مسعود نکوبخت
دردهه شصت میلادی رسانه های چاپی وارد مرحله جدیدی از لحاظ میزان تیراژ شدند. روزنامه هایی مثل نیورک تایمز با دگرگونی در مدیریت و بازاریابی نوین، تبدیل به کمپانی های خبرگزاری بزرگی شدند که می توانستند روی فضای سیاسی جامعه و دولت ها اثرگذار باشند. جنگ ویتنام و عکس های مشهوری که از این واقعه دردناک گرفته شد، اهمیت عکاسی خبری را دو چندان کرد.
عکاسی اجتماعی، خبری و استنادی به جهت نشان دادن وقایع به شکل کاملاً مستقیم، همواره مورد سانسور حکومتی قرار گرفته است. به طور مثال کار بسیاری از عکاسان اجتماعی در دورۀ پهلوی مورد سانسور قرار گرفت چرا که دستگاه حکومتی آنزمان مایل به نشان دادن بار منفی ناهنجاری های اجتماعی نبود.
عکاسی خبری در ایران بعد از انقلاب هم به جهت سانسور دولتی نتوانست راه خود رادر بین روزنامه ها باز کند.
تقریباً به استثنای عکس هایی که مربوط به شکل گیری روزهای انقلاب اسلامی بودند، دیگر عکس هایی که نشان دهنده سیر صعودی خشونت انقلابیون در برابر مخالفان بودند، زیر تیغ سانسور رفت. یکی از این نمونه عکس ها را جهانگیر رزمی در سال ۱۳۵۸ گرفت.
“جهانگیر رزمی” تنها عکاس خبری ایرانی است که موفق به گرفتن جایزه پولیتزر شده است. مجموعه عکس های او از تیرباران مخالفان کرد در سال ۱۳۵۸ ابتدا به صورت ناشناس در روزنامه اطلاعات منتشر شد سپس آژانس خبری یونایتدپرس آن را با عنوان «جوخه آتش در ایران» در سطح جهانی منتشر کرد. این عکس برنده جایزه پولیتزر ۱۹۸۰ میلادی شد. هویت عکاس تا سال ۱۳۸۵ نامشخص بود، در فهرست جوایز پولیتزر نیز نام عکاس، ناشناس درج شده بود تا اینکه خبرنگاری از روزنامه وال استریت ژورنال پرده از هویت رزمی برداشت. در سال ۱۳۸۵ هیئت داوران به طور رسمی، جهانگیر رزمی را برنده اعلام کردند. او تنها برنده ناشناس در تاریخ این جایزه به شمار می‌رود.
عکس از جهانگیر رزمی تیرباران مخالفان در کردستان ایران
عکس از جهانگیر رزمی حسد سربازان ایرانی در عملیات والفجر
عکس از جهانگیر رزمی رزمنده نوجوان ایرانی
از دیگر عکاسان مطرح خبری بدون شک می توان از “رضا دقتی” نام برد. رضا پیش از انقلاب بیشتر به عکاسی معماری مشغول بود اما با شروع درگیری‌های انقلاب ۱۳۵۷ ایران، به عکاسی خبری روی آورد. دقتی از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰، مجموعه‌ای از تحولات پس از انقلاب و درگیری‌ها و کشتار در ترکمن صحرا و کردستان تهیه کرد. عدم سازگاری عکس‌های او با خواست حکومت اسلامی ، او را مجبور به ترک ایران کرد. رضا دقتی از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۷ در مجله نیوزویک به‌عنوان خبرنگار بخش خاورمیانه فعالیت کرد. اولین گزارش رضا برای نشریه نشنال جئوگرافیک، در سال ۱۳۷۲ با عنوان «قاهره، قلب خروشان مصر» منتشر شد. وی در سال ۱۹۹۰، مسئولیت پخش کمکهای جامعه بین‌الملل را از طرف سازمان ملل متحد در افغانستان پذیرفت و به موجب این تجربه، بنیاد فرهنگی آیینه را در سال ۲۰۰۱ در کابل تأسیس کرد. در “بنیاد فرهنگی آیینه” افراد بسیاری در رشته‌های روزنامه نگاری، عکاسی، فیلم برداری وطراحی آموزش می یابند. رئیس جمهور فرانسه در سال ۲۰۰۵ به پاس خدمات او برای احیای مطبوعات آزاد، اشاعه آزادی بیان دردنیا، مبارزه برای احیای حقوق کودکان و مبارزه بر علیه استبداد، او را به دریافت نشان شوالیه مفتخر کرد. مدال ملی لیاقت فرانسه بالاترین نشان کشور فرانسه‌است و به کسانی اعطا می‌شود که در راه اهداف انساندوستانه و اعتلای فرهنگ تلاش کرده‌اند. رضا دقتی اولین ایرانی است که به دریافت این نشان نایل آمده‌است. دقتی در ژانویهٔ ۲۰۱۰ جایزهٔ لسی را که به اسکار عکاسی معروف است، دریافت کرد. او هنگام دریافت این جایزه خطاب به حاضران گفت:
« ما صدای کسانی هستیم که بی صدایند، ما اینجا هستیم تا جهان چشمانش را به روی دردها و جنگ‌ها نبندد. من این جایزه را به کسانی تقدیم می‌کنم که در نبرد برای جهانی بهتر حتی از ادا کردن جان خود نیز دریغ نکردند. همچنین این جایزه را به شهروندان ایرانی تقدیم می‌کنم، مبارزان بی نام و نشان راه آزادی که توانستند از طریق تلفن‌های همراه‌شان تصویرهایی را به عنوان سند و مدرک ثبت کنند. با احترام ویژه به یک صدا که در ایران خاموش شد، چرا که تصمیم گرفته بود در راه آزادی و عدالت قدم بردارد. زن جوانی که تصویر مرگش تمامی صفحه‌ها را تسخیر کرد، او نامش ندا بود، تقدیم به ندا.»
