گفتگو با مهندس مسعود عزیزی، کارشناس ایمنی هسته ای و فضایی
گفتگوگر: البرز پدرام
مسعود عزیزی، مهندس ارشد شرکت (P.W.R) با تخصص در امور ایمنی هسته ای و فضایی می باشند. ایشان دوره لیسانس خود را در رشته ی راه و ساختمان و محیط زیست در دانشگاه ایالتی یوتا گذرانده اند، و مدرک فوق لیسانس را در رشته مهندسی هسته ای از دانشگاه ایالتی آیداهو گرفته اند.
تجربیات کاری ایشان پس از پایان تحصیلات عبارت بوده از: تدریس مکانیک مواد در دانشگاه آیداهو، مهندسی سازه ها، و امور اتکا و ایمنی ـ شرکت «خدمات برق انرژی»، و سرمهندسی گروه های «تخمین ریسک های محتمل» (P.R.A) ایمنی سیستم ها، اتکا و نگهداشت در ایستگاه تولیدبرق اتمی در نیروگاه اتمی «پالوورده» ـ مهندس ناظر و عضو فنی سیستم های راکت در شرکت «راکت داین» و همکاری در برنامه های اتمی زمینی، ایمنی هسته ای فضایی، ایستگاه بین المللی فضایی، سیستم های متحرک راکتی، انرژی های زمینی، و تدریس در همین حوزه ها ـ کار در ناسا و چند سازمان دیگر در ارتباط با سیستم های ایمنی و پروژه های قابلیت اتکا.
آقای عزیزی همچنین مخترع سیستم ثبت شده ردیابی و مکان یابی از راه دوربوده عضوسازمان ملی انرژی هسته ای آمریکاست و تعداد زیادی جایزه و تقدیرنامه از وزارت انرژی آمریکا، نیروی هوایی، و سازمان ناسا دریافت کرده است.
مهندس عزیزی بیش ازسی مقاله منتشر کرده اند که اغلب آن ها در کنفرانس های ملی آمریکا و بین المللی عرضه شده اند.
کمیته بین المللی نجات پاسارگاد
البرز پدرام: گفته می شود نیروگاه بوشهر در بهترین حالت توان تولید هزار مگا وات برق را دارد و از طرفی دولت ایران مدعی است که باید ۲۰ هزار مگا وات برق کشور را از انرژی هسته ای تولید کند و به عبارتی باید حدود ۲۰ نیروگاه دیگر نظیر بوشهر ایجاد شود. آیا به نظر شما کشور ایران ظرفیت لازم برای ساخت و ایجاد این نیروگاه ها را دارد؟
مسعود عزیزی: قبل از هر چیز اجازه دهید کمی درباره نیروگاه اتمی بوشهر توضیحاتی بدهم. این راکتور در آغاز در نیمه دهه ۱۹۷۰ به شرکت های کرافت ورک یونیون و زیمنس آلمان به مقاطعه داده شده بود. این راکتور و نیروگاه مشابه آن را «ایران یک» و «ایران دو » خواندند. این نیروگاه های دوقلو قرار بود مشابه نیروگاه راکتور آب فشرده موسوم به بیبلیس ۱۲۷۰ در آلمان باشد. در دوران انقلاب سال ۱۹۷۹ ساختمان نیروگاه ایران یک تا هفتاد درصد تکمیل شده بود. اما جمهوری اسلامی با اعلام این که از این ساختمان به عنوان سیلوی گندم استفاده خواهد کرد کار اتمام آن را متوقف ساخت. در بین سال های ۱۹۷۹ و ۱۹۸۴ قسمت عمده مواد وارداتی برای نیروگاه بوشهر که بدون مراقبت و در فضای باز قرار داشتند از بین رفتند. و ساختمان تقریبا تمام نیروگاه نیز بوسیله عراقی ها بمباران شد. در سال ۱۹۸۴ جمهوری اسلامی به منظور تکمیل ساختمان نیروگاه کوشید تا کمک آرژانتین، چین، و پاکستان را جلب کند و عاقبت هم توجه آن به روسیه معطوف شد. در ژانویه ۱۹۹۵ روسیه و جمهوری اسلامی قراردادی امضا کردند که بر اساس آن روسیه یک رآکتور VVER ۱۰۰۰ در بوشهر بسازد. این راکتور شبیه راکتور چهارواحدی روس ها به نام بالاکوفسکایا در بالاکوف و ساراتوف بود. اگرچه نیروی برق حاصل از یک نیروگاه VVER معمولا بین ۹۵۰ تا ۱۰۷۳ مگابات انرژی تولید می کند به علت تغییراتی که برای جادادن نیروگاه VVER در ساختمان ایجاد شده برای نیروگاه بیبلیس در آن داده شده بود میزان تولید آن به ۹۰۰ مگاوات تقلیل یافت. سازه های حفاظتی نیروگاه بوشهر نیز برای جادادن مولد افقی بخار VVER دستخوش تغییراتی شد چرا که واحد VVER دارای مولدهای بخار عمودی سبک غربی نیست. همچنین در ساختمان های کناری و واحد توربین نیروگاه نیز تغییرات عمده ای داده شد. در حال حاضر نیروگاه بوشهر مجهز به سوخت اتمی شده و دستخوش خاموشی های سرد و پس از آن آزمایشات با قدرت کم خواهد شد.
