حسین زندی
هموند هیات راهبری انجمن ایران شناسی کهن دژ
آذر نام ایزد نگهبان آتش است در زبان پهلوی این نام به صورت (atur) و در اوستا و فارسی باستان (atar) آمده است. در فارسی امروز به معنی خود آتش است که با آگر(ager) کردی و اگنی هندی یکی است در اوستا آمده است «آذر پسر اهورامزدا را می ستائیم تو را ای آذر مقدس پسر اهورامزدا و سرور راستی می ستائیم» روز نهم هر ماه و ماه نهم هر سال خورشیدی به نام این ایزد است و آذر روز از آذر ماه که نام روز و ماه یکی است را آذرگان می نامند و آن را در ایران باستان جشن می گرفتند نام این جشن آذرگان است که به آن «آذرجشن» هم گفته اند.
مسعود سعد:
ای خرامنده سرو تابان ماه روز آذر می چو آذر خواه
در بندهش آمده است: گل آذرگون مختص ایزد آذر است و نیز آمده است : آذر، نگهبان آتش هایی است که در آتشگاه نشیند و برای نابود ساختن و از میان بردن دروغ، و نگهبانی آفریدگان آمده یاد شده است
ابوریحان نیز از این روز با عناوین« آذر عید» یا «آذر جشن» نام می برد روز نهم ماه آذر عیدی است که آنرا برای توافق دو نام ، آذرجشن می نامند و در این روز به افروختن آتش احتیاج می یابند و این روز عید آتش است و به نام فرشته ای که به همه ی آتش ها موکل است موسوم است و زرتشت امر کرده که در این روز آتشکده ها را زیارت کنند و قربانی ها را به آتش نزدیک کنند و در امور عالم مشاوره کنند و در برهان قاطع آمده است : اما روز نهم از ماه آذر را ایرانیان چون نوروز و مهرگان ارج نهاده و مبارک و خجسته می شمردند در این روز آتشکده ها را آراسته و آذین بندی می کردند و در آن جایگاه مقدس مراسم ویژه ای برای این جشن برگزار می کردند نظافت و پاکیزگی از جمله ستردن موی سر و چیدن ناخن در این روز نیک بود
در میان جشن های ایرانی پس از جشن چهارشنبه سوری و جشن سده که امروزه از جشن های بزرگ آتش محسوب می شوند (جشن سده را جشن پیدایش آتش می دانند) در ایران باستان آذرگان و شهریورگان را نیز جشن آتش می دانستند و به عبارت دیگر عنصر آتش در این دو جشن نیز از اساسی ترین عناصر جشن بوده آتش یکی از چهار عنصر اصلی (آب ، آتش،خاک و باد) است و در کنار آب از اجزا تشکیل دهنده بیشتر جشن هاست آتش نزد همه و باشندگان ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و هست و این اهمیت مختص زرتشتیان نیست سهرودی آتش را برادر نور می داند امروزه نیز دراویش به ویژه قادری های کردستان مراسم خود را در کنار آتش برپا می دارند و در نزد مذاهب دیگر نیز گرامی داشته شده است
چگونگی برگزاری جشن:
به جز نام این جشن که بر اساس اصل همیشگی هرگاه نام روز و نام ماه یکی شود آن روز را جشن می گیرند و اشاره های گنگی که ابوریحان و گردیزی بر اساس متون زرتشتی به این جشن ها نموده اند از چگونگی و ویژگی آیین های برگزاری این جشن ها آگاهی درستی در دست نیست
با توجه به اینکه زرتشتی ها در پاسداری و برگزاری این جشن همواره کوشیده اند اما نمی توان این جشن را جشنی زرتشتی دانست دلیل ماندگاری این جشن در بین پیروان این دین این است که زرتشت دین رسمی بوده و آن را به صورت مراسمی مذهبی با سنن و آداب آیینی در درون باورمندان خود نگه داری کرده است در زمان برگزاری نیز اختلاف وجود دارد به دلیل کبیسه گیری زرتشتی ها سوم آذر و دیگران درنهم آذر آن را برگزار می کنند
به جز مسئله کبیسه گیری که در اغلب جشن ها اختلاف نظر بین زرتشتی ها و دیگر ایرانیان وجود دارد مسئله تغییرات اقلیمی و آب و هوایی هم از مسائل اختلاف انگیز است همین تغییرات باعث سوء تفاهم بسیاری شده به طور مثال برخی جشن های فصلی با زمان های متغیر و گوناگون مانند جشن برداشت یا درو و یا جشن شکوفه ها نسبت به سرما و گرمای آب و هوایی در مناطق مختلف با فاصله برگزار می شود به همین دلیل کاتبان و نویسندگان آذرجشن را با آذرگان یکی دانسته اند
اگرچه به طور دقیق و قطعی از کیفیت و چگونگی برگزاری این جشن اطلاعی در دست نیست اما بدون اینکه با ناآگاهی بدعت گزاری نویی صورت بگیرد می توان از گرد هم آمدن و دیدارها به بهانه ی این جشن استفاده کرد و به همبستگی و شادمانی و سرور که از ویژگی انسان ایرانی است بهره جست
منابع:
۱-آثارالباقیه ابوریحان
۲-خرده اوستا
۳-اساطیر ایران آذرگان
۴-… مهرداد اوستا
۵-اوستا
۶-ایران در زمان ساسانیان
جامعه رنگین کمان
