گسست از انحطاط اسلام قرآنی و جایگزینی فرهنگی

جلال ایجادی

در تاریخ و زندگی ما، اسلام عامل سقوط ما بوده است. اسلام ارزش های تبعیض، توهین، تجاوز، خشونت و استعمار قرآنی را در ذهن ما چیره ساخته و ما را نسبت به ارزش های جهانشمول انسانی بیگانه نموده است. با نقد جامعه شناختی عناصر انحطاط اسلامی، باید به پروژه بزرگ جایگزینی فرهنگی بپردازیم.    

ساختار فرهنگی چیست؟

ساختار فرهنگی ما از باورها، اسطوره ها، جشن ها، سوگواری ها، ارزش ها، اخلاقیات، آرزوها، حافظه تاریخی، ادبیات و ساخت زبانی ما تشکیل شده است. ساختار فرهنگی چندگانه است زیرا تاریخ ما با تاریخ مردمان دیگر درگیر بوده و رویدادهای سیاسی و نظامی بر ما اثر گذاشته است. حمله اسکندر، تجاوز تازیان، یورش مغولها و دیگر پدیده ها فرهنگ ما را متاثر ساخته است. اشغال نظامی تازیان و ویرانگری سیاسی و فرهنگی آن و دشمنی هویتی آن، سنگین ترین و پایدارترین تاثیر مخرب را بر فرهنگ ما داشته است. باستانشناسی فرهنگی نشان می دهد ساختار هویت فرهنگی ما ترکیبی از فرهنگ ایرانشهری، ایدئولوژی قرآنی-اسلامی، عناصری از فرهنگ یونانی و چینی و هندی و اروپایی می باشد. این هویت فرهنگی در درازای تاریخ با تلاش شاعران و تاریخنویسان و سیاستنامه نویسان و هنرمندان پربار شده است و روشن است که این بافت نیرومند فرهنگی ایرانیان نیز بر فرهنگ دیگر ملت ها تاثیر فراوان داشته است. بنابراین هویت فرهنگی ما از عناصر گوناگون و متضاد و پسندیده و ناپسند تشکیل شده است. شالوده شکنی فرهنگی بما اجازه می دهد تا عناصر مردگی و گندیدگی این ساختار را بشناسیم و زمینه را برای تغییر فرهنگی و استواری عناصر پویا و جایگزینی فرهنگی آماده نمائیم.   

گفتیم که ساختار فرهنگی کنونی ما از باورها و اسطوره ها تشکیل شده است. باورهای کنونی موجود در ایران، قرآن باوری، اسلام های شیعه، اسلام های سنی، عرفان، زرتشتی، مسیحی، بهایی، یهودی، شیطان پرستی، بودایی گرایی، یزیدیان، اهل حق، معنویت گرا و غیره می باشند. افزون برآن ماتریالیست ها، ناباوران، ندانم گراها، شک گرایان، گروهبندی فکری دیگری را تشکیل می دهند. اسطوره های باستانی-آئینی نیز مانند اهورامزدا، سوشیانس، جمشید شاه، ضحاک، رستم، اسفندیار، سیاوش، سیمرغ، و قصه های دینی اسلامی مانند جبرائیل، علی امام اول، حسین کربلا، امام دوازدهم و غیره، در خودآگاه و ناخودآگاه مردمان جامعه نشسته اند. این ذهنیت پیچیده و گونه گون با نظام ارزشی و فرهنگی مانند سنت باستانی، الگوی های شاهنشاهی، برگزاری نوروز، شب یلدا، چهارشنبه سوری و مهرگان، درآمیخته است. 

از این عناصر برشمرده بعنوان نمونه اهورامزدا و جمشیدشاه از فرهنگ ایرانی بوده و بیان اراده آسمان و زمین می باشند، رستم و سیمرغ نشانه دلاوری و هوشمندی هستند و منشور کورش و نوروز جلوه ای خردمندانه از هدایت و پیوند با طبیعت است. حال آنکه عناصری مانند پرستش علی بیان از خودبیگانگی در برابر استعمار عرب می باشد و سوگواری برای حسین و عاشورا، نشانه ای از روانپریشی و تمایل به مازوخیسم و سادیسم است. در چنین ارزیابی، مبارزه فکری و فرهنگی در نقد قرآن و اسلام و شیعه گری یک ضرورت بشمار می آید. این مبارزه طولانی در شکل های گوناگون و در عرصه های متفاوت باید انجام گیرد و هدف آن تشخیص مردگی های فرهنگی و تقویت پویایی و آفرینش های تربیتی مدرن در درون ساختار ذهنی است.  