در این شکی نیست که ایران در پاسخ تقاضای رو به رشد خود برای نیروی برق احتیاج به داشتن نیروگاه های تولید برق دارد. نیروگاه های فعلی فسیلی و همچنین مولدهای انرژی های دیگری همچون مولدهای آبی و غیره کهنه شده اند و دایما نیازمند تعمیرات هستند. از سوی دیگر با رشد جمعیت تقاضا برای برق افزایش خواهد یافت. بدون شک انرژی اتمی بدیل کاملا مناسبی برای نیروگاه های فسیلی محسوب می شود چرا که از یک سو گازهای مضر کمتری را تولید کرده و از سویی دیگر هزینه عملیاتی آن ها بسیار کمتر است. در حال حاضر فرانسه ۸۵ درصد از نیروی برق مورد احتیاج خود را از نیروگاه های اتمی تامین می کند. با این وجود در عین حالی که نیروگاه های اتمی بدیل های مناسبی برای نیروگاه های فسیلی محسوب می شوند اگر برای آن ها حادثه ای پیش آید نتایج حاصله از آن بسیار فاجعه آمیز خواهد بود. مثلا رها شدن مواد رادیواکتیو به خارج نیروگاه چه در شکل مایعات رادیواکتیو و یا گازها و مواد جامد دارای نتایج بسیار وخیمی خواهد بود.
داشتن و به کار بردن یک راکتور اتمی نیازمند به رهبری دقیق، نظارت کارشناسانه، و توجه به امور ایمنی و برنامه ریزی است. کارکنان یک رآکتور که شامل عملیات کاران، مشاوران فنی، افراد فنی، گروه تعمیراتی، و غیره هستند باید در معرض تعلیم دایم قرار داشته و توانایی فنی و ذهنی آن ها به اثبات رسیده باشد. سیستم های داخلی رآکتور همچون تلمبه ها، دریچه ها، موتورها و غیره باید به طرز مناسبی تحت مراقبت باشد و قطعات یدکی به حد کافی باید در محل تامین شده باشند تا ادامه امن عملیات تولید برق را تضمین کنند. همچنین قبل از آغاز به کار راکتور لازم است تحلیل های ایمنی اتمی کافی صورت گرفته و نقاط ضعیف سیستم و سناریوهای لازم برای مقابله با حوادث احتمالی و نحوه مقابله با نتایج آن ها صورت گرفته باشد. و بر اساس این مطالعات به منظور تقلیل احتمال بروز این حوادث تغییرات لازم در نیروگاه داده شود. اداره کارشناسی ناظر باید گزارش تجزیه تحلیل نهایی ایمنی نیروگاه ها را قبل از صدور اجازه آغاز عملیات تکمیل کند.
