مصاحبه رادیو دویچه وله با آقای لاهیجی در باره شکنجه و نقش گزارشگر ویژه حقوق بشر
در چهاردهمین سالگرد اعلام روز جهانی پشتیبانی از قربانیان شکنجه، گروهی از زندانیان سیاسی ایران در اعتراض به وضعیت زندان‌ها به اعتصاب غذای خود ادامه می‌دهند. دکتر لاهیجی از نقش گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران می‌گوید.
کنوانسیون مبارزه با شکنجه سازمان ملل متحد از ۲۶ ژوئن ۱۹۸۷ کار خود را آغاز کرد. توافقنامه منع جهانی شکنجه گامی اساسی در جهت بهبود وضعیت حقوق بشر در جهان بود. برای تجدید خاطره با این روز تاریخی، اجلاس عمومی سازمان ملل در سال ۱۹۹۷، روز ۲۶ ژوئن را روز جهانی پشتیبانی از قربانیان شکنجه اعلام کرد.
در ایران، روز پشتیبانی از قربانیان شکنجه هم‌زمان است با ادامه اعتصاب غذای گروهی از زندانیان سیاسی بازداشتگاه‌های اوین و رجائی شهر در اعتراض به بدرفتاری نسبت به زندانیان و شرایط زندان‌ها.
۱۲ زندانی سیاسی زندان اوین و ۶ تن از زندانیان بازداشتگاه رجائی شهر در پشتیبانی از زندانیان بند ۳۵۰ اوین به اعتصاب غذای نه روزه خود ادامه می‌دهند.
اردشیر امیرارجمند، مشاور ارشد میر حسین موسوبی و سخنگوی شورای هماهنگی راه سبز، در نامه‌ای به احمد شهید، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل متحد برای ایران، خواستار رسیدگی فوری نسبت به وضعیت زندانیان سیاسی اعتصاب کننده و بررسی موارد نقض حقوق بشر در ایران شده است.
در این نامه که روز شنبه (۴ تیر) منتشر شده امیرارجمند از سوی شورای هماهنگی راه سبز امید از احمد شهید خواسته است «در راستای انجام وظایف خود از کلیه امکانات قانونی سازمان ملل متحد جهت رساندن فریاد حق طلبانه مردم ایران به جامعه جهانی و مراجع بین المللی ذیربط و الزام مقامات جمهوری اسلامی به رعایت موازین جهانی حقوق بشر و پذیرش فوری شکل گیری یک هیأت حقیقت یاب مستقل برای رسیدگی به جنایات» استفاده کند.
احمد شهید، وزیر خارجه سابق مالدیو روز ۲۷ خرداد در نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران تعیین شد. اما این که مقام‌های جمهوری اسلامی به وی اجازه سفر به ایران بدهند هنوز روشن نیست.
صادق لاریجانی، رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی روز سه‌شنبه (اول تیر) در مورد انتخاب احمد شهید اظهار داشت: «آن‌ها آمدند قطعنامه‌ای را در شورای حقوق بشر علیه ما صادر کردند و خواستار این شدند که گزارشگر ویژه‌ای به ایران بیاید، در حالی که ما از قبل خودمان تقاضا کرده‌ایم که گزارشگر موضوعی به ایران بیاید و خانم پیلای را دعوت کرده بودیم که به ایران بیاید و ان‌شاء‌الله می‌آید.» وی مدعی شد که «حقوق بشر به یک ابزار سیاسی علیه هر کسی که نمی‌پسندند، تبدیل شده است«.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی نیز در اظهاراتی مشابه گفته است که خود جمهوری اسلامی در خواست فرستادن گزارشگر موضوعی به ایران را داشته و «دیگر چه ضرورتی داشت که آن‌ها بیایند و قطعنامه صادر کنند و گزارشگر ویژه بفرستند. این‌ها نشان می‌دهد که آن‌ها می‌‌خواستند یک اقدام پیشگیرانه انجام بدهند که مبادا بحث حقوق بشر به صورت صحیح در ایران مدیریت شود.»
دکترعبدالکریم لاهیجی حقوقدان و نایب رئیس فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر، در گفت‌وگو با دویچه‌وله ضمن نادرست خواندن ادعای مسئولان جمهوری اسلامی می‌گوید، اگر گزارشگران ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر، در امور شکنجه و بازداشت‌های خودسرانه توانسته بودند طی سالهای گذشته به ایران بروند، مسئله ی شکنجه و بدرفتاری با زندانیان سیاسی هنوز لاینحل نمی‌ماند و یا از مرگ زندانیان سیاسی از جمله هاله سحابی و یا هدی صابر پیش‌گیری می‌شد. وی معتقد است، وقتی امکان این تحقیق در ایران نیست،مدافعان حقوق بشر و سازمانهای سیاسی، باید امکان این تحقیق را خارج از ایران برای گزارشگر ویژه فراهم کنند.
دویچه‌وله: آقای لاهیجی در کنوانسیون بین المللی حقوق بشر سازمان ملل چه تعریفی از شکنجه داده شده است؟
عبدالکریم لاهیجی: در ماده ی یک کنوانسیون بین المللی ضد شکنجه و رفتارها یا مجازاتهای غیرانسانی، ظالمانه و اهانت آمیز، تعریفی ارائه شده، مبنی بر اینکه «شکنجه عبارت از کلیه ی اعمالی است که بر ضد تمامیت جسمی یا روانی انسان صورت میگیرد؛ اعم از اینکه برای گرفتن اعتراف و اقرار باشد یا برای آزار دادن شخص به منزله ی مجازات و یا به هر دلیل دیگری»
امروز بیست و ششم ژوئن، روز بین المللی حمایت از قربانیان شکنجه است. درست در همین شرایط، تعدادی از زندانیان سیاسی در ایران به دلیل اعتراض به وضعیت خودشان و اعمال شکنجه و بدرفتاری با آنان، در اعتصاب غذا به سر میبرند. چه امکانات مشخص بین المللیای وجود دارد که خواست این زندانیها و صدای اعتراضشان به گوش نهادهای بین المللی برسد؟
در مورد خیلی مشخص (موارد آزار) برای نمونه در مورد آقای هدی صابر، زندانیای که در اعتصاب غذا بوده است که اعتصاب غذای وی هم باز در ارتباط با وضعیت یک زندانی دیگری است که در مرخصی بوده و متأسفانه او هم بر اثر ضربهای که بر شکماش وارده شده، درگذشته است. وقتی هدی صابر در زندان دچار حملهی قلبی میشود، ساعتها میگذرد تا او را به بهداری منتقل کنند که متأسفانه فوت میکند.
اینکه آیا تمامی این‌ها را میشود به عنوان شکنجه مورد بررسی قرار داد یا نه، مستلزم انجام یک تحقیقات همه جانبه است. موضوعی که اعتصاب کننده ها خواستهاند. یعنی اصلاً علت اعتصاب غذای آن‌ها این است که در باره ی مرگ هاله سحابی و مرگ هدی صابر، یک کمیته ی تحقیق تشکیل بشود. منتها میدانیم که در دادگستری جمهوری اسلامی، امکان تشکیل چنین کمیته ی تحقیقی وجود ندارد و بنابراین باید در انتظار این بود که مرجع و نهاد دیگری این تحقیق و کلاً این نوع تحقیقات را انجام بدهد. چون همانطور که ما در بیانیهای که پس از این دو واقعه منتشر کردیم گفته ایم، سالهاست که این اتفاقات در جمهوری اسلامی در داخل زندان، موقع بازداشتها و یا در اثر بدرفتاری با زندانیها رخ می دهد، مواردی مانندزهرا کاظمی و زهرا بنی یعقوب و همینطور دهها مورد دیگر.
آقای اردشیر امیرارجمند هم روز گذشته (شنبه چهارم تیرماه) نامه ای به عنوان گزارشگر ویژه ی شورای حقوق بشر سازمان ملل، آقای احمد شهید نوشتهاند و از ایشان خواسته اند که به وضعیت این زندانیان رسیدگی فوری بکند. گزارشگر ویژه ی شورای حقوق بشر سازمان ملل، اساساً چه امکاناتی در اختیار دارد؟ ایشان چگونه میتواند به این مسئله رسیدگی کند؟
امروز جمهوری اسلامی امکان انجام تحقیق در محل را به گزارشگر ویژه نمیدهد، یعنی نمیگذارد که گزارشگر برای انجام تحقیقات به ایران برود. همچنان که طی سالهای گذشته این منع را ایجاد کرده است و شش سال است هیچ گزارشگر ویژه ای به ایران نرفته است.
اگر گزارشگرهای موضوعی مانند گزارشگر در باره ی شکنجه، مانند گزارشگر در باره ی بازداشت‌های خودسرانه و گزارشگر در باره ی اعدامهای غیرقضایی، طی سالهای گذشته توانسته بودند برای انجام تحقیقات به ایران بروند، میتوانستند به داخل زندان‌ها بروند، با زندانیها مصاحبه کنند، با خانوادهی زندانی ها مصاحبه کنند و همینطور با مقامات دولتی هم مصاحبه کنند و از آن‌ها هم توضیح بخواهند. وقتی در مجلس شورای اسلامی میگویند که دادستان تهران، سعید مرتضوی و فرماندهی نیروی انتظامی در انجام فجایعی که پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران و از جمله در بازداشتگاه کهریزک صورت گرفته، مسئولیت داشتند، آقای احمد شهید میتواند برود از آن‌ها هم تحقیق کند که چه اتفاقی افتاده؟ چگونه بوده که چهار جوان در بازداشتگاه کهریزک، بر اثر شکنجه، بر اثر بدرفتاری و بر اثر عدم مداوا فوت کرده اند.
وقتی امکان این تحقیق در ایران نیست، ما یعنی مدافعان حقوق بشر و سازمانهای سیاسی، باید امکان این تحقیق را خارج از ایران برای گزارشگر ویژه فراهم کنیم. از یک طرف گزارش های دقیق بدهیم و تعدادی از شاهدهای زنده ی شکنجه و بدرفتاری و بازداشت خودسرانه، طی دو سال گذشته یه آقای احمد شهید معرفی کنیم.
وقتی از آقای صادق لاریجانی، رییس قوه ی قضاییه در مورد تعیین گزارشگر ویژه ی حقوق بشر سئوال شد، ایشان گفتند که «ما خودمان از قبل، خواسته بودیم که یکی از گزارشگران موضوعی به ایران بیاید» که منظورشان خانم پیلای بود. موضوعی که آقای صالحی، وزیر امور خارجه ی هم بر آن تأکید کرده است. آیا بین گزارشگران موضوعی و گزارشگر ویژه ی شورای حقوق بشر سازمان ملل تفاوتی وجود دارد؟
آقای لاریجانی و آقای صالحی دروغ میگویند! پارسال من در ژنو حضور داشتم. نمایندگان جمهوری اسلامی گفتند که ما خانم پیلای را به ایران دعوت خواهیم کرد. خانم پیلای کمیسار حقوق بشر سازمان ملل است. بعد گفتند که ایشان را برای سال ۲۰۱۲، یعنی دو سال بعد، دعوت میکنیم.
در همان اجلاس شورای حقوق بشر که رسیدگی دورهای به وضعیت حقوق بشر در ایران را در دستور کار داشت، شورا در پرسشنامه ای، از جمهوری اسلامی خواست که به بیش از ۱۲۰ مورد طرح شده در آن، پاسخ بدهد و اعلام آمادگی بکند برای همکاری و از جمله، دعوت از گزارشگران موضوعی.
گزارشگران ویژه ی موضوعی، گزارشگرانی هستند که هرساله از سوی شورای حقوق بشر انتخاب می‌شوند، برای رسیدگی به یک موضوع حقوق بشری در همه ی کشورهای دنیا، مثلاً راجع به شکنجه، بازداشت‌های خودسرانه، اعدام های غیرقضایی، حقوق زنان، آزادی بیان و… آخرین باری که یک گزارشگر ویژه ی موضوعی توانسته به ایران برود، تیرماه ۱۳۸۴ بوده است. یعنی یک ماه پس از انتخاب احمدی نژاد. طی شش سال گذشته، هیچ گزارشگر ویژه ی موضوعی نتوانسته به ایران برود.
این‌ها به دروغ میگویند که ما آمادگی پذیرش گزارشگران موضوعی را داریم. اگر گزارشگران موضوعی توانسته بودند طی سالهای گذشته به ایران بروند و به ویژه طی دو سال گذشته، اگر گزارشگران موضوعی راجع به شکنجه و یا بازداشت های خودسرانه توانسته بودند به ایران بروند، آیا هنوز مسئله ی شکنجه و بدرفتاری با زندانیان سیاسی، همینطور لاینحل مانده بود؟ آیا مرگ هاله سحابی، مرگ هدی صابر اتفاق می افتاد؟ آیا پس از دو سال، وضعیت بازداشتگاه کهریزک و کسانی که در بروز این جنایت مؤثر بودند، همچنان مکتوم میماند؟!
آقای لاهیجی، آخرین پرسش من درباره قربانیان شکنجه است، کسانی که چه در ایران و چه در خارج از کشور زندگی میکنند، آن‌ها به چه نهاد بین المللی می‌توانند مراجعه کنند؟ آیا می‌توانند مستقیماً به گزارشگر ویژه نامه بنویسند و یا با او ارتباط بگیرند؟
از هفتهی گذشته، دفتری در ژنو، به عنوان "دفتر گزارشگر ویژه" مشغول به کار شده است. تماس با این دفتر میتواند از طریق اینترنت صورت بگیرد و (قربانیان) می‌توانند از آن طریق ایمیل و آدرس آنجا را داشته باشند. مسلم است که گزارشگر ویژه نمیتواند همه کسانی را که خواستار ملاقات با او هستند بپذیرد، ولی از طریق آن دفتر می‌توانند درخواست های خود را مطرح کنند. ولی گزارش های کتبی ای که می دهند، باید گزارشهای مستند باشد. در مواردی هم امکان ملاقات حضوری هست.
سازمان های حقوق بشر، به خصوص سازمانهای بین المللی حقوق بشر هفته ی آینده نخستین نشست خود را با آقای احمد شهید در ژنو خواهند داشت. این سازمان ها هم می‌توانند نقش واسطه را داشته باشند. بنابراین چه بهتر که قربانیان شکنجه، مدارک و شکایتهای خود را به سازمان های بین المللی حقوق بشر بفرستند. از طریق آن‌ها راحتتر و ساده تر میشود این مدارک و اسناد را به دست گزارشگر ویژه رساند.
شیرین جزایری
تحریریه: مصطفی ملکان