بررسی ارزش های اخلاقی و معنوی موجود و آسیب های اخلاقی و معنوی جامعه جنبه دیگری در گفتمان انتقادی ماست. ارزش‌ها به ویژگی‌ها و درک هایی توجه دارند که انسان با اعضای گروه اجتماعی یا فرهنگی خود به اشتراک می‌گذارد. این ارزش ها می توانند با تعیین اهداف و آرمان ها، کردارهای افراد یک جامعه را هدایت کنند. این ارزش ها یک مجموعه اخلاقی را تشکیل می دهند که به افراد ابزاری برای قضاوت در مورد اعمال خود و دیگران و ایجاد یک منش اخلاقی شخصی می دهد. پیوسته حاملان ارزش ها وانمود می سازند که این ارزش‌ها کامل هستند و رفتارهای ناشی از آنها، مطلوب و قابل پیش بینی می‌ باشند. حال موشکافانه به ارزش های رایج در جامعه توجه کنیم. بعنوان نمونه گفته می شود ارزش ما صلح است و اسلام طرفدار صلح است. گفته می شود ارزش ما خردمندی است و دین سرشار از عقلانیت است. گفته می شود ارزش ما پاکی و درست کرداری است و محمد و امامان ما سمبول معصومیت و نجابت هستند. با توجه به سه ادعای بالا، پاسخ ارائه شده جز دروغپردازی حرفه ای و جعل سازی دینی و وارونه سازی اجتماعی چیز دیگری نیست. ما به دروغگویی و زشتی عادت کرده ایم و بناگزیر بی دقتی و یاوه گوئی و چاکرمنشی دینی از ویژگی های ماست.   

 روشنایی و تاریکی در ما

در ایران به لحاظ ساختار ترکیبی فرهنگی و هویتی ما ارزشهای ضدونقیض در ذهن افراد تلنبار شده و شفافیت ضروری وجود ندارد. افرادی هستند که خود را ملی تعریف می کنند، افرادی هستند که خود را آریایی می دانند، افرادی هستند که خود را ایرانی دمکرات معرفی می کنند، افرادی هستند که می گویند ناباوریم، افرادی هستند که به انسانگرایی تمایل دارند، افرادی هستند که خود را غربی منش می دانند، افرادی هستند که خود را سکولار می دانند، افرادی هستند که خود را ایرانی-اسلامی معرفی می نمایند، افرادی هستند که خود را از ایرانیت جدا ساخته و قومیت خود را مطرح می کنند، افرادی هستند که ارزش های اسلامی و شیعه گری را اصل هویتی خود می دانند. این گونه معرفی نامه ها همیشه از شفافیت برخوردار نیست. افزون برآن، برای مردمان این سرزمین کدام عناصر برای هویت گروهی تعیین کننده است و بالاخره برای تحکیم هویت فرهنگی ملی کدام عناصر مثبت و سازنده بوده و کدام عناصر منفی بوده و گندیدگی و سقوط را در خود دارند. 

آنچه که در اسلام بنام ارزش های معنوی و اخلاقی دینی اعلام میشود متعلق به یک نظام ارزشی امتی و قبیله ای و برده دارانه است که برابری بین انسانها را ناممکن می گرداند. ارزشهایی مانند انصاف، عدالت، شرافت، حقیقت، مهربانی و همیاری، تابع توحید و وفاداری به الله است و تنها مومنان مورد نظر است. آزادی انسان جایش را به تسلیم در برابر الله داده است. آرامش روانی مورد دلخواه انسان با تهدید به جهنم و خشونت جهادی نابود می شود. خودمختاری انسانی مورد پسند انسان مدرن به اسارت روانی بنده تبدیل می شود. علاقه به دانش و هنر با احکام الهی منکوب می شود. گاتها و شاهنامه کمرنگ یا فراموش می شود، ولی خرافه های شیعه و بدآموزی قرآنی ذهن ها را پریشان نموده و آنها را به پذیریش جنایت نزدیک می کند. ارزشهای قهرمانی رستم ها و بابک ها فراموش می شود و جعلیات امام حسین و دروغ امام مهدی در ذهن تسلط می یابد. ارزش های گفتار و کردار و پندار نیک جای خود را به تقیه و دعا و نذر می دهید. در هیچ جامعه ایی ارزش ها یکدست نیستند زیرا منافع گروهبندی های اجتماعی و برش ها و شکست های تاریخی، عناصر فرهنگی را می آفریند و یا نابود می کند و تغییر می دهد. حال مسئله اساسی ارزیابی از عناصر درماندگی و فرتوت و مخرب است. ارزش های اسلامی جامعه را از ترقی و انسان گرایی و خردگرایی بازمیدارد. 