در این جا پرسشی که می توان داشت آن است که آیا جمهوری اسلامی این اقدامات را که بخشی از کل اقدامات لازم است به منظور حصول اطمینان از بی خطر بودن رآکتور و ایمنی کارکنان، مردم، و محیط زیست درمقابل تششعات اتمی انجام داده است؟ نیروگاه بوشهر یک نیروگاه منحصر به فرد و اولین نمونه ترکیب تکنولوژی آلمانی سی و پنج سال پیش و رآکتورهای روسی دارای مشکلات ایمنی قابل ملاحظه است. برکنار از هزینه شگفت آور این نیروگاه، باید دید که جمهوری اسلامی چه اقدامات ایمنی قابل اثباتی را انجام داده است. عمر مفید تخمینی این راکتور منحصر به فرد چقدر است؟ حجم تولید قابل دسترس آن چیست. بر حسب قرارداد مشاوران روسی تا چه مدت پس از آغاز شروع به کار نیروگاه در محل حضور خواهند داشت. کدام اقدامات قابل اثبات پیشگیرانه همچون آموزش همراه با هشدار دادن به مردم، استراتژی تخلیه محل، استراتژی های رفع آلودگی، و برنامه ریزی مدیریت بحران صورت گرفته است. تا در برابر خروج مواد رادیواکتیو ضایعات به حداقل برسد. من شک دارم که حتی اندکی از پرسش های فوق بتوانند پاسخ مثبت دریافت دارند.
دوستان من، ایران مسلما به نیروی برق اتمی در راستای نیاز دایم التزاید خود به انرژی احتیاج دارد اما این کار فقط تحت رهبری کسانی انجام پذیر است که برایشان مسایل مربوط به ایمنی، بهداشت، و رفاه مردم و محیط زیست آن ها اهمیت داشته باشد.
البرز پدرام: با توجه به قدمت این بنا، و مسایلی که گفتید، فکر می کنید این نیروگاه در حال حاضر به صرفه و صلاح است؟
مسعود عزیزی: همانطور که گفته شد ساخت نیروگاه بوشهر در اواسط دهه ۱۹۷۰ آغاز شد و هنگام انقلاب ۱۹۷۹ کار ساختمانی آن نزدیک به اتمام بود. سپس کارها متوقف شد و نیروگاه به دست فراموشی سپرده شد و عاقبت هم عراقی ها آن را بمباران کردند. من نسبت به این امر اطمینان ندارم که قابلیت های ساختمانی نیروگاه پس از آن که سازه های حفاظتی آن دستخوش تغییرات شد همانگونه باشد که در اصل طراحی شده بود. باید توجه کرد که سازه ی حفاظتی باید به صورتی باشد که بتواند از لحاظ حرارتی و فشارهای ساکن و متحرک وارد بر آن به هنگام بروز یک حادثه مقاومت کند. من تا کنون هیچ گونه تجزیه و تحلیل اجرایی در مورد درستی ساختاری نیروگاه اتمی بوشهر را ندیدم. صرفنظر از این سازه، در ابتدا بسیاری از وسایل فنی همچون مبدل های حرارتی، پمب ها، دریچه ها، سیم کشی ها، ترانسفرمرها در این نیروگاه نصب شده بودند. بسیاری از آن ها همچنان در این نیروگاه وجود دارند حال آن که حتی بدون استفاده از آن ها نرخ خراب شدن برخی از آن ها به خاطر تاثیرات محیطی همچون رطوبت، گرما و سرما و غیره تقلیل پیدا می کند این تقلیل در نرخ کارآیی به معنای آن است که نیاز به مراقبت تصحیحی افزایش می یابد و این امر به معنای آن است که عملیات نیروگاه هزینه های بیشتری را ایجاد می کند. به طور کلی تا کنون بیش از چهار بیلیون دلار صرف ساختن نیروگاهی شده است که در ابتدا قرار بود با یک بیلیون دلار تکمیل شود. من می توانم شرط ببندم که هزینه های عملیاتی و نگهداشت نیروگاه بسیار بیش از مقادیری است که صرف یک نیروگاه نهصد تا هزار مگاواتی اتمی می شود. و این به لحاظ منحصر به فرد بودن این نبروگاه، کهنگی آن، و تاریخچه ای است که بر آن گذشته است.
