحت گفت “راه انقلاب جهانی از مسیر دیکتاتوری پرولتاریا عبور نمی­کند، این راه از طریق آزادی کشورهای تحت سلطه­ تحقق خواهد یافت.” (قراگوزلو، 12-11 :1387) به واقع این اعتراض نه علیه دیکتاتوری پرولتاریا بل‌که در تقابل با بروز نشانه هایی از دیکتاتوری بر پرولتاریا شکل می­گرفت و دامنه می‌گستراند.

البته همان طور که لنین خود نیز پذیرفت این “حقیقت” دارد که شکل رژیم سیاسی که در انقلاب اکتبر در روسیه تحقق یافت، هیچ­گاه حتا در ابتدا یک دیکتاتوری پرولتاریا – مطابق کمون 1871 و مباحث مارکس در نقد گوتا – نبود، بل‌که یک دیکتاتوری حزبیِ مدافع منافع طبقه‌ی کارگر و بهره‌مند از پشتیبانی و پشتوانه ی کارگران پیشرو بود که به نماینده­گی از پرولتاریا و توده های کارگر اعمال می شد. لنین در سال 1919 نوشت “شوراها که مطابق برنامه­شان ارگان­های اداره­ی مستقیم به وسیله­ی کارگران هستند، عملاً ارگان­های اداره برای کارگران شده­اند که به وسیله­ی پیشرو پرولتاریا رهبری می­شود، نه به وسیله­ی توده‌های کارگر.” در همان سال لنین به صراحت تصدیق کرد که دیکتاتوری حزب شکل موثر دیکتاتوری پرولتاریا باید در نظر گرفته شود و تصریح کرد که “دیکتاتوری طبقه­ی کارگر به وسیله­ی حزب بلشویک که حداقل از سال 1905 با کل پرولتاریای انقلابی متحد شده است، مادیت می­یابد.”

هر قدر که ما از این مسائل آگاه باشیم، ضروری است 2 نکته را تاکید کنیم:

1. این “تضادها” در سیاست­های لنین و بلشویک­ها امری حاشیه­یی یا اتفاقی نبودند که بعد از کسب قدرت سیاسی با آن­ها مواجه شوند. بر عکس آن­ها جنبه‌هایی از تضادهای اساسی­­ هستند که پیش از این در بخش های دیگر تشریح شد. (منظور بخش های پیشینی کتاب دلایل شکست سوسیالیسم اردوگاهی است) تضادهای درونی و بیرونی یک حزب به مثابه‌ی ابزار انقلاب سوسیالیستی در کشوری که هنوز برای تحقق آن کاملاً مستعد نیست قابل فهم و تبیین پذیر است. واضح است که ما نمی‌توانیم به ساده­گی این تضاد را به لنین نسبت دهیم، بدون آن که به طور هم‌زمان او را همچون مواضع واپس گرایانه ی منشویک­ها به خاطر سازمان‌دهی انقلاب سرزنش نماییم که چرا به جای حفظ کرنسکی در قدرت سیاسی و به انتظار معجزه‌ی ارتجاعی انکشاف اقتصادی بورژوازی نشستن، زمینه‌های انقلاب را بستر سازی کرده است!!

2. این بحث مختصر نشان می­دهد که لنین در تمام نوشته­های خود در مورد این تضاد آشکارا سخن می­گوید و در تمام اسناد مهم حزب این موضوع با آگاهی کامل مورد تحلیل و مباحثه قرار گرفته است. ولی مولفه‌ی اصلی، شکل آن نبوده است، بل‌که بحث بر سر محتوا هم بوده است. خود این موضوع که مساله به روشنی طرح می­شد این سوال را مطرح می­کند که اگر مساله نمی­توانست حل شود، از طریق چه وسائلی می­توانست تخفیف داده شود و تعدیل گردد. تنها کافی­ست که به عنوان مثال بر بحث موشه لوین (M.Lewin) تحت عنوان (Lenins last struggle) تامل کرد.