در ما نه تنها عناصر فرهنگی متضاد وجود دارد بلکه عناصر نیکو و زشت نیز در باور و ناخودآگاه ما موج می زند. منشور کورش و نبرد بابک خرمدین در دل ما جای دارند ولی نمودهای استعماری مانند امامان شیعه، علی و حسن و حسین و مهدی، در ژرفای اعتقاد و خاطره ما نشسته اند. آزادی را می پسندیم ولی اسارت در برابر الله را مقدس می دانیم. منتسکیو و استقلال سه قوه در کشورداری و حقوق بشر را می پذیریم، ولی از افسانه عدل علی می گوئیم و غزوات تجاوزکارانه پیامبر و کشتار یهودیان و مخالفان محمد را محکوم نمی کنیم. 

زبان و ادبیات دین زده

گفتیم ساختار فرهنگی ما از باورها، اسطوره ها، ارزش های اجتماعی و اخلاقی، حافظه تاریخی، زبان و ادبیات ما تشکیل شده است. از باورها و ارزش ها گفتیم و روشن است که زبان فارسی و زبانهای دیگر در ایران مانند کردی و ترکی آذری و بلوچی و نیز ادبیات نوشتاری و شعری فارسی بطرز عمیق از باورها و ارزش ها و از رویدادهای و تحولات جهان دیروز و امروز تاثیر پذیرفته اند. شاهنامه، کلیله و دمنه، تاریخ سیستان، تاریخ بیهقی، تاریخ طبرستان، جهانگشای جوینی، جهانگشای نادری، تاریخ سرگذشت مسعودی، تاریخ بیداری ایرانیان، شعر خیام، مثنوی مولوی، غزل حافظ، گلستان و بوستان سعدی، عطار، نظامی، فرخی سیستانی، فروغی بسطامی، همه ادبیات مشروطه و ادبیات نوین ایران، از جمله فصل های این دوران هزار ساله است. این ادبیات میراث یک ساختار فرهنگی پررنگ و چند لایه است که آفرینش ها، توانایی ها، رویاها، آرزوها، خردمندی ها، نقش ها، زشتی ها و زخم های ما را نشان میدهد. در این ادبیات از یکسو ما قدرت زبان فارسی و قدرت تخیل و دنیای واژه ها و زیبایی روایتگری را می بینیم و از سوی دیگر در محتوای آن، ارزش های اجتماعی و اخلاقی، رازگوئی عرفانی، ضدیت با عقل، چاپلوسی ها، گزافه گوئی ها، دوستی ها، قهرمانی ها، ظلم ها، عربی زدگی ها، اسلام زدگی ها، سربلندی ها، خرافه پرستی ها، هرج و مرج ها، پرستش قدرت ها، جسارت ها، هوشمندی ها، سرسپردگی ها، خردگرایی ها، پریشانحالی ها، آرزوهای بربادرفته، امیدهای به آینده، و غیره را می بینیم. زبان فارسی از نادر زبانهای کهن و زنده جهان ماست. این زبان مشترک ایرانیان دارای فراز و فرودهای گوناگون است و در دوره هایی زیر فشار تجاوز عرب یا عربی زدگی می توانست نابود شود. ولی خوشبختانه پایدار ماند. آسیب شناسی زبان و تقویت آن کار همیشگی است. 

از جمله آسیب ها کدامند؟ دین زدگی یک آسیب بزرگ است. در زبان فارسی بسیاری از واژه ها مربوط به دین می باشد. قرآن و شیعه گری در زبان فارسی آسیب هایی فراوانی باقی گذاشتند. واژه هایی مانند خلقت، آیت، اذان، ایمان، ثواب، جمعه، جهاد، حج، حرام، حلال، دعا، رکوع، سجود، سلام، صلات، صوم، عذاب، عقاب، غزو، غیب، فاسق، قبله، قضا و قدر، قلم، کافر، لوح، محراب، مسجد، مسلم، مؤمن، قران، الله، امام حسین، ارتداد، حکم الهی، و دیگر واژه های دینی خود را به زبان فارسی تحمیل نمودند. برخی واژه های اداری و قضایی و مربوط به طرز حاکمیت و حکومت اسلامی مانند، امام، امر ونهی، امیر، بیت المال، تعزیر، ثغر، جباریت، جزیه، نفقه، حاکم، حد، خراج، خطبه، خطیب، خلیفه، رعیت، زجرو حبس، سلطان، طاعت، عاصی، قتل ناموسی، قهر، کاتب، محتسب، مصلی، مولی، والی، و مانند آن ها به جای واژگان فارسی، در زبان فارسی وارد شده و با تکرار در رسانه های حکومتی و نوشته های روزنامه نگاران و مبلغان اسلامی رایج شدند.

بطور تاریخی ادبیات‌ فارسی‌ بار دینی بزرگی از قرآن‌ و احادیث‌ و روایات‌ نبوی‌ و امامان‌ را متحمل شد. در جامعه کنونی افزون بر پخش محتوای دینی توسط رسانه و مدرسه و اداره و خانواده،‌ یک‌ عامل دیگر رشد و نفوذ‌، اعتقادهای دینی‌ خود نویسنده‌ و شاعر است‌. دیدگاه و زبان چنین افرادی آسیب دیده است. چنین افرادی قرآن‌ را به‌عنوان‌ یک‌ کتاب‌ «دینی‌ و مقدس»‌، مدنظر قرار داده‌ و با‌ اعتقاد دگماتیستی خود به‌ «قرآن‌ مقدس» وابسته بوده و خرافه ها و باورهای دینی را بر ضد ارزش های مدرن ‌در سروده‌ها و نوشته‌هایشان‌ منعکس‌ می‌کنند. بعنوان نمونه، اطلاعات‌ دینی‌، فقهی‌، آیات‌، احادیث‌، «تلمیحات‌ به‌ قصص‌ قرآن‌« و غیره در اشعار خاقانی و مولوی‌ به‌ وفور یافت‌ می‌شود. تمام واژه های نامبرده جانبدار هستند و حامل فرهنگ اسلام و دارای داغ دینی می باشند. در واقع «واژه-ارزش» هستند و بتدریج بسترساز فرهنگ دینی و تسلیم ذهنی در برابر اسلام هستند. این «واژه-ارزش» ها خنثا و بیکاره نیستند، آنها بار دینی دارند و از خانواده «قدسیت» اسلامی هستند. 

در گذشته ما دچار شکست فکری شدیم و خود را آلوده به اسلام کردیم. برای اجتناب از اشتباه های سنگین تاریخی، امروز باید در فعالیت های تازه دارای شفافیت باشیم، به خود آموزش دهیم و اسلام و شیعه گری و قرآن را با نقد از فرهنگ خود دور کنیم. ما باید با آفرینش فرهنگی به بیهوشی خود پایان بدهیم. با اسلام جز خسارت و آسیب چیز دیگری نداریم.

ستایشگری و پریشانحالی نسبت به شعر و شاعران عرب و یا شیفتگی نسبت به قرآن و پیامیر اسلام و امامان شیعه در بین شاعران فارسی، جلوه دیگری از دور شدن از فرهنگ ایرانی و زبان فارسی بود. برخی از شاعران مانند مسعود سعد، عبدالواسع جبلی و رشید الدّین طواط، نوحه سرایی می کردند و بخشی از آثار خود را به زبان عربی نظم کردند. در نزد این شاعران، وام گرفتن از قرآن و ستایش پیامبر و امامان و استفاده از واژه های «عربی-دینی» در شعر رایج بوده است. افزون برآن، تکنیک «ملمّعات» یعنی یک مصرع را «فارسی و عربی» نمودن، روش دیگری برای تقویت عربی زدگی بود. نخستین شعر دیوان حافظ چنین است. سنایی، متاثر از دین بود و اندیشه ی بی ثباتی عمر، ضرورت «مجاهده با نفس» و اجتناب از «مناهی شرعی اخلاقی» را در شعر خویش طرح می کند. خاقانی در شعر خود اعتقاد دینی را در «موعظه و زهدیات» خویش منعکس کرد. نظامی، در نظم مخزن الاسرار، «معارف و حقایق دینی» را تفسیر می نمود و در سایر مثنویاتش مضمون هایی مانند «توحید باری»، «نعمت رسول» و «وصف معراج» را با شیفتگی طرح می نماید. پند و زهد سعدی بازتاب اعتقاد عمق دینی اش می باشد. 

آنچه که گفتیم در تاریخ ماست، ولی امروز باید آگاهانه رفتار کرد و از چنین تاثیری دور ماند. آیا ما در آفرینش های کنونی دقت لازم را داریم؟  نوحه سرایی و عربی زدگی و دین زدگی برای زبان فارسی زیانبار است. در شعر فارسی وارد کردن مفاهیم قرآنی و واژه های عربی اسلامی نتیجه کوتاه آمدن ها و یا وابستگی روان و خودباختگی در برابر دین است. اینگونه اغتشاش و درهم آمیختگی در غزل و قصیده تا زمان حافظ و سعدی و جامی ادامه یافته است. بدین ترتیب خواننده فارسی زبان، در فراگیری و شناخت زبان خود، دستخوش دشواری شده است. در پس این هجوم فرهنگ دینی در شعر و محیط ادبی و در پی دین سازی صفویه، ایران به شدت مذهبی شد و رنگ شیعه گرفت. در هنگامی که بدستور شاه صفوی، علمای شیعه از عراق و بحرین و لبنان به ایران روی آوردند و تشیع مذهب رسمی اعلام شد، فضای فرهنگی در اجتماع و فرهنگ عامیانه، به شدت تحت تأثیر اسلام قرار گرفت. در این دوران برقراری مجلس روضه خوانی و رسم تعزیه داری رواج یافت، نظم مرثیه خوانی مربوط به «شهدای کربلا» بطور بیسابقه رشد پیداکرد و در میانه همین فضا بود که  شعر ترکیب بند (دوازده بند) محتشم کاشانی در زمان شاه طهماسب، شهرت و رواج فوق العاده پیدا کرد. شعر او در باره واقعه کربلا به یک نوحه هیجانی تبدیل شد و آخوند و نوحه خوان و مرشد، در مراسم محرم و روضه خوانی ها به خواندن اینگونه مرثیه ها پرداختند. با محتشم کاشانی شعر مسخ زده دینی به آشکارترین صورت مطرح می شود و سرسپردگی به ایدئولوژی استعماری و مرتجع و وهم آلود شیعه به اوج رسید. 

باز این چه شورش است که در خلق عالم است

باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است

باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین

بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است

این صبح تیره باز دمید از کجا کزو

کار جهان و خلق جهان جمله در هم است

گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب

کاشوب در تمامی ذرات عالم است

پرورده ی کنار رسول خدا حسین

گر خوانمش قیامت دنیا بعید نیست

این رستخیز عام که نامش محرم است

کشتی شکست خورده ی طوفان کربلا

در خاک و خون طپیده میدان کربلا

گر چشم روزگار بر او زار می‌ گریست…

هیچ چیز این شعر کاشانی واقعی و زمینی و عقلانی نیست. ذهنی گری و وارونه نشان دادن جهان مشخصه برجسته این «نوحه شعر» بدون کیفیت است. تاثیر این بافته ذهنی، ایجاد یک افسانه تراژیک و مصلوب ساختن یک ذهن بینوا و رنجور و شکننده است. محتوای این «نوحه شعر» در پی اطاعت مطلق ذهن ایرانی و مردم کوچه و بازار می باشد. این شعر سرسپردگی فرهنگی به اسلام شیعه را می طلبد. 

پیروزی دینگرایی علیه فلسفه 

در پی حمله هایی که غزالی درکتاب «تهافت الفلاسفه» و «رساله ی المنفذ من الضلال» به طرفداران فلسفه نمود، مدافعان «شرع» و بعضی از خلفای عرب علیه فلسفه برانگیخته شدند و به فلسفه تاختند. غزالی گفت چاره فیلسوفانی که عالم را قدیم می دانند و خدا را به «جزئیات» مسلط نمی دانند و به برانگیختن تن ها در قیامت اعتقاد ندارند، فقط تکفیر است.( تهافت الفلاسفه). غزالی تردید و پرسش در باره پایه دین را محکوم می کند و بنابراین پرسشگری فلسفی را طرد می کند. خاقانی فلسفه را «اسطوره» و «وحل گمرهی» و مایه ی لغزش خواند؛ نظامی و عطار و مولانا از آن اظهار نفرت کردند؛ متکلمانی مانند سیدبن طاووس و شهرستانی برعلیه فلسفه کتاب نوشتند. دین پیشروی خود را در کوبیدن فلسفه می دید. در شرایط انحطاط و رکودی که دامن گیر فلسفه شد، بناگزیر تصوف رونق و رواج بیش تر یافت و شعر یکی از مهمترین راه های پخش تصوف است. 

ابوعلی سینا تلاش فیلسوفانه ای بود تا فلسفه یونان در قلمرو اسلامی پخش شود. ولی صدای تکفیر در همه جا بلند بود. آسیب فرهنگی ما در شعر و نیز در عرصه فلسفه یک واقعیت است. روح اسلام در تناقض با روح فلسفه است.