البرز پدرام: یکی از بزرگترین مشکلات صنایع در ایران عدم جانمایی مناسب است. آیا نیروگاه بوشهر از نظر جغرافیایی و اکولوژیکی در موقعیت مناسبی قرار گرفته است؟
مسعود عزیزی: هنگامی که قرارداد اصلی بین ایران و آلمان برای ایجاد نیروگاه های دو قلو به امضا رسید مطالعات بسیاری در مورد تاثیرات محیط زیستی و بوم شناسی، و زمین شناسی همچون مسایل مربوط به زلزله انجام شده بود. بوشهر در عین حالی که دارای آب و هوای گرم و مرطوب است و در هوای آن نمک دریا به وفور وجود دارد و این نمک قابلیت لطمه زدن بر تاسیسات را دارد از نظر زلزله از اغلب نقاط ایران دارای ثبات بیشتری است. اما این واقعیت را نباید فراموش کرد که در آینده یک حمله نظامی به نیروگاه و یا یک حادثه عظیم که موجب خروج مواد رادیو اکتیو از نیروگاه شود به طرز خطرناکی بخش عمده ای از خلیج فارس و مناطق ساحلی آن را به مواد رادیو اکتیو آلوده می کند.
البرز پدرام: کشورهای بزرگ هسته ای همچنان درگیر دفع مشکل دفن زباله های هسته ای هستند. برای دفن زباله های هسته ای چه استانداردهایی باید رعایت شود و درصورت بی توجهی چه عوارضی خواهد داشت؟
مسعود عزیزی: مساله زباله های هسته ای به چند دلیل موجب نگرانی اند.
۱ـ انبار کردن موقت: معمولا تاسیسات سوخت اتمی مصرف شده در استخرهای سوختی در نزدیکی ساختمان حفاظتی برای دوران زندگی رآکتور نگاهداری می شود. این دوران زندگی عبارت است از بیست و پنج تا سی بار تعویض مواد سوختی. در این مرحله صاحب نیروگاه باید اطمینان پیدا کند که در این استخرهای حاوی سوخت آماده مواد جذاب نوترونی به منظور جلوگیری از بروز حوادث وجودداشته باشد.
۲ـ انتقال مواد سوختی مصرف شده: زباله های هسته ای در محفظه های مخصوص قرار گرفته و معمولا به وسیله واگن های راه آهن و یا کامیون نقل مکان پیدا می کند همواره خطر حوادثی که موجب شود این محفظه ها ترک برداشته و مواد رادیو اکتیو به محیط زیست نفوذ کنند وجود دارد. به همین دلیل مسئولان حمل و نقل زباله های اتمی باید مطمئن باشند که این زباله ها در حد پایینی از قابلیت آلوده سازی باشند.
۳ـ بازتولید زباله های هسته ای: برای استخراج مواد موسوم به پلاتینیوم ۲۳۹ و اورانیوم ۲۳۵ از زباله های اتمی و آماده سازی آن ها به عنوان سوخت قابل مصرف جدید کارخانه های مخصوصی وجود دارد. این مواد استخراجی اگرچه به لحاظ اقتصادی به درد تولید سلاح های اتمی نمی خورند اما ایجاد این گونه سلاح ها از آن ها ناممکن نیست. درعین حال بازتولید سوخت اتمی از زباله های مصرف شده خطرات عظیمی را از لحاظ قرار گرفتن کارگران و محیط زیست در معرض آلودگی مواد رادیو اکتیو به صورت بالقوه در خوددارد و در نتیجه در کار با زباله های هسته ای باید ملاحظات امنیتی دقیقی ملحوظ شود.