چنین به نظر می­رسد که اشتباه لنین در این بود که بیش از حد لازم احتیاج عملی را در محدوده­ی روسیه در نظر می­گرفت، بدون آن که محدودیت­های سیاسی و تاریخی را که بر مبنای آن­ها این وسائل انتخاب شدند، روشن کند. برای مثال این می­تواند در مورد خصلت بسیار متمرکز حزب – که منطبق بر شرایط غیر قانونی و استبداد سیاسی بود – صدق کند. اما این انتقاد ناوارد به دیگر قسمت­های این تئوری مثلاً آوردن “آگاهی سیاسی” به درون طبقه­ی کارگر “از خارج” که امروز در بین جریان‌های روشن­فکری سبب ایجاد رسوایی از نوع گرایش به جریان دست راستی “سوسیالیسم یا بربریت” کاستوریادیس و جنبش خودبه‌خودی (spontaneous) پانه‌کوک و گرایش به کارگرگرایی (ouvrierism) شده مربوط نمی‌شود.

با هیچ گونه سفسطه‌جویی نمی­توان از این نکته­ی اساسی فرار کرد که با وجود روسیه­یی که شرایط در آن برای انقلاب سوسیالیستی فراهم نبود، حزب بلشویک که کوچک و یک‌پارچه و در عین حال مملو از زنده­گی دیالکتیکی سیاسی بود – که تصور آن در حال حاضر غیر ممکن است – تنها ابزار ضروری­ برای عمل در آن شرایط مشخص بود. گرچه آسان نیست تا از مدارک مطمئن باشیم، اما باید تاکید شود که “انفراد” بلشویک­ها از توده‌های کارگر و دهقان “انتخابی” نبود که به وسیله­ی لنین اتخاذ شده باشد و یا حتا متاثر از خط سیاسی او هم نبود بل‌که به وسیله­ی موقعیت عینی تحمیل شده بود. در سال 1917 برای بلشویک‌ها و کارگردان آگاه و انقلابی روسیه، تنها راه ممکن دو راه بود! انقلاب سوسیالیستی و رهایی از انواع و اقسام استبداد و استثمار موجود یا تسلیم به بورژوازی و سقوط در چاه عمیقی که سوسیال دموکراسی آلمان را بلعید و فاشیسم را زائید.

پیشتر نیز گفتیم که با وجود عقب‌مانده­گی عمومی – رشد نامتوازن شهر و روستا – روسیه دارای چند مرکز صنعتی بود. دویچر به درستی اشاره کرده است که این مراکز از مدرن‌ترین بخش­های صنعتی دنیا بودند و “ضریب تمرکز آن­ها حتا از صنعت آمریکا در آن موقع هم بیشتر بود.” چنین مولفه‌یی موید این حقیقت است که انقلاب اکتبر برخلاف انقلاب چین – که ماهیت آن اصولاً دهقانی بود – انقلابی کارگری بود که از شهر به مناطق روستایی رفت. این واقعیت نقش مهمی در تحلیل انقلاب اکتبر ایفا می­کند. ولی ما نباید منشا مصنوعی این تمرکز صنعتی، برقراری آن “از بالا”، گسترش در زمان استالین و بالاخره این حقیقت که روسیه در تحلیل نهائی یک کشور با اکثریت دهقانی باقی مانده بود را فراموش کنیم.

ندیدن این واقعیت سبب می­شود که از همان ابتدا درک از زنده­گی و آثار لنین را کنار بگذاریم. حزب بلشویک، حداقل در سال­های قبل از 1917 بیان­گر هسته­های بسیار متمرکز طبقه­ی کارگر بود که از همه‌ی کیفیات نظم، سازمان­دهی و آگاهی پیشرو – که با “کارگر کُلکتیو مدرن” متناسب است – برخوردار بود. با این وجود، در رابطه با کل کشور بدون یک پایه­ی طبقاتی مستحکم بود. چنین اوضاعی که شبیه نقل قول انگلس – در متن “جنگ‌های دهقانی در آلمان” است – به طور ضمنی دارای یک خطر عینی بود. آگاهی از چنین خطری بر تفکر و عمل‌کرد لنین حاکم بود. زیرا حزب، دقیقاً تا آن حد که برای انجام انقلاب سوسیالیستی کافی بود، محکوم به انزوا و جدایی از توده­های وسیع جامعه­ی عقب افتاده­ی روسیه بود. بنابراین انگیزه­ی محدود نمودن، خود متمرکز شدن و در دسترس نبودن، همه ناشی از این مساله است. از سوی دیگر حزب اگر واقعاً خواهان بسیج توده­ها از یک سنگر انقلابی بود می‌باید از این مخمصه فرار می‌کرد.