ملاصدرا شیرازی متولد 950 خورشیدی (1571 میلادی) شاگرد محمد باقرمیرداماد و شیخ بهایی،  در کتاب «اسفار» به شهودات خود اشاره می‌کند و می‌گوید خدا من را با اشراق ربانی هدایت کرد و قلب مرا روشن ساخت و پس از آن، من توانستم فضایلی را مشاهده کنم و آنها را به برهان درآورم. ملاصدرا در اسفار ادعا می کند خدا او را با کمک شهود قلبی هدایت کرده است. آیت‌الله قاضی و علامه طباطبایی، ملاصدرا را یک عارف بزرگ دانسته‌اند و ملاصدرا دارای «شهود الهی» و «شهودات قلبی» دانسته که قادر بوده تا آن را به زبان برهان تدبیر و تعبیر کند و متکی بر«تجربیات عرفانی و مکاشفه» باشد. درواقع «وحدت وجود» نزد ملاصدرا امری است که فقط باید شهود شود و امر تجربه و خرد و دانش در آن مداخله ندارد. ملاصدرا بعنوان فیلسوف معرفی می شود ولی پیش از هر چیز او طرفداری شیعه 12 امامی است و دارای ذهنی کاملن عرفانی و شهودی است. او از طریق شهود قلبی به قدسیت الله و پیامبرش می رسد. حال آنکه چنین اعتقادی از پرسشگری فلسفه دور است. 

شاهان قاجار با بکارگیری آخوندها و مذهب در پی تدوام حکومت خود بودند و آخوندها با نفوذ در حکومت سیاست جنگ و صلح را تعیین می کردند. آخوندها با پیوندهای خانوادگی دارای امتیاز و رانت کلان بودند و بهترین نمونه آخوند مجتهد حاج میرزازین العابدین ظهیرالاسلام و پسرش میرزا ابوالقاسم بودند که با ناصرالدین شاه و پسرش مظفرالدین شاه پیوند خانوادگی داشتند و با زمینداران کلان پیوند ارگانیک داشتند و خود فئودال بودند. پیوند آخوند و دربار محکم بود. در همان زمان آخوندها در پائین جامعه مرتجعانه ترین رسوم دینی را پخش می کردند. در عصر قاجار نوحه های دینی، سینه زنی، زنجیرزنی درمرثیه «شهیدان کربلا» به اندازه دوران صفوی و گاه بیش ازآن همچنان تداوم یافت. 

در این دوران بازار رمالی و دعانویسی داغ بود. مردم ناآگاه زیر کنترل آخوند و ملا در بند خرافه ها قرارداشتند. نویسنده «سراوستن هنری لایارد» در سفرنامه در باره ایران می نویسد: دراویش دعانویس در میان مردم از نفوذ و احترام ویژه‌ای برخوردارند. زنانی که خواهان فرزند پسر بودند و دختران برای یافتن شوهر و پیرمردانی که در پی ازدواج با زنان جوان بودند به درویش‌ها مراجعه می‌کنند و آن‌ها برایشان دعا و «تعویذ» می‌نوشتند (ترجمه مهراب امیری، تهران، دهخدا، 1367). در دوره قاجار، عبور زنان از زیر شکم فیل به منظور رفع نازایی، (حاجی بابای اصفهانی، ص 58)، مالیدن روغن گرگ به لباس زن برای دلسرد کردن شوهرش از او، خوراندن زهره گرگ به زن برای رفع نازایی و استفاده از ناخن هدهد برای زمان بندی و چشم خفاش برای خواب بندی، جگر میمون برای اکسیر محبت و غیره (قبله عالم، ص 47)، باورها و رفتارهایی بود که در این دوره انجام می شد. این نادانی و خرافات و جادو و جنبل در دربار قاجار نیز رایج بود، به طوری که این خرافه پرستی در مرگ فرزندان ناصرالدین شاه نیز نقش مؤثری داشت.( سفرنامه یوشید اماساهارو،ص 2111). رفتار خرافی مانند استخاره در ایران به شیوه های مختلف به وسیله قرآن، تسبیح، نوشتن نیت بر کاغذ و قرار دادن آن در پاکت و قرار دادن در میان صفحات قرآن و غیره رایج بود و توسط بخش بزرگ جامعه انجام می شد.

در این دوره، شاعرانی چون قاآنی و یغما، مرثیه برای امامان شیعه به وجود آوردند. صوفیگری و درویش گری هم در دو سده اخیر در کنار مراسم شیعه گری روان ها را به خمودگی کشید و فضای تسلیم گرایی و سحرگرایی دینی و فناخواهی عرفانی را تقویت نمود. درویشان صوفیه و شیخیه با پیوندهایی که با حکومت قاجار داشتند افکار خود را در جامعه پخش می نمودند. تصوّف بر چند شالوده مهم استوار بود : یکم، پَست انگاری دنیا و گریز از کام گیری و بهره مندی از زندگی و طبیعت. دوم،  ریاضت اختیار کردن فقر و زیاده روی در زهد و ترک دنیا کردن. سوم، عقل را به هیچ انگاشتن و آن را از جایگاه والای خود به پایین آوردن و پناه بردن به احساسهای ذوقی و وهم انگیز.

در برابر حجم انبوه خرافه های مزاحم و گوشه گیری درویشانه، برخی از شخصیت ها «اندیشه اصلاح دینی»، بازگشت به قرآن و مبارزه با خرافات دینی را مطرح ساختند. اشخاص گوناگونی نظیر سیدجمال‌الدین اسدآبادی، شیخ هادی نجم‌آبادی و سیداسدالله خرقانی از چهره‌های شاخص آن به شمار می‌آیند. اما احمد کسروی بر خلاف نظر این گروه، به این نتیجه رسید که امکان اصلاح این همه آلودگی از دین وجود ندارد، مذهب شیعه سراپا خرفه است و بنابراین خود، آیین تازه ای را به نام «پاک‌دینی» آورد و به شکلی «ادعای» پیامبری کرد. شخصیت های «اصلاح دینی» که رجوع به قرآن را در مبارزه با خرافه مطرح می کردند، خود فاقد این درک بودند که دین اسلام و قرآن منشا اصلی خرافه و تخریب روان است. در جامعه ای که استبداد سیاسی مذهبی و سیاست سانسور و گرداب خرافه و هیولای بیسوادی، در همه جای جامعه  حاضر است، انسان ها، اسیر و قربانی این مناسبات اجتماعی و فرهنگی باقی می مانند. این انسان ها از تاریخ و خرد فرهنگی گسست کرده و به آدم های ازخودبیگانه بی تاثیر تبدیل می شوند. در این دوران بزرگان فرهنگ پرشمار نبودند ولی آدمهای اسلامی و بردگان خرافه دینی و رعیت های شاه، جامعه را پرکرده بودند.    

جدال عرف گرایی علیه سنت اسلامی 

رضا شاه تلاش کرد تا با الگوی آتاتورک و ائتلاف با روشنفکران سکولار آخوندها را مهار کند. ولی محمدرضا شاه سیاست مذهبی یک بام و دو هوا را در مورد آخوندها در پیش گرفت. محمدرضا شاه گرایش شیعی داشت، از آخوندهای سیاسی می ترسید ولی نگرانی اصلی او از کمونیست ها و توده ای ها و شوروی بود. نمایندگان حوزه بر ضرورت مبارزه با «ایدئولوژی کمونیسم و تفکرات الحادی» اصرار داشتند. در این دوره محمدرضا پهلوی از یک‌سو برای جلوگیری از نفوذ کمونیسم شوروی و فعالیت‌های حزب توده، تمایل داشت گرایش‌های مذهبی در کشور را افزایش دهد، اما از سوی دیگر ترس آن را داشت که فعالیت‌های مذهبی، افزایش قدرت علمای آخوند را در پی داشته باشد. در این دوران شاه سختگیری در مورد آیت الله خمینی را پیشه کرد ولی در همان زمان امتیازهای بیکرانی به ایدئولوگهای شیعه داد و در پناه ساواک، شریعتی حسینه ارشاد را به مرکز تربیت شیعیان جوان تبدیل کرد و آخوندها مسجدها و خانه ها و گورستانها و امامزاده ها و مدرسه ها را زیر کنترل و پایش خود قراردادند. آخوندها در همه جای جامعه نفوذ کرده و مغزها را بیش از بیش با شیعه گری و مقدسات مذهبی آلوده نمودند. نویسندگان و شاعران و روشنفکران سکولار در ابتدا فرهنگ و ادبیات غرب را پخش کردند ولی بمرور به شیعه گری و ایدئولوژی امامزمانی معتاد شدند و قدرت انتقادی خود را از دست دادند و همچون «خسی» در گردباد دین گم شدند. جمعیت کلانی در وهم ایدئولوژیکی امامزمانی خمینی، عقل متعارف را از دست دادند و در خدمت کسب قدرت آخوند قرار گرفتند.   