۴ـ پس از جداسازی مواد پلاتینیوم ۲۳۹ و اورانیوم ۲۳۵ باقیمانده زباله یا دارای ارزش تبدیلی بالا یا پایین است. مواد با ارزش رادیو اکتیو پایین معمولا به کارخانه های مخصوصی منتقل می شوند که این مواد را بسته بندی کرده و در محفظه های زیرزمینی دفن می کنند. مثلا در آمریکا این نوع مواد به ایالت های یوتا و واشنگتن حمل می شود اما مواد رادیو اکتیو با ارزش بالا به خاطر میزان بالای رادیواکتیوی شان نیازمند ملاحظات خاصی هستند. این مواد را باید در اعماق زمین، یعنی حدود سه کیلومتر در محوطه ای دفن کرد که احتمال زلزله در آن بسیار کم باشد. و آب های زیرزمینی در آن وجود نداشته یا در عمق بیشتری از محل دفن زباله باشند. و همچنین سنگ های نمکی در این محل وجود داشته باشد. آنگاه این سوخت در محفظه های مخصوصی قرار گرفته و به وسیله ی سمنت آمیخته با سرب پوشانده می شوند. به دلیل انهدام تدریجی این مواد زباله اتمی عاقبت سنگ ها را ذوب کرده تا بی نهایت در زیر زمین باقی می ماند. اما یک تحقیق جدید در اروپا نشان داده است که به کمک یک لیزر با انرژی بالا می توان از ایزتوپ رادیواکتیو یک نوترون را استخراج کرد و در نتیجه ایزتوپ جدیدی را آفرید که نیمه عمری کمتر از نیمه عمر ایزوتوپ اصلی را داراست. اما این آزمایش نیز در مراحل ابتدایی است و باید از لحاظ میزان مفیدیت و به صرفه بودن مطالعات بیشتری در مورد آن صورت گیرد
البرز پدرام: در صورت بروز مشکل برای نیروگاه بوشهر ، کمترین و بیشترین آسیبی که می تواند متوجه محیط زیست منطقه شود در چه حدی خواهد بود؟ اقدامات معمول پیشگیرانه در این خصوص شامل چه مواردی است و آیا رعایت شده است؟
مسعود عزیزی: سناریوهای مربوط به حوادث احتمالی در یک نیروگاه برق اتمی معمولا با کمک روشی به وجود می آید که تخمین ریسک های احتمالی نام دارد. یک گزارش مربوط به چنین تخمینی معمولا شامل سه طبقه تجزیه و تحلیل به اضافه یک طبقه تحلیلی به نام تحلیل حوادث بیرونی است. مراحل سه گانه نخست عبارتند از : مرحله اول که شامل ارزیابی همه سیستم های واکنش نشاندهنده نیروگاه نسبت به سناریوهای مختلف بروز حوادث است. نتایج مطالعه مرحله اول به صورت فهرستی از سناریوها در می آید که با یک حادثه ی آغازین شروع شده و به نتایج بالقوه گوناگون صدمه ای که به مرکز رآکتور وارد می شود. این حوادث آغازین می توانند به شکل حوادث گذرایی همچون قطع برق خارجی، ایستادن توربین، ایستادن پمپ آبرسانی و غیره بوده و یا ناشی از مشکلات درونی راکتور همچون از دست رفتن خنک کننده ها باشد. به لحاظ وجود این گونه حوادث بالقوه نیروگاه های اتمی با وجود سیستم های ایمنی ونیز سیستم های پشتیبانی در مواقع ضروری ساخته می شود. سطح دوم سنجش به تحلیل حوادث بالقوه ای که پس از لطمه وارده به مرکز راکتور در ساختمان محافظتی پیش می آید مربوط می شود. این گزارش به تجزیه و تحلیل سیستم های امنیتی داخل ساختمان مربوط می شود که به منظور جلوگیری از بالارفتن حرارات و یا فشار و یا انفجارهای هیدروژنی بالقوه و عاقبت نفوذ مواد رادیو اکتیو از پوشش محافظتی می شود. سطح سوم سنجش به تحلیل خروج مواد رادیواکتیو به خارج از ساختمان حفاظتی،تشکیل ابر رادیو اکتیو و اثرات بالقوه آن بر روی انسان ها، حیوانات، گیاهان و محیط زیست می پردازد و بالاخره سطح سنجشی مربوط به تحلیل حوادث خارجی نیز به فاجعه های احتمالی محیط زیستی یا به دست انسان می پردازد. و حوادثی همچون زمین لرزه، سیل، توفان، خرابکاری و حمله نظامی به نیروگاه و نتایج آن را بررسی می کند. در تمام این تحلیل ها نقاط ضعف نیروگاه مشخص شده و به منظور تقلیل احتمال بروز حوادث فاجعه آمیز طراحی های جدید صورت می گیرد.
تا آنجا که من می دانم در مورد نیروگاه بوشهر هیج کدام از این مطالعات انجام نشده است. اگرچه در بسیاری از نیروگاه های پراکنده در جهان ایجاد سیستم های امنیتی کفایت می کنند اما باید توجه داشت که این نیروگاه ها سال هاست که مشغول فعالیت بوده و مدیران آن دارای تجربه های ممتد هستند. و آژانس های نظارتی نسبت به عملیات آن ها اطمینان حاصل کرده اند اما نیروگاه بوشهر، به خاطر مخلوط کردن تکنولوژی های روسی و آلمانی منحصر به فرد محسوب می شود چرا که نه یک راکتور واقعی VVER است و نه یک راکتور واقعی بیبلیس. در اختلاط این دو تکنولوژی تغییرات عمده ای در ساختمان راکتور و خود راکتور اعمال شده است. از آنجا که نیروگاه بوشهر بدین ترتیب نخستین نمونه و به احتمال زیاد آخرین نمونه این گونه ادغام است انجام تحلیل های مربوط به سنجش ریسک های بالقوه سخت ضروری است. در این نبروگاه سیستم ها و عملیات متعددی وجود دارد که گردانندگان آن از آن ها بی خبرند. و تازمانی که اتفاق بدی نیفتد از آن ها خبری ندارند. من بدون در دست داشتن جزییات می توانم حدس بزنم که نرخ احتمال وقوع حادثه ای در مرکز راکتور بیش از احتمال وقوع آن در یک راکتور آب فشرده ۱۰۰۰ مگاواتی است. کمیسیون تنظیمات اتمی آمریکا (NRC) یک چنین نیروگاهی را ملزم کرده است که احتمال وقوع سالیانه صدمه ای به مرکز آن کمتر از یک در ده هزار باشد. من فکر نمی کنم که نیروگاه بوشهر حتی به نزدیکی چنین احتمالی برسد. اگرچه احتمال وقوع حادثه ای همچون حادثه چرنویل در بوشهر اندک است چرا که نیروگاه چرنویل دارای پوشش سیمانی حفاظتی نبود اما به خاطر تمام تغییراتی که برای جادادن راکتور اتمی روسی در ساختمان حفاظتی آلمانی در آن و سازه های اطراف آن صورت گرفته است هنگام وقوع حادثه ای سخت و صدمه ای به مرکز راکتور احتمال ناتوانی سازه ی حفاظتی در کنترل حادثه در داخل خود پایین است. همچنین سازمان (NRC) اعلام می دارد که نیروگاه های مشابه باید دارای احتمال شکستی کمتر از یک در هزار باشند. اما من فکر می کنم که احتمال وقوع حادثه در نیروگاه بوشهر بسیار بالاتر از این عدد است. و عاقبت این که در صورت ناتوانی سازه ی حفاظتی به هنگام بروز حادثه در کنترل آن می توان با احتمال بالا یقین کرد که مواد رادیواکتیو به صورت مختصری از ساختمان محافظتی به خارج نفوذ کند. من فکر نمی کنم که امکان خروج کامل مواد رادیواکتیو از این ساختمان وجودداشته باشد مگر این که کل گنبد محافظتی در هم فروریزد. به هر حال در صورت خروج مواد رادیو اکتیو، بسته به سمت و سوی باد و درجه حرارت فضای خارج ابر اتمی در ارتفاع معینی شکل گرفته و با باد حرکت می کند. این ابر در طی سفر خود دارای ریزش هایی به شکل عناصر رادیو اکتیو سنگین تر است و نیز مقداری از عناصر رادیو اکتیو آن با رطوبت و باران مخلوط می شود. عموما از آنجا که جهت حرکت باد از دریا به سوی خشکی است ابر اتمی در داخل خشکی حرکت می کند. این امر بالقوه به این معناست که ابر اتمی به فاصله ی چند روز می تواند به مراکز جمعیتی برسد. و بسته به سرعت حرکت توده ی هوا جمعیت بزرگی در معرض مواد رادیو اکتیو قرار گیرد. بسته به بزرگی ابر و نرخ فرو ریزی مواد مواد رادیو اکتیو نرخ قرار گرفتن کوتاه مدت و بلندمدت در معرض اشعه و مرگ و میر و جراحات متاثر از آن متغیر خواهد بود. از میان تاثیرات بلند مدت این حادثه می توان به بالا رفتن نرخ سرطان، نوزادن معیوب، عقیم شدن مردان و کاهش بهداشت عمومی، حتی تا چندین نسل اشاره کرده و نیز آلودگی زمین، درختان، و عاقبت آب های زیرزمینی واقع در مسیر ابر اتمی را به آن افزود.
باید توجه داشت که حتی در دوران عملیات عادی یک نبروگاه اتمی عدم توجه به مسایل ایمنی و تفصیلات عملیاتی و نگهداشت می تواند به خروج مواد رادیواکتیو به اتمسفر و محیط اطراف به شکل گازها، مایعات و مواد جامع صورت پذیرد و به طور بالقوه سواحل خلیج فارس را همراه با مزارع و اجتماعاتی که در اطراف نیروگاه زندگی می کند آلوده سازد.
البرز پدرام: آیا استاندارد جهانی خاصی در خصوص ساخت نیروگاه های اتمی وجود دارد؟ آژانس های بین المللی بر درستی و ایمن بودن این نیروگاه ها نظارت دارند؟
مسعود عزیزی: هر سازنده نیروگاه اتمی باید دستورات سازمان دولتی مربوط به نظارت بر استاندارد های فعالیت های اتمی را رعایت کند. مثلا در آمریکا همه ی راکتورهای تجاری تحت نظارت کمیسیون تنظیمات اتمی آمریکا (NRC) قرار دارند و در عین حال همه ی نیروگاه های اتمی دولتی آمریکا زیر نظر وزارت انرژی فعالیت می کنند. هر کدام از این ادارات دارای استانداردها و مقتضیات خاص خود در راستای امنیت و مراقبت از نیروگاه ها هستند. اما برخی از استانداردها همچون حداکثر میزان مجاز قرارگرفتن در معرض تششع برای مردم و کارکنان نیروگاه ها به وسیله ی مقررات فدرال آمریکا تعیین می شود. کمیسیون تنظیمات اتمی آمریکا (NRC) استانداردهای مربوط به ساختن و فعالیت راکتورهای اتمی خصوصی را تعیین می کند. و صدور اجازه ساختمان و عملیاتی کردن این گونه نیروگاه ها هم با آن است. این روندها در کشورهای دیگر دارای نیروگاه های اتمی مشابه اند اما از آنجا که بسیاری از سازندگان نیروگاهها امریکایی هستند مقررات ساختمانی وعملیاتی این نبروگاه های اتمی در کشورهای دیگر نیز با استانداردهای امریکایی همخوانی دارد. سازمان انرژی اتمی وابسته به سازمان ملل مسئول نظارت بر اقدامات امنیتی اتمی در کشورهای عضو خود است اما خود این سازمان نمی تواند مقررات ایمنی اتمی خاصی را بر کشورهای عضو تحمیل کند.
البرز پدرام: آیا در اروپا و امریکا نیروگاه های اتمی که برای تولید انرژی بکار گرفته می شوند همچون ایران تحت تدابیر امنیتی و اطلاعاتی قرار دارند و امکان نظارت کارشناسان و طرفداران محیط زیست وجود ندارد؟
مسعود عزیزی: در کشورهای دموکراتیکی همچون امریکا، اروپا و ژاپن قبل از صدور اجازه ساختمان نیروگاه های اتمی جلسات گفتگو با مردم برگزار می شود. مردم می توانند گزارشات مربوط به تاثیرات محیط زیستی نیروگاه پیشنهاد شده را بررسی کنند و با امتیازات و زیان های آن آشنا شوند. در عین حال گروه های خاصی همچون اتحاد دانشمندان نگران، کوشندگان محیط زیست و غیره وجوددارند که برای اطلاع از تفصیلات فنی نیروگاه های پیشنهاد شده در جلسات عمومی شرکت می کنند. اما پس از این که اجازه ساختمان نیروگاه صادر شد به دور آن خط حفاظتی سختی کشیده شده و مراقبت های امنیتی شدیدی برای جلوگیری از خرابکاری، یا هر نوع خطری که عملیات نیروگاه را تهدید کند در نظر گرفته می شود. کمیسیون تنظیمات اتمی آمریکا (NRC) اما همواره می تواند از نیروگاه بازدید کرده و عملیات و پرسنل آن را کنترل نموده و در صورت مشاهده هر گونه اهمالی نسبت به استانداردهای تعیین شده صاحبان نیروگاه ها را جریمه سنگین کند.
البرز پدرام: با توجه به گسترش علاقه ی کشورهای پیشرفته به انرژی های پاک ، روند ساخت نیروگاه های اتمی در سطح جهانی چگونه است. روند ساخت نیروگاه های هسته ای نسبت به دهه گذشته چه تغییراتی داشته است؟
مسعود عزیزی: باید به این واقعیت توجه داشت که سوخت فسیلی و به خصوص ذخیره جهانی نفت در حال تقلیل است به جدول زیر توجه کنید:
انرژی سبز همچون انرژی خورشیدی، بادی و آبی و انرژی حاصل از دمای زمین و غیره دارای محدودیت های عملیاتی و اقتصادی هستند مثلا انرژی آفتابی در کشورهای متعددی از جمله امریکا و اسپانیا مورد استفاده قرار می گیرد. اگرچه هر دوی این کشورها برای مصارف سکونت گاهها و مصارف محدود صنعتی سرمایه گذاری کرده اند اما همچنان نیروگاهی که بتواند با هزینه کمی بیش از صد مگاوات انرژی تولید کند در دست مطالعه است. و من خود در حال حاضر در طراحی و ایجاد چنین نیروگاهی دخالت دارم.
در سراسر جهان حدود ۴۴۰ نیروگاه برق اتمی وجود دارد اگرچه پس از حادثه TMI تیری مایل آیلند، در ۱۹۷۹ دیگر به ایجاد نیروگاه اتمی جدیدی در آمریکا اجازه داده نشده است و تنها در اوایل دهه ۱۹۸۰ دو نیروگاه که ساختمان آن در دست اتمام بود تکمیل شده اند برخی از کشورها همچون ژاپن، چین، تایوان، و چند کشور دیگر دست به ایجاد نیروگاه های برق اتمی زده اند. و در حال حاضر در قسمت های گوناگونی از جهان این گونه نیروگاه ها در دست ساختمان هستند.
در تحت نظارت یک دولت با ثبات و با وجود نظارت کارشناسانه و مقررات دقیق در مورد ساختمان راکتور عملیات آن و مسایل ایمنی نیروگاه یک چنین نیروگاهی می تواند به شدت بر توسعه یک کشور اثر مفید بگذارد. یک نمونه خوب از این مورد کشور فرانسه است که بیش از هشتاد در صد نیاز خود به نیروی برق را از نیروگاه های اتمی به دست می آورد.
البرز پدرام: انرژی هسته ای در مقایسه با دیگر انرژی ها به صرفه است؟ به عبارت دیگر با توجه به میزان سرمایه گذاری لازم ، میزان انرژی تولید شده از این راه مقرون به صرفه است؟
مسعود عزیزی: همانگونه که در بالا گفتم نیروگاه های اتمی در رشد کشورها می توانند سخت مفید باشند استاندارد کردن نیروگاه ها می تواند هزینه های سرمایه ای را تقلیل دهد و اعمال روندهای شدید نگاهداشت نیز هزینه های جاری را کاهش می دهد اما از نظر من نیروگاه اتمی بوشهر جه از لحاظ اقتصادی و چه از لحاظ ایمنی قابل قبول نیست و دلیل اصلی این نظر آن است که نیروگاه مزبور یک نیروگاه استاندارد نبوده و نظیر آن قبلا در جایی ساخته نشده است. به نظر من هدف پنهان در پشت کوشش برای ساختمان این نبروگاه بسیار پر خرج پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ نمی تواند تولید انرژی برق مورد نیاز باشد. و بیشتر در راستای تحقق جاه طلبی های اتمی جمهوری اسلامی عمل می کند.
ترجمه از متن انگلیسی از کمیته بین المللی نجات پاسارگاد
جامعه رنگین کمان