این نکته مساله­یی را طرح می­کند که به اندازه­ی کافی مورد مطالعه واقع نشده است. ولی دارای اهمیتی حیاتی برای لنین بود. مساله­ی اتفاق نظر به معنی لزوم این­ که حزب در انطباق با آمال اساسی توده­های وسیع عمل کند. نگاهی گذرا به آثار او مخصوصاً آثار 1917 کافی­ست که پافشاری لنین را بر روی این موضوع نشان دهد. “حزب پرولتاریا نمی­تواند وظایف معرفی سوسیالیسم در کشوری که دارای توده‌های دهقان کوچک است را تقبل کند. تا زمانی که اکثریت توده به ضرورت یک انقلاب سوسیالیستی آگاه شده باشند” و یا “ما بلانکیست نیستیم. ما گرفتن قدرت را به وسیله­ی یک اقلیت تبلیغ نمی‌کنیم. ما مارکسیست هستیم. کمون (شوراهای کارگران و دهقانان) هیچ نوع رفرمی را که کاملاً چه به وسیله­ی واقعیات اقتصادی و چه به وسیله­ی آگاهی اکثریت توده­ها ضمانت نشده باشد، معرفی نمی‌کند. تا آن جا که تجربه­ی سازمان­دهی مردم روسیه ضعیف است، ما همه باید سازمان خود را هرچه محکم­تر از طریق خود توده­ها بسازیم.”

هر کدام از این مسائل می­تواند فصلی را به خود اختصاص دهد. برای شروع آن‌چه را که مساله­ی اتفاق خوانده­ام، سوالی است که برای لنینیسم جنبه­ی ضروری دارد. در مورد توجهی که به دهقانان معطوف شد و رابطه با خرده بورژوازی به طور کلی. لنین در سال 1917 نوشت “روسیه یک کشور خرده بورژوایی­ست. اکثریت جمعیت کشور متعلق به این طبقه است.” لنین همچنین مساله­ی ملیت­ها و کشورهای مستعمره را نیز مطرح می­کند و بر آن چیزی که مبهم و نامعلوم بود انگشت می­گزارد. به عبارت دیگر، احتیاج به این که مبارزه­ی طبقاتی به صورت یک مبارزه­ی سیاسی ساخته شود و شکل گیرد، که تا آن حد که از حدود محض فراتر رود. در نتیجه لنین نمی­تواند از رودررویی با مساله­ی ائتلاف – کارگران با دهقانان – خودداری کند. مارکس در سال 1844 گفته بود “اگر انقلاب سوسیالیستی یک انقلاب سوسیالیستی با جوهر اجتماعی است، این جوهر با محتوای خود ناکافی است. زیرا به یک شکل سیاسی نیاز دارد. حتا به خاطر این که انقلاب به طور کلی یک عمل سیاسی است و بدون انقلاب سوسیالیسم تحقق نمی‌یابد.” این واقعیت انکارناپذیر است که مارکس و انگلس همیشه سوسیالیسم را فراتر از یک کشور می­دیدند و انقلاب سوسیالیستی را انقلابی جهانی می­دانستند. از سوی دیگر مارکسیسم خود را در طول پروسه­یی مشخص و طولانی آب­بندی و تدوین کرده است و به دو مرحله­ یا دو فاز در ارتباط با سوسیالیسم در یک کشور و نسبت آن با انقلاب جهانی پاسخ می­گوید. به یک مفهوم در مباحث تکمیلی مارکس نمی‌توان نظریه­یی یافت که بر مبنای آن تحقق سوسیالیسم در یک کشور با ضرورت انقلاب جهانی سوسیالیستی متباین باشد. همه می‌دانند در یک اقتصاد پیشرفته­ی سوسیالیستی همه چیز چنان در حد فراوانی موجود است که هر فردی از جامعه قادر است به اندازه­ی احتیاج‌اش برداشت کند. اما مارکس در تبیین مرحله­ی پائینی این اقتصاد (نقد برنامه­ی گوتا) از بعضی کمبودها سخن گفته و در نتیجه ضرورت تعبیه­ی نظام مبتنی بر توزیع را پیش کشیده است. در این مرحله واضح است که برداشت هر فرد به اندازه­ی کاری است که انجام می­دهد. بی­گمان در جامعه­ی شوروی – چه در زمان اتخاذ سیاست کمونیسم جنگی، چه در دوران نپ و چه پس از آن تا تثبیت همه جانبه­ی سرمایه­داری دولتی – مناسبات اجتماعی و تولیدی به صورتی کاملاً  غیر کارگری و غیر سوسیالیستی یوده است. چنین تبیینی به مفهوم نفی یک انقلاب پیروزمند سیاسی نیست. انقلابی که در مرحله ی انتقال طبقاتی به چالش های پیچیده کشیده شده است.

نکته­ی قابل تامل این است که در ابتدای انقلاب اکتبر تمام کمونیست­های روسیه پیروزی قطعی انقلاب را مستلزم پیروزی انقلاب جهانی کارگری می­دانستند. حتا زمانی که زینوویف در کمینترن علیه تروتسکی موضع می­گرفت از ضرورت بی‌چون و چرای انقلاب جهانی دفاع می­کرد. ولی در سال­های 8-1925 زمانی که صف­بندی­ها در حزب بلشویک مشخص­تر شد و مشکلات اقتصادی یکی پس از دیگری دولت را به تنگناهای متعددی کشاند که پیش­بینی آن­ها در سپیده دم انقلاب غیر متحمل بود، جریان ناسیونالیستی ـ سنتریستی حزب بلشویک، پشت تئوری “سوسیالیسم در یک کشور” قدرت را قبضه کرد و با همین تئوری مخالفان خود را از میان برداشت. بی­هوده نبود که به محض تحکیم پایه­های دولت استالینی جبهه­ی گسترده­ی بورژوازی خلع ید شده (روس­های سفید خارج نشین) در کنار خرده بورژوازی رو به اعتلا (دهقانان صاحب مالکیت) از برنامه­ریزی اقتصادی مبتنی بر صنعتی کردن روسیه، نهایت حمایت را به عمل آوردند. در این دوران جریانی که خود را منتسب به لنین می­دانست و معتقد بود با تداوم نپ، انقلاب جهانی به کومک تقویت پایه­های دولت بلشویکی خواهد آمد عملاً کنار رفت و تئوری انقلاب جهانی مغلوب سیاست سوسیالیسم در یک کشور شد. تحولات بعد از سال 1928 به سرعت هواداران تئوری “پیروزی انقلاب روسیه در گرو انقلاب جهانی کارگری است” را کنار زد و شاخص­ترین مدافع این خط یعنی تروتسکی را به تبعید فرستاد. از این دوره به بعد صدور این حکم که “دولت کارگری” عملاً منافع طبقه­ی کارگر روسیه را نماینده­گی نمی­کرد، چندان دشوار نیست. حاکمیت استالین و غلبه­ی خط سوسیالیسم در یک کشور به تدریج چنان قوت گرفت که حتا هواداران انقلاب جهانی و جناح چپ بلشویک­ها (تروتسکی ـ زینوویف) نیز خواه­ناخواه روند پلمیک­های حزبی را بر محور آن ادامه دادند.

در این جا ممکن است پرسیده شود اگر لنین در این دوران حیاتی (28-1925) کماکان زنده و در راس قدرت بود، کدام روش را پیش می­گرفت؟ بی­تردید پاسخ به این سوال دشوار است.

• آیا لنین مسیر رشد غیر سوسیالیستی و نپ را هم‌چنان استمرار می­داد؟
• آیا لنین برای برون رفت از بحران یک برنامه­ی سیاسی را پیش می­کشید؟
• آیا لنین برنامه­ی جدیدی به منظور ایجاد تحول اقتصادی مطرح می­کرد؟ 
• · آیا نپ برای لنین فقط یک دوره­ی گذار کوتاه مدت برای تحکیم قدرت دولت کارگری و عبور از شرایط بحران انقلابی بود؟
• · برنامه­ی لنین برای “تجارت خارجی” و تاثیر آن بر مناسبات اجتماعی و روابط تولیدی داخلی مبتنی بر چه اصولی می­توانست باشد؟
• · آیا پیروزی روش­های پیش­نهادی تروتسکی از جمله ملی‌سازی زمین و صنایع و مقابله با سرمایه­ی انحصاری دولتی و کوبیدن مسیر رشد بوروکراسی و تقویت پایه‌های دموکراسی کارگری می­توانست مانع از بازگشت و عروج سرمایه­داری به روسیه شود؟
• در این صورت مضمون اقتصادی طرح تروتسکی بر کدام پایه استوار بود؟ آیا اقتصادِ به سوی سوسیالیسم برای عبور از بحران می باید بر پاشنه­ی تمرین دموکراسی برای طبقه­ی کارگر می‌چرخید؟
• · آیا ضعف تدریجی شوراهای کارگری که از سال 1923 قوت گرفت مانع از انتقال طبقاتی در روسیه شد؟ با این تصویر چرا شوراهای کارگری که در سال 1917 کاملاً فعال بودند نتوانستند همان هنگام این پروسه را تسریع کنند؟ با وجود گوسپلان (Gosplan) و وزارت مالی آیا شوراها می­توانستند اعمال قدرت اقتصادی سیاسی کنند؟
• · اگر بوروکراسی به یک مفهوم عارضه و روبنای برنامه‌ها­ی صنعتی‌سازی پنج ساله بود و ریشه در سنت­های فرهنگ تزاری داشت، چرا باید آن را – همچون تئوری‌های راست گرایانه‌ی تروتسکی و به خصوص نئوتروتسکیست‌هایی همچون کلیف و یک برهه کاستوریادیس – به عنوان عامل اصلی انحراف و انحطاط و شکست انقلاب اکتبر عمده کنیم؟
• · واقعیت این است که حوادث سال­های 23-1917 (جنگ داخلی – قحطی و…) ابتدا به پایه­های دموکراسی شورائی ضربه زد و از سال 1924 به بعد تدریجاً شوراها و کمیته‌های کارخانه را از تصمیم­گیری­های اقتصادی و سیاسی کشور بیرون گذاشت و رهبری حزب و نخبه­گان حزبی را به جای حاکمیت طبقه­ی کارگر قرار داد. آیا نقد اقتصاد شوروی و تعلیل دلائل شکست از این منظر – که در میان تروتسکیست­ها هواداران جدی دارد – راه‌گشای حل مساله­ی شوروی تواند بود؟

پاسخ به راه‌حل مساله­ی شوروی نمی­تواند، این مباحث و نکات مشابه را مکتوم بگذارد.

ادامه دارد…..

بعد از تحریر ( رو به جنبش کارگری)

یکم. بارها گفته ایم و تکرار می کنیم که اگر به قول استادمان انگلس سوسیالیسم علم است – که هست بی گمان – پس باید با آن علمی مواجه شد. به تبع چنین فراشدی است که درهای سوسیالیسم علمی مانند هر علم دیگری برای تکمیل و تکامل آموزه های سوسیالیستی همیشه گشوده است.یکی از این آموزه های اصلی مفهوم طبقه ی کارگر در شرایط معاصر است. مفهومی که به تبع انکشاف بورژوازی و رشد تکنولوژی گستره یی گسترده از استثمار شونده گان و فروشنده گان نیروی کار را فرا گرفته است. در نتیجه تعریف فعال کارگری نیز با موازین دوران باوئر و اوئن و پرودون و البته مارکس و انگلس و حتا لنین – اگر تغییر اساسی و پایه یی نکرده است باری-گسترش یافته است.در این زمینه مقالات و کتب ارزشمندی تولید شده است. نگارنده نیز به سهم خود طی دو گفت و گو (پاسخ به سئوالات شش تائی آرش 104)* و چند نقد به این مساله پرداخته است. از جمله نقدی به مواضع مهرداد مشایخی.

دوم.آن چه به اجمال خواهم گفت موضوعی مخفی یا سری و پوشیده نیست. کم ترین جنبه ی یا ظرفیت شخصی و محرمانه ندارد.راز سربسته یی نیست که به قول حافظ حالا با دستان بر سر بازار زده باشند. شبی از شب ها پس از ساعت ها گفت و گوی روزانه با یک دوست عزیز – که بسیاری از فعالان کارگری فی الحال را کارفرما می داند – به اجمال سرفصل هایی از موازین تئوریک این مولفه را در حد توان خود و اقناع آن عزیز گشودم.همان گاه با ترسیم ساده و سریع روند انباشت ( به نقل از کاپیتال) مفاهیم کلی ارزش (نسبی، مطلق،اسمی،اضافی،واقعی،مصرفی، مبادله یی)؛ سرمایه (ثابت، متغییر، ربایی،در گردش،پایا، تجاری و اندام واره)؛ سود و غیره را بازنمودم. بحث هایی شد در خصوص کارگاه های کوچک. همه در راستای انسجام و وحدت جنبش کارگری. به آن دوست که جمعی از فعالان پیشرو و مبارز کارگری را – بدون ملاحظه ی ایجاد ارزش و استثمار و…-به صرف داشتن دو دانگ یک بقالی در شهری دور افتاده ؛ کارفرما و صاحب ابزار تولید؟؟ می داند و با گشاده دستی و سخاوتمندی تمام از حیطه ی فعالیت کارگری بیرون می نهد یاد آور شدم که ایراد کار شما این است که  اختلاف در سبک کاری و برخی منازعات سیاسی را به حوزه ی برداشت ها و قضاوت های معرفت شناختی تعمیم می دهی.برای فلان فعال کارگری که دی روز به تو برای عضویت در هیات اجرایی رای می داد هورا می کشیدی و حالا هو می کنی که کارفرما شده. حال آن که هم تو می دانی و هم من که در وضع مالی و شغلی همان دوست گرمابه و گلستان دی روز و “کارفرمای“ امروز تغییری به وجود نیامده. رک و راست رو به جنبش کارگری بنویسید و بگوئید که ماجرا چیز دیگری است. تعارف که نداریم. مگر آن که بخواهیم انباشت مناقشات سبک کاری را – که به حوزه ی اختلافات شخصی و خصوصی  کشیده شده- رنگ و بوی سیاسی و طبقاتی بزنیم، که این البته مشکل خودتان است و بیرون از قضاوت من. اصالت بخشیدن به پراتیک اخیرا پاسیو شده ، غیر خلاق و کلیشه یی از یک سو و نزول در محفلیسم و پچ پچه از سوی دیگر توان فراوان فعالان کارگری را کاسته و مانع از مطالعه ی حداقلی متون کلاسیک و معاصر سوسیالیستی و دخالت موثر در امر سازمان یابی کارگری شده است. چنین ضعفی برای اعضای شناخته شده ی کمیته یی از فعالان چپ کارگری پذیرفته نیست. این تذکر را علی العموم پیش کشیدم. یک سال و اندی پیش و اینک نیز یاد آور می شوم. به هر دو سوی کش مکش. چنین ضعفی خلاقیت و توان سازمان یابی فعال کارگری پیشرو را می شکند. به هر دو سوی مناقشه ی بی نتیجه و مضر و شکننده گفتم که صرف تکرار چند جمله ی کلیشه یی و ژورنالیستی برای بسط مبارزه ی طبقاتی علیه بورژوازی کافی نیست.شناخت متون پایه یی سوسیالیسم به عنوان دانش مبارزه ی طبقاتی برای یک فعال کارگری سوسیالیست ضروری است. به هر دو سوی دعوایی که سودش به حیب بورژوازی رفته و می رود گفتم که مارکس و انگلس و لنین و … آثارشان را برای تدریس در آکادمی ننوشته اند. این آثار از پشتوانه های اصلی مبارزه ی طبقاتی است و هر فعال کارگری پیشرو باید در حد توان خود به متن آن ها مسلح و مجهز شود.حالا هم که بازار کتاب ایران- از کتابفروشی های مقابل دانشگاه تهران تا تنها کتابفروشی شهر سقز- سرشار است از آثار مارکس و لنین که در همان چاپ اول و تیراژ هزار مجلدی روی دست ناشر مانده است. بر این باور نیستم که همه ی کارگران در ذات خود سوسیالیست و ضد سرمایه هستند و در همین حال باور ندارم فعالان پیش روی کارگری حتما باید گروندریسه و کاپیتال و آنتی دورینگ تا متون پیچیده ی سوسیالیستی معاصر را خوانده باشند اما تصور می کنم درجه یی از آشنایی با متون کلاسیک و معاصر سوسیالیستی برای فعالان کارگری پیشتاز ضروری است. وقتی که بخش قابل توجهی از فعالان کارگری شناخته شده و مدعی تفکیک طبقه حتا نام تئوری کج و معوج امپایر و انبوهه ی خلق نگری – هارت را نشنیده اند و نمی دانند که اصحاب مکتب فرانکفورت برای تقلیل مفهوم سوژه ی انقلاب چه دسته گل هایی به آب داده اند و قادر نیستند یک تبیین ساده از سرمایه ی مالی و وال استریت و مشابه ارائه کنند و به تبع این ضعف از تحلیل وضع حال بورژوازی و دولت و به تبع آن ترازبندی توازن قوا و بازهم به تبع آن اتخاذ تاکتیک علنی گرایی یا کار مخفی عاجز می مانند …. در عین حال در مورد زمین و زمان سوسیالیسم اظهار نظر می کنند، چه گونه می توانند وارد پیچیده گی های مبارزه ی طبقاتی و دشواری های کومک به ایجاد تشکل های توده ای کارگری شوند؟ (با وجود فعالیت های بسیار ارزنده و انتشار مقالات در خور توجه؛اما در عین حال این ضعف های نظری را می توانید در تولیدات سترون چند سال گذشته ی موجود در سایت کمیته هماهنگی برای کومک ببینید. امری که مورد قبول اکثریت فعالان واقع بین کمیته نیز هست و به دلیل وجود انبوه و قانونی متون سوسیالیستی در جامعه ربطی به اختناق و استبداد حاکم ندارد. امری که با ایجاد یک هسته ی آموزشی حل شدنی بود. واضح است این نگاه کم و بیش سلبی به این مفهوم نیست که فی المثل دیگران کارهای درخشان نظری تولید کرده اند.) من پیش از این در خصوص رابطه ی تئوری و پراتیک با استناد به آثار مارکس به اندازه ی کافی سخن گفته ام و با این تذکر که کم ترین باوری به حزب و تشکل تئوریک ندارم می گذارم و می گذرم. من البته تا حدودی تفاوت یک روشنفکر چپ سوسیالیست با یک فعال کارگری را می فهمم. با این همه تاکید می کنم یک فعال کارگری تا زمانی که یک فعال کارگری عمل گرای صرف است، الزامی ندارد که فی المثل نقد معیوب ژیلبر آشکار به جنگ لیبی را شخم بزند. اما زمانی که در همان سرزمین آشکار و در جریان یک سخن رانی رادیکال وارد نقد پراتیک محافظه کارانه ی سندیکالیست ها می شود آن گاه باید دست کم یک شناخت کلی از مواضع آتونومیست ها و ورکریست ها داشته باشد. واضح است که حکم صادر نمی کنم. بالاخره ما که برای امثال بزانسنو تکلیف شب می نویسیم خود باید در رساندن بسته های پستی به مقصد تجربه ی نیمه موفقی را پشت سر گذاشته باشیم. مضاف به این که دوست عزیزی که به پشتوانه ی مبارزه ی پیگیر و جسورانه ی خود و حمایت دوستانش از تجربه و اعتبار درخور توجهی در چند سال گذشته در متن جنبش کارگری ایران بهره مند شده است باید از این توان سازماندهی و برخورد رفیقانه برخوردار باشد که معدود فعالان کارگری را با وجود اختلاف نظر در سبک کار و مشابه متحد کند. نقد خود را برتابد و انتظار نداشته باشد که همچون سال های مرید و مرادی دوستان کارگرش همیشه زیر سایه و تحت اتوریته ی مطلق او باشند. چنان که حتا هنگام قدم زدن در خیابان نیز مانند بادی گاردها دو قدم در کنار و قفای او حرکت کنند!! باری در ادامه ی آن مباحث  صمیمانه، دوست عزیز را به مسوولیت خطیر خویش در راستای انسجام جنبش کارگری فراخواندم.

سوم. بی آن که فرد یا جمع خاصی مد نظرم باشد به این بدیهه گویی قصار گونه اکتفا می کنم که انباشت اختلاف نظرهای سطحی و انبوه رفتارهای ارادت گرایانه و عرفانی در غیاب نقد مستقیم و شفاف رو به جنبش در کنار غلبه ی محفلیسم و روحیه ی غیبت و پچ پچه و عدم رو در رویی و تمکین نکردن به نقد خود و حل رفیقانه ی مشکلات و البته روی کرد غیر سیاسی به اتهام زنی و شبهه پراکنی و چند گانه گی در بیان مسائل، کم ترین سنخیتی با فعالیت کارگری از نوع سوسیالیستی ندارد. چه جنبشی چه حزبی! به هر حال در پایان یک سلسله بحث های خسته کننده و گاه غیر سیاسی به آن دوست عزیز و یاران سابقش گفتم که برنارد شاو یک سوسیالیست فابین بود. ستایشگر استالین. به شوروی رفت. دورانی که هنوز ریشه های سوسیالیسم روسی از سرچشمه ی بلشویسم تغذیه می شد. شاو هنگام بازگشت از شوروی همواره بر یک مولفه بیش از هر نکته ی دیگری تاکید می کرد. صداقت! صداقت سوسیالیستی و اذعان به اشتباه فردی و جمعی. برنارد شاو بارها گفت اگر آنان اشتباه کنند، بلافاصله به نقد و اعتراف می نشینند و….از آن بحث ها کم و بیش یکی دو سالی گذشته و از نظر من بایگانی شده است.طرح این مساله در شرایط کنونی بدین سبب است که:

چهارم. دوست عزیز ما در جریان یک سخن رانی گفته است هنگامی که به “تقاضای“…. “لبیک“ نگفته مورد “تعرض تخریبی“ واقع شده است. دوست عزیز ما البته نگفته است که آن “تقاضا“چه بوده است و نقدهای تخریبی کجا و تحت کدام عنوان منتشر شده است؟اما این قلم با اعتقاد به شفافیت و زمانی که آن دوست از “علنی گرایی مطلق“ دفاع می کند لازم می داند که رو به جنبش کارگری عرض کند که کلیات آن تقاضا این بود که برای حل مشکلات سیاسی و سبک کاری و حتا شخصی خود بهتر است مانند دو انسان یا دو تفکر متمدن بنشینید و رو در رو گفت وگو کنید.این تذکر یا “تقاضا“ به هر دو سوی مناقشه ارائه شد.بدون کم ترین سمت گیری. گفتیم نه آن ارادت صوفیانه و نه این خصومت نارفیقانه. همین! تقاضای دیگری در کار نبود. یک طرف پذیرفت. طرف دیگر زیر بار نرفت. صلاح مملکت خو.یش خسروان دانند. لابد. اگر آن تقاضای فراموش شده و تلاش و خواهش فروتنانه برای همگرایی میان فعالان کارگری تخریب نام دارد ؛ خوشا ما که مخربیم!تاکید بر تقاضای فراموش شده از این باب است که هرگز دیگر سراغ آن تقاضا نرفتم. و نخواهم رفت دیگر….

آن چه در این چهار بند گفته شد عین واقعیت است.. صداقت بد نیست. حتا اگر انسان فکر کند که “نام“ اش در “تمام مقالات“ مخلص با ستایش آمده است؟ و راستش از شما چه پنهان این قلم گرایش چندانی به نام بردن  مستمر از افراد ندارد و هر چه فکر کردم در نیافتم که نام چه کسی در “تمام مقالات“ من آمده است؟ گیرم که در ستایش از همبسته گی کارگران بسیار قلم فرسوده ام و بی منت عرض کنم که بعد از ماجرای “از زخم قلب …. ” تا کنون مورد وحشیانه ترین کمین ها و کثیف ترین کمپین های تخریبی از سوی دل باخته گان سولیداریتی سنتر امپریالیستی آمریکایی قرار گرفته ام. مهم نیست. ما راه خود می رویم و به تخریب مخریب بها نمی دهیم. به قول نیمای یوشی:

و به ره ، نی زن که دایم می زند نی

           در این دنیای ابر اندود

             راه خود را دارد اندر پیش….