عکس از رضا دقتی تظاهرات در تهران
عکس از رضا دقتی تظاهرات در تهران پس از انتخابات جنجالی
عکس از رضا دقتی مبارز صدمه دیده جنبش سبز
عکس از رضا دقتی هواداران جنبش سبز
در دنیای عکاسی خبری، آژانس عکس مگنوم از اعتبار بالایی برخوردار است. آژانسی که در سال ١٩۴٧ توسط ” روبرت کاپا” ،”هنری کارتیر برسون”، “دیوید سیمور” و “جورج راجر” در پاریس تشکیل شد و در حال حاضر ۴٠ نفر عضو رسمی دارد. یکی از آنها “عباس عطار” است که در سال ١٩٨٣ عضو غیر رسمی و از سال ١٩٨۵ عضو رسمی آژانس مگنوم شده است.
“عباس عطار” متولد خاش ایران در هشت سالگی ایران را به مقصد فرانسه ترک کرد. در آنجا دانش ارتباطات تحصیل کرد و در ابتدا شروع به عکاسی برای مجلات الجزایری مثل “جون افریک” کرد. در سال ١٩۶٨ به سفارش کمیته ملی المپیک، بازی های المپیک مکزیک را پوشش داد. بعد از آن عضو آژانس عکاسی گاما شد و از این طریق به نقاط مختلفی از دنیا به ویژه جهان سوم سفر کرد. با عکس هایی که از دوران رژیم آپارتاید و همینطور انقلاب اسلامی گرفت به شهرت جهانی رسید. در سال ١٩٩٧ بعد از هفده سال به ایران بازگشت که حاصل این مشاهدات ، کتاب
” روزنوشت های ایران ٢٠٠٢ – ١٩٧١ ” بود که ترکیبی از عکس و روزنوشت های او می باشد.
در فاصله سال های ١٩٨٣ تا ٨۶ مکزیک را زیر پا گذاشت که حاصلش کتاب ” بازگشت به مکزیک، سفرهایی پشت ماسک” بود.
بیشتر کتاب های عباس ترکیبی از نوشتار روزانه و عکس می باشد چیزی که به درک موقعیت سوژه عکاسی اش و دریافت زیبای شناسانه تک تک عکسهایش کمک می کند. خودش درباره کارش می گوید:
« من در عکاسی، سیاه و سفید فکر می کنم. برای نشان دادن روابط بین انسان و طبیعت، عکاسی سیاه و سفید، راحتر است چرا که سیاه و سفید واقعی نیست. رنگ توجه آدم را منحرف می کند. عکاسی من نوعی تفکر است.»
مذهب از دیگر موضوعاتی است که عباس در کارهایش به آن پرداخته است. مجموعه عکس های او که در برگیرنده دنیای اسلام از شرق چین تا شمال افریقا می باشد، یکی از کاملترین اسناد عکاسی از دنیای اسلام است. این مجموعه به شکل کتابی با عنوان ” الله اکبر” منتشر شد.
عکس از عباس عطار جسد فرمانده هان اعدام شده ارتش ایران
عکس از عباس عطار جسد هویدا پس از اعدام انقلابی
در تعریف مبانی هنری، عکاسی بعنوان هنر تلقی نمی شود اما شاید هیچ فنی به مانند عکاسی به شکلی هنرمندانه در به تصویر کشیدن انسان و دنیای اطرافش موفق نباشد. عکاسی ثبت لحظات و روابط این جهانی است تا جاییکه در بسیاری از نقاط عطف تاریخ بشری، عکاسی توانسته است خودش را با آگاهی جامعه به عنوان ببینده و عکس العمل کننده تلفیق دهد. این موضوع با گذشت زمان نه تنها کمرنگ نمی شود بلکه گذشت زمان، عکس را تبدیل به یک ابژه تاریخی و استنادی می کند و همان کارایی را دارد که فسیل های تاریخی برای تاریخ نگاران دارند.
