شقایق کمالی
ایده‌ی خوزه آنتونیو ابرو، بنیانگذار طرح توسعه‌ی اجتماعی به نام “سیستم” در ونزوئلا، در حال تغییر بنیادی در ساختار جامعه‌ای است که نزدیک به ۸۰ درصد مردم آن را طبقات فقیر و ۳۰ درصد جمعیت آن را نوجوانان زیر ۱۵ سال تشکیل میدهند.
خوزه آنتونیو ابرو (۱) بنیانگذار طرح توسعۀ اجتماعی به نام “سیستم” در ونزوئلا
از اواسط دهه هفتاد میلادی هنگامی که ایران مشغول معماری هیولای انقلاب بود در ونزوئلا روشنفکری به نام خوزه آنتونیو ابرومشغول پایه ریزی یک برنامه گسترده اجتماعی در کشور خود شد. این برنامه، که به زودی “ال سیستما ” (۲) (برنامه، سیستم) نامیده شد، با هدف جمع آوری کودکان، نوجوانان و جوانان محروم جامعه و سازمان دهی آنها در گروه های موسیقی، کر و ارکسترشروع به کار کرد. آموزش موسیقی به کودکان ، نوجوانان و جوانان محرومترین قشر جامعه بایستی امکان خارج شدن آنها را از دور باطل فقر که درآن محبوس بودند، فراهم میکرد. این برنامه هنگامی آغاز به کار کرد که باندهای مافیایی و جوانان بزهکارو مسلح با خرید و فروش مواد مخدر و روسپیگری، خیابانهای ونزوئلا را بسیار نا امن کرده بودند.
خوزه آنتونیو ابرو (۱۹۳۹) آهنگساز، اقتصاددان، سیاستمدار، مربی تربیتی و فعال اجتماعی – ایده خود را که استفاده از موسیقی در چهارچوب توسعۀ اجتماعی بود، به نام “سیستم” با اولین ارکستر جوانان درشهر کاراکاس (پایتخت کشور ونزوئلا) به اجرا در آورد. این برنامه، که در تاریخ این کشوربه عنوان گسترده ترین برنامه توسعۀ اجتماعی به ثبت رسیده است، در سال ۱۹۷۵ با یک ارکستر ۱۲ نفری از جوانانی که قادر به نواختن یک ساز بودند درمناطق فقیرنشین کاراکاس آغاز شد. امروزپس از گذشت نزدیک به چهل سال از شروع این برنامه، “سیستم” به شبکه ای وسیع از مراکز و مدارس موسیقی، ارکسترهای متعدد وگروههای کُر تبدیل شده است. شبکه ای که در آنها به نحو بی نظیری موسیقی تدریس و اجرا می شود. “سیستم” برآن است تا تمام کشورونزوئلا را تحت پوشش خود قرار دهد. هدف اصلی “سیستم” تربیت نوازندگان چیره دست نیست، بلکه در آن علاوه بر یادگیری نواختن یک ساز، تمرکز برآموزش همنوازی و همخوانی است، اگرچه در چنین سیستمی کودکان با استعداد خارق العاده نیز راه خود را برای پیشرفت استثنایی می یابند.
کودکان و نوجوانانی که در پوشش این طرح قرار میگیرند از همان ابتدا درگروهای موسیقی وارکسترهای گوناگون و گروه های کُرتقسیم میشوند، گروههایی که در آنها بچه های بزرگترو با تجربه تر دانش و تجربیات خود را به کوچکترها انتقال میدهند. در پس این طرح کلی ِِ ساده میتوان به فلسفه و قصد خوزه آنتونیو ابرو پی برد: برای او ارکستر قبل از هر چیزکانون کوچکی است که در آن کودکان و نوجوانان گوش سپردن به یکدیگر و احترام به هم را می آموزند. بنابراین مفهوم این برنامه متحد کردن کودکان و جوانان دریک بافت و ساختار اجتماعی است که در آن هر نفر قبول مسئولیت می کند و سهم خود را برای دست یابی به یک نتیجۀ مشترک به عهده می گیرد.
تا به حال بیش از۰۰۰ ۳۰۰ کودک ونوجوان از محرومترین طبقات اجتماعی ونزوئلا در این شبکه تربیت شده یا میشوند. ابرو و همکارانش با این هدف که به زودی تعداد کودکان و جوانان زیر پوشش “سیستم” را به دو برابر برسانند، تلاش میکنند.
لازم به توضیح است که بیش از۷۵ درصد از مردم ونزوئلا زیر خط فقر زندگی میکنند. تنها در شهر کاراکاس بیش از ۵ میلیون انسان در بخشهایی به نام باریو(مناطق فقیرنشین حاشیۀ شهرهای بزرگ) زندگی میکنند که نیمی از این جمعیت را کودکان و جوانان تشکیل میدهند. در باریوها خشونت امری عادی است و گروههای جوانان بزهکار قانون خیابانهای آن را تعیین میکنند. جوانان به حاشیه رانده شدۀ باریوها شانس زیادی برای نجات خود از دایره فقر ندارند. تنها تعداد کمی از آنها امکان تحصیل در مدارس و دانشگاههای دولتی را مییابند و حتی یادگیریِ حرفه ای خاص، بدلیل بالا بودن درصد بیکاری در این کشور، گشایشی در راه پیشرفت جوانان باریو به حساب نمی آید.
خوزه آنتونیو ابرو برای کمک به کودکان و جوانان باریوها و تقلیل دادن محرومیت و تنگدستی آنها و شکستن دایره خشونت در این نواحی موسیقی را به کار گرفت و رویای خود را که پیوند خدمات اجتماعی با موسیقی کلاسیک بود درسال ۱۹۷۵ به اجرا درآورد. نخستین قدم در این راه دعوت از ۱۲ جوان از باریوبرای تمرین موسیقی بود. اولین تمرین این گروه که به عنوان نخستین تمرین ارکستری که پس از چندی “ارکستر جوانان سیمون بولیوار” (۳) نام گرفت در تاریخ این کشور ثبت گردیده است. در دومین قرار تمرین این ارکستر ۲۵ نوازنده حضور یافتند، در سومین ۴۶ و در چهارمین قرار تمرین آن ۷۵ نوازنده و امروز ۳۰۰۰۰۰ کودک وجوان در آن فعال هستند. هدف اصلی ابرو تنها تشکیل ارکستر سمفونیک نبود بلکه او موسیقی را برای پیشرفت فرهنگی ، سلامتی و استواری روحی و اجتماعی کودکان و جوانان محله های فقیر نشین به کار گرفت.
دهه ۷۰ برای ونزوئلا- مانند ایران- سالهای شکوفایی فروش نفت و درآمد فراوان از آن بود. در این سالها ابرو موفق شد حمایت مالی وزارت بهداشت وقت را برای “برنامه اجتماعی ارکستر کودکان و جوانان ونزوئلا” (۴) – بطور اختصار” سیستم” – جلب کرده وتا به امروز استمرار این کمک دولتی را حفظ کند. هزینه این برنامه ۲۹ میلیون دلار در سال تخمین زده شده است و در حال حاضربوسیله ۱۵۰۰۰ معلم که بیشتر آنها نیز در چهارچوب “سیستم” تربیت شده اند سرپرستی میشود. ۹۰ درصد از هزینۀ این برنامه ازطرف دولت ونزوئلا تامین میشود. باید یادآوری گردد که هزینه کردن چنین مبلغی برای یک برنامۀ توسعـۀ اجتماعی در یک کشور در حال توسعه بسیار چشمگیر است.
ابرو خود در این باره میگوید:” دولت از برنامه من حمایت میکند چون آن را به عنوان برنامه توسعۀ اجتماعی پذیرفته است. دولت بدرستی درک کرده است که این برنامه گرچه از موسیقی و امکانات آن بهره می جوید، اما در درجۀ نخست برنامه ای برای پیشرفت و حمایت از کیفیت های انسانی است. برای کودکانی که ما با آنها کار میکنیم موسیقی تقریبا تنها وسیلۀ موجود برای راه یافتن به زندگی محترمانه ،شایسته و سزاوارو با کرامت انسانی است. فقر یعنی تنهایی، اندوه، گمنامی . ارکستر یعنی شادی، کار گروهی، انگیزه، تشویق و سعی برای موفقیت.”
به گفتۀ ابرو:” در ابتدا ما برای متقاعد کردن شهرداران و مقامات شهرها برای همکاری با “سیستم” بسیار تلاش کردیم، در حال حاضرمسئولین شهرها برای به اجرا گذاشتن “سیستم” در شهرهای خود با یکدیگر رقابت میکنند. حتی کشورهای دیگرنیز برای به اجرا گذاشتن این برنامۀ اجتماعی علاقه نشان داده اند.”
هسته اصلی سیستم را مدارس موسیقی تشکیل میدهند. کودکان از سن دوسالگی در مدارس “سیستم” پذیرفته میشوند. آنها شش روز در هفته از سازها و کلاسهای موسیقی بطور رایگان استفاده میکنند. کودکان پس از پذیرفته شدن در مدرسه از همان ابتدا در گروه های موسیقی و سپس در آنسامبل های گوناگون تقسیم میگردند و حضورشان درآنها اجباری ست. آواز، رقص ، ورزش و حرکت بطورگسترده برای تربیت و آموزش کودکان بکارگرفته میشود. ” سیستم” در برنامۀ آموزشی خود از روشهای گوناگونی بهره میگیرد از جمله روش کُدای (۵)، سوزوکی (۶) و سلفژ (۷). در مواردی که هزینۀ موجود اجازۀ خرید سازهای بیشتر را فراهم نمی سازد، به کودکان بر روی سازهایی که از مقوا ساخته شده اند آموزش داده میشود.
فضای مدارس موسیقی امن و آری ازخشونت است. کودکان و جوانان در این فضا دیالوگ را می آموزند وبا هم دوست میشوند. آنها به وسیلۀ موسیقی و نواختن در ارکسترمی آموزند به یکدیگر گوش فرا داده و با یکدیگر همکاری کنند. آنها در فضایی مثبت مورد توجه و محبت قرار گرفته و به کارگروهی تشویق میشوند. آنها به مجرد اینکه کمی نواختن را آموختند ، دانش وتجربۀ خود را در اختیار کودکان جوانتر قرار میدهند.
آموزگاران موسیقی با مراکز مددکاری اجتماعی و خانه های کودکان بدون سرپرست تنگاتنگ همکاری میکنند ومراقب وضعیت پوشاک و تغذیۀ دانش آموزان خود هستند و در رفع مشکلات و کمبود های زندگی روزمرۀ آنان با مسئولین همکاری میکنند. با برگزاری کنسرت های متعدد و فعالیت های جانبی، خانواده های دانش آموزان نیزدرچهارچوب ” سیستم” موظف به همکاری میشوند.
در سال ۱۹۷۵ در ونزوئلا تنها دو ارکستر سمفونی که اعضا آن را بیشتر نوازندگان حرفه ای اروپایی تشکیل میدادند، وجود داشت. طبق بررسی سال ۲۰۰۷ ونزوئلا امروز دارای ۹۰ مدرسۀ موسیقی، ۱۲۵ ارکستربرای جوانان، ۵۰ ارکستر برای کودکان و ۳۰ ارکستر سمفونی حرفه ای ست که روند تکامل آنها به سرعت رو به افزایش است. “سیستم” تا بحال موزیسین های به نامی را نیز به جامعۀ بین المللی تقدیم کرده است. از میان آنان می توان گوستاوو دودامل ( رهبر جوان ارکسترسیمون بولیوار) ، آلِکسیس کاردِناس ( ویولنیست) و اِدیکسن روایز( کنترباسیست) را نام برد. اِدیکسن روایزدرسن ۱۷ سالگی برای همکاری با ارکستر فیلارمونی شهر برلین به آلمان دعوت شد. او جوانترین نوازنده ایست که این ارکسترمشهوراز بدو تاسیس تا به حال به خود راه داده است. روایزدر نوجوانی به دنبال در خواست کمک مادرخود از همسایگان، به خاطر رفتارخشونت آمیزش، بوسیلۀ یکی از آنها به مدرسه موسیقی معرفی شده است.ارکستر جوانان سیمون بولیوار به رهبری گوستاوو دودامل سالهاست که سالن های معتبر جهان را با کنسرتهای پر شورخود فتح کرده است . کسانی که شاهد کنسرتهای این ارکستر بطور زنده و یا در رسانه ها بوده اند، میدانند که این ارکستر با چه طراوت و شور وشوقی به روی صحنه ظاهر گشته و قطعات کلاسیک را اجرا میکند. گوستاوو دودامل در سن ده سالگی به عنوان ویولونیست در این ارکستر مشغول به کار شد و در دوازده سالگی برای نخستین باررهبری ارکستر را دریک تمرین به عهده گرفت. او در سن هجده سالگی به عنوان جوانترین رهبر دنیا رهبری این ارکستر را که جوانترین ارکستر دنیا شمرده میشود، به عهده گرفت. گوستاوو دودامل در حال حاضر رهبر ارکستر فیلارمونیک شهر لس آنجلس در آمریکای شمالی است.
خوزه آنتونیو ابرو توانست ماهرانه به رویای خود جامۀ عمل بپوشاند وآن را در طول بیش از ۳۰ سال با حمایت دولتهای متفاوتی که در کشورش ونزوئلا به قدرت رسیده اند، بی وقفه توسعه و گسترش دهد. در طول این سی و چند سال ارکسترهای کودکان تبدیل به ارکسترهای جوانان شده اند و از مراکزکوچک موسیقی، مدارس عالی معتبر موسیقی بپا خاسته اند. مدارسی که در آنها موزیسین های بسیار با استعداد و خوش ذوق تربیت شده و میشوند. در حال حاضر در مجموع بیش از ۲۷۰ مرکز موسیقی درونزوئلا وجود دارند که بیشتر آنها در کنار باریوها یعنی در نزدیکی مناطق فقیرنشین بنا شده اند. علاوه بر آن از فعالیت های گستردۀ “سیستم” گروه های موسیقی برای کودکان ازسن دو سال، گروه های کُر- که در آنها کودکان و جوانان معلول نیز مشغول به یادگیری موسیقی هستند – را نیزمیتوان نام برد. حتی در زندانها نیز “سیستم” با تشکیل ارکستردر تربیت ، شکل گیری و تغییر آیندۀ زندانیان جوان بسیار فعال است.
ایدۀ خوزه آنتونیو ابرو در حال تغییربنیادی در ساختار جامعه ای است که نزدیک به ۸۰ درصد مردم آن را طبقات فقیر و ۳۰ درصد جمعیت آن را نوجوانان زیر ۱۵ سال تشکیل میدهند.
بسیاری از سازمانهای بین المللی از خوزه آنتونیو ابرو و “سیستم” حمایت کرده و با اهداء جایزه های متعدد از او و ایده اش قدردانی کرده اند.
در سال ۲۰۱۰ میلادی فیلم مستندی از ماریا اشتودمایر و پاول سماتزنی در آلمان در بارۀ “سیستم” برروی پرده های سینما در حال نمایش بود قسمتی از این فیلم را در آدرس زیر میتوان مشاهده کرد:
http://www.el-sistema-film.com/el_Sistema_Trailer_de.html
برنامۀ اجتماعی “سیستم” در سال ۲۰۱۵ میلادی چهلمین سالگرد تولد خود را جشن خواهد گرفت.
تنها مقایسۀ هزینه چنین برنامۀ توسعه اجتماعی در یک سال (۲۹ میلیون دلاردر کشوربه ظاهردوست با ایران ، ونزوئلا) با رقم های میلیاردی حیف و میل شده از ثروت ایران فقط در دولت نهم، گویای اهداف اصلی سیاستمداران ایرانی است.
جامعۀ ایران به یک پاکسازی اساسی فرهنگی نیازمند است. تغییر اساسی در ساختار یک جامعه تنها با فعالیت گروهی و خستگی ناپذیر انسانهای مبتکر، خلاق ، دلسوز، از خود گذشته ، دل نگران برای سقوط فرهنگی و سیاسی ایران و تنها با برنامه ریزی دقیق میسر میگردد. امروز که جامعۀ ایران آبستن تغییر است ضرورت این همیاری برای نجات کشورمان بیش از هر زمان دیگری احساس می شود. کوتاهی ما در رسیدن به این همیاری – به دور از علائق شخصی مذهبی یا ایدئولژیکی – در تاریخ کشورمان به عنوان سیاهترین و بازدارنده ترین اشکال فرهنگی مان به ثبت خواهد رسید. لازم به یاد آوری است که دقیقترین برنامه ها اما بدون ارادۀ دولت های دلسوز وحمایت گستردۀ آنان یا ارگانها به سختی قابل اجرا خواهد بود.
شقایق کمالی
آلمان ، فوریه ۲۰۱۲
منابع :
– Taktvoll, das Magazin für Ereignisse und Klänge, Nr.1, 2011
– http://www.el-sistema-film.com
– http://www.ethecon.de/de/686
– Wikipedia, Die freie Enzyklopädie
پانویس:
۱- Jose Antonio Abreu
۲- El Sistema
۳- ی آن (۱۷۸۳-۱۸۳۰) از استقلال طلبان آمریکای جنوبی و یکی از قهرمانان بزرگ بیشتر کشورهاSimón Bolívar
۴- Fundación del Estado para el Sistema Nacional de Orquestas Juveniles e Infantiles de Venezuela
۵- روش آموزش موسیقی برای کودکان و نوجوانان که بوسیلۀ آهنگساز و آموزگار موسیقی مجاری زلتان کُدای طراحی شده است
۶- روشی برای آموختن ویولن به کودکان در کودکستان طراحی شده بوسیلۀ آموزگار ویولن ژاپنی شینیچی سوزوکی
۷- روشی برای تربیت گوش و یادگیری و تسلط بر خواندن یا نواختن فی البداهۀ نت موسیقی