درگذشت آیت‌الله بروجردی در فرودین 1340 فضا را تغییر داد. سیاست عدم مداخله بروجردی مداخله گری خمینی را آسان نمود. شاه در پی اجرای سیاست‌های جدید بود و آخوندهای سیاسی واکنش نشان دادند. مخالفت های خمینی با اصلاحات ارضی و انقلاب سفید و حقوق زنان، زمینه را برای رویارویی تند نهاد دین و نظام سلطنت پدید آورد. مداخله نیروی شهربانی در مدرسیه فیضیه در دوم فروردین 1342 خورشیدی و شورش مرتجعانه آخوندها به سرپرستی آیت الله خمینی علیه سکولاریزاسیون جامعه، نیروها و کنشگران شیعه را به تحرک بیشتر کشاند. شاه ساواک و سانسور را بسیج کرد و حزب رستاخیز را برای مهار متمرکز کشور فعال نمود. ولی آخوندها و آل احمدها و بازرگانها، ملی مذهبی ها، شریعتی ها، مطهری ها، برای دفاع از اسلام سیاسی با هم متحد بودند. دیگر تمام آخوندها و مدافعان ریز و درشت اسلام به تقویت فعال مراسم خرافی مانند عاشورا و تاسوعا، ماه رمضان، روضه خوانی ها، مراسم امام زمانی پرداختند. آنها به سیاسی نمودن مسجد ها و امامزاده ها و تابوت کشی ها پرداختند و برای نابودی سیستماتیک عنصر آگاهی با تکفیر و تهدید به سانسور و سرکوب بسیج شدند. شورش ارتجاعی آخوندی خرداد 42 که مورد تائید چپ و ملی گرا و کنفدراسیون آغاز تدارک عملی برای کسب قدرت دینی بود. در آستانه انقلابئ اسلامی 1357 خورشیدی لایه های فرهنگی متمایل به ایرانگرایی و غربگرایی ویران شد و ایدئولوژی ویرانگر و متعفن شیعه فضای خانواده و خیابان را پر کرد و شمار عظیمی از ایرانیان این ایدئولوژی را «رهایی بخش» و «مطبوع و دلنواز» قلمداد نمودند. در این هنگام، فاجعه فرهنگی و ازخودبیگانگی به اوج رسید و یکبار دیگر اسلام بر اعماق روح ایرانی ضربه هولناکی وارد ساخت و کسی نفهمید. نبود فرهنگ دمکراسی خواهی و حقوق بشری، نبود فرهنگ شهروندی و وجود ایدئولوژی مخرب و استعماری شیعه، اغلب ایرانیان را به غلامان بی اراده امامزاده خمینی تبدیل کرد.     

انقلاب اسلامی با توجه به سابقه اعتقاد دینی خرافی توده ها در درون جامعه، با توجه به خیانت روشنفکران و سیاسیون چپ و ملی که خدمتگزار و دنباله رو ایدئولوژی اسلامی و شیعه گری خمینی بودند، با توجه به پول و حمایت دستگاه جیمی کارتر و پشتیبانی غرب و شوروی، با توجه به تدارک ایدئولوژیکی نوع شریعتی در جامعه و با توجه به نیرنگ و حیله و سازماندهی حوزوی آخوندها و همدستی بازاریان و تبهکاران اوباش، به پیروزی رسید. این انقلاب پایه گذار یک دستگاه استبدادی ولایت فقیهی شیعه شد که فساد عمومی و چپاول اسلامی و «تدارک غزوات و غنیمت گیری» برای ادامه قدرت یک طبقه انگل آخوند و نظامی، ویژگی ساختاری آنست. این نظام سیاسی ایدئولوژیک تکنیک و قرآن را به ابزار قدرت تبدیل کرد و تا آنجا که می توانست علیه فرهنگ ایرانشهری، علیه پیوند همه مردمان ایرانزمین، علیه دستاوردهای فرهنگ حقوق بشری و دمکراسی و علیه محیط زیست ایران توطئه و خرابکاری نمود. 

با وجود تمام پس روی ها، در تمام دوران جمهوری اسلامی، پیدایش یک گرایش فزاینده برای دمکراسی خواهی و نقد و طرد اسلام شکل گرفت. عوامل پدیدآورنده این گرایش عبارتند از: ادامه روند سکولاریزاسیون و عرفی گرایی در جامعه و در دل تناقض ها، فساد و جنایتکاری رژیم و رسوایی رژیم دینی، تکنولوژی های رسانه ای و ارتباط با جهان، رشد بیسابقه اندیشه های علمی در نقد قرآن و اسلام و شیعه گری توسط ما روشنفکران ناباور، گسترش طنز در نقد قدسیت سمبول ها و چهره های امامان و پیامبر و الله، بیداری روانی و فکری علیه اسارت فرهنگی اسلام، بازخوانی تاریخ ایران و فرهنگ ایرانشهری و نقد جعل اسلامگرایان. یادآوری کنیم که برنامه های نقد قرآن و اسلام در برخی رسانه های دیداری خارج کشور و نیز شبکه های اجتماعی مانند تلگرام، فیس بوک، توئیتر و بویