مریم رستگار
گروه های فعال در زمینه حقوق بشر، از احمد شهید به عنوان "قهرمان" یاد می کنند.
اعضای شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، روز جمعه، ۱۷ ژوئن (۲۷ خرداد) احمد شهید، وزیر امور خارجه سابق مالدیو و فعال حقوق بشر را به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران انتخاب کردند.
با مشخص شدن گزارشگر ویژه سازمان ملل برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران، انتظار می‌رود اولین نتایج بررسی گزارش‌های مربوط به نقض حقوق بشر در این کشور، تا دو ماه آینده اعلام شود.
بر اساس مصوبه شورای حقوق بشر، آقای شهید موظف است گزارش‌های مربوط به نقض حقوق بشر در ایران را بررسی کرده و گزارش نهایی خود را در نشستی در ماه سپتامبر، به اعضای شورای حقوق بشر و مجمع عمومی سازمان ملل متحد ارائه کند.
عبدالکریم لاهیجی، نایب رئیس فدراسیون بین‌المللی جوامع حقوق بشر با این توضیح که گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران، محدودیتی برای فعالیت و تحقیقات خود ندارد، این پرسش را مطرح می‌کند که "آیا ایران به این گزارشگر اجازه ورود به کشور را می‌دهد؟ و در مرحله بعد این موضوع مطرح است که اگر گزارشگر ویژه حقوق بشر به ایران برود، آیا اجازه کار به او داده خواهد شد؟"
پیش از این، رینالدو گالیندوپل (از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۳) و موریس کاپیتورن (از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۰) به عنوان نمایندگان ویژه حقوق بشر سازمان ملل فعالیت کرده و چند بار به ایران سفر کرده‌اند.
گزارش‌های این دو نفر اغلب با ابراز ناخرسندی مقامات ایران همراه بوده است، در عین حال، فعالان حقوق بشر هم معتقدند که این گزارشگران در مواردی، به دلیل دریافت اطلاعات اشتباه یا ناکافی، تصویر روشنی از وضعیت حقوق بشر در ایران ارائه نداده‌اند.
عکس از "وب سایت مهندس عباس امیرانتظام"
یادداشت‌ها و خاطراتی که از برخی زندانیان ثبت شده است، نشان می‌دهد که حضور گزارشگران پیشین حقوق بشر در ایران، تاثیر قابل توجهی در وضعیت آنها داشته است
از جمله، محتوای اولین گزارشی که رینالدو گالیندوپل درباره وضعیت حقوق بشر در ایران ارائه کرد، مورد اعتراض فعالان حقوق بشر بوده است و گروهی از آنها قبل از سفر دومش به ایران، در ملاقاتی که با او داشتند، سعی کردند اطلاعات بیشتری در اختیارش قرار دهند.
گزارش شده است که بر مبنای همین اطلاعات، آقای گالیندوپل پیش از سفر دوم، طی نامه‌ای، از دولت ایران خواست تا اجازه داده شود از زندان اوین بازدید کند، ضمن آن که ابراز تمایل کرد تا با زندانیانی که خودش انتخاب و اسامیشان را در زمان مناسب ارائه می‌کند، ملاقات و گفت‌وگو کند.
نبود یا کمبود اطلاعات کافی و فرصت کم گزارشگران حقوق بشر ایران برای ارائه گزارش‌هایشان، مورد انتقاد مقامات رسمی ایران هم بوده است.
محمد جواد لاریجانی، دبیر ستاد حقوق بشر ایران و مشاور امور بین‌الملل رئیس قوه قضائیه ایران، به تازگی گفته است که "اگر گزارشگری به ایران سفر کند و بگوید که ۲۰۰ مورد اتهام را می‌خواهم بررسی کنم، ولی سه روز بیشتر در ایران اقامت نمی‌کنم و در هر روز هم چند ساعت را به این کار اختصاص می‌دهم، مشخص است که این مکانیزم، استحکام لازم را ندارد و بسیار غیرحرفه‌ای است."
ولی آقای لاهیجی چنین ایرادی را بر روند فعالیت گزارشگران حقوق بشر وارد نمی‌داند و می‌گوید: "لازم نیست که گزارشگران، یک سال در کشوری اقامت کنند تا بتوانند گزارش جامعی درباره وضعیت حقوق بشر آنجا تهیه کنند."
به گفته آقای لاهیجی، گزارشگر حقوق بشر و هیات همراهش باید اجازه داشته باشند در دادگستری حاضر شوند یا از زندان‌های ایران بازدید و با زندانیان ملاقات کنند. آنها حتی باید اجازه پیدا کنند به شهرستان‌ها هم بروند، ولی قبل از هر اقدامی، ابتدا باید از مقامات و نهادهای رسمی ایران بخواهند که اجازه این بازدیدها به آنها داده شود.
گزارشگر حقوق بشر؛ زنگ تنفس زندانیان
گزارشگران ویژه سازمان ملل متحد موظف هستند که در یک دوره زمانی مشخص، گزارش نهایی خود را درباره وضعیت حقوق بشر در یک کشور ارائه کنند و حوزه اختیارات گسترده‌ای برای تغییر وضعیت کشورها ندارند، ولی یادداشت‌ها و خاطراتی که از برخی زندانیان ثبت شده است، نشان می‌دهد که حضور گزارشگران پیشین حقوق بشر در ایران، تاثیر قابل توجهی در وضعیت آنها داشته است.
موریس کاپیتورن
موریس کاپیتورن از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۰، نماینده ویژه حقوق بشر سازمان ملل در ایران بود
عبدالکریم لاهیجی به ملاقات رینالدو گالیندوپل با عباس امیرانتظام در یکی از زندان‌های ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: "گالیندوپل در سفر دومش به ایران با آقای امیرانتظام در زندان دیدار کرد و پس از آن، انتشار عکس آقای امیرانتظام در بهداری و در حالی که دست و پایش به تخت بهداری زنجیر شده بود، مثل بمبی بود که منفجر شد."
در یکی از گفت‌وگوهایی که در وبسایت رسمی عباس امیرانتظام منتشر شده است، او درباره ملاقاتش با گزارشگر ویژه حقوق بشر گفته است: "مسئولان دادستانی انقلاب در سال‌های ۶۸ و ۶۹ و زمانی که آقای گالیندوپل به ایران آمد، اجازه ندادند من با ایشان ملاقات کنم، ولی در سال ۷۰ اجازه ملاقات دادند. این ملاقات در دفتر رئیس زندان انجام شد. در اتاق کنفرانس رئیس زندان اوین چند ساعت با آقای گالیندوپل نشستم و تمام مطالبم را برای ایشان نوشتم. بر اساس همان مطالب بود که در همان سال، دولت ایران به دلیل نقض حقوق بشر محکوم شد."
عبدالکریم لاهیجی یادآور می‌شود که به جز تاثیر حقوقی گزارش نمایندگان ویژه سازمان ملل متحد، تعیین چنین گزارشگری و حضور او در ایران، می‌تواند در بهبود وضعیت زندان‌ها و بهتر شدن شرایط زندانیان هم تاثیر داشته باشد.
در هفته‌های اخیر درخواست‌های بیشتری برای تعیین و اعزام هرچه سریع‌تر گزارشگر ویژه حقوق بشر مطرح شده است. از جمله عیسی سحرخیز، کیوان صمیمی، رسول بداغی و مهدی محمودیان، چهار زندانی سیاسی که به دنبال اعتراضات پس از آخرین انتخابات ریاست جمهوری در ایران بازداشت شدند، روز یکشنبه، ۱۵ خرداد، در بیانیه ای از سازمان ملل متحد خواستند که در اعزام گزارشگر ویژه حقوق بشر به ایران تعجیل کند.
در بیانیه آنها آمده است: "وضعیت سیاسی حاکم بر کشور و شرایط ظالمانه حاکم بر محاکم قضایی و فرایندهای بازجویی و محدودیتهای زندان‌های ایران به نقطه ای رسیده است که بر جامعه بین المللی به ویژه دبیرکل سازمان ملل واجب است تا هرچه زودتر نماینده ای برای رسیدگی به وضعیت حقوق بشر در ایران تعیین کرده و به ایران اعزام نماید."
پیش از آن هم ۱۵۱ نفر از شخصیت های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران، در نامه ای به بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحد خواهان تسریع در انتخاب و اعزام گزارشگر ویژه حقوق بشر به این کشور شده بودند. آنها در این نامه بر وضع نامناسب زندانیان عقیدتی و سیاسی در ایران تاکید کرده و اعزام سریع گزارشگر ویژه حقوق بشر را برای رسیدگی به وضع این افراد ضروری خوانده بودند.
عبدالکریم لاهیجی می گوید: "به جز آن که با حضور گزارشگر حقوق بشر در ایران، در جریان واقعی قضایا قرار می گیریم، زندانیان در ایران هم متوجه می شوند که پشت دیوارها دفن نشده اند."
این وکیل فعال در حقوق بشر معتقد است: "در روزهایی که گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد به ایران می رود، به طور حتم شرایط زندان ها بهتر خواهد شد و سفر آنها آثاری مثبت دارد."
چالشگر مالدیو در ایران
در طول مدتی که کشورها فرصت داشتند نامزدهای خود را برای انتخاب به عنوان گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران معرفی کنند، اسامی سه نفر به عنوان نامزدهای اصلی مطرح شد.
احمد شهید، وزیر خارجه سابق مالدیو، روبرتو توسکانو، سفیر سابق ایتالیا در ایران و امین مدنی، وکیل سودانی فعال در زمینه حقوق بشر، سه نفری بودند که به عنوان نامزدهای نهایی برای احراز این سمت معرفی شدند.
عبدالکریم لاهیجی انتخاب فردی مسلمان و از یک کشور آسیایی را به عنوان گزارشگر ویژه ایران، مثبت ارزیابی می کند و می گوید: "پیش از این دیده ایم که ایران با کارشکنی در روند فعالیت های گزارشگران، کشورهای غربی را به بدبینی و سیاه نمایی وضعیت ایران متهم می کنند، اما با توجه به آسیایی و مسلمان بودن گزارشگر کنونی، دیگر مجال طرح چنین ادعاهایی فراهم نیست."
احمد شهید، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران، دو دوره به عنوان وزیر خارجه مالدیو فعالیت کرده است و گروه های فعال در زمینه حقوق بشر، از او به عنوان "قهرمان" یاد می کنند.
او در طول سال های فعالیتش، بارها دعوت نامه هایی را به نهادهای فعال در زمینه حقوق بشر در سازمان ملل متحد فرستاد و از مسئولان آنها دعوت کرد تا برای بررسی وضعیت حقوق بشر به مالدیو بروند.
احمد شهید، موسس "انجمن جامعه آزاد" در مالدیو هم هست که تلاش برای بهبود وضعیت حقوق بشر، تحمل مخالف و مردمسالاری از اهداف آن است.
آقای لاهیجی می گوید فعالان حقوق بشر از سال ۲۰۰۳ میلادی به دنبال تعیین گزارشگر ویژه ای برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران بوده اند و با مشخص شدن این فرد، الان افراد زیادی چشم انتظار حضور او در ایران هستند تا از نزدیک وضعیت حقوق بشر در این کشور بررسی شود.
آقای لاهیجی اضافه می کند: "در صورتی که گزارش نهایی درباره وضعیت حقوق بشر، به تصویب قطعنامه ای علیه ایران منجر شود، دیگر انرژی اتمی تنها چالش این کشور در عرصه بین المللی نخواهد بود و ایران مجبور است در بخش های مربوط به دموکراسی و حقوق بشر هم پاسخگو باشد."
موریس کاپیتورن، یکی از دو گزارشگر سابق حقوق بشر سازمان ملل در ایران، به بی بی سی فارسی گفته است که نباید در این زمینه، انتظار بیش از حدی داشت و گزارشگر ویژه معجزه نخواهد کرد، هرچند این احتمال وجود دارد که یک گزارش جامع، بتواند در محاسبه هزینه-فایده دولتمردان ایران تاثیر بگذارد، چون مقامات دولتی ایران نمی توانند نسبت به محکومیت گسترده بین المللی حقوق بشر در ایران بی تفاوت بمانند.
BBC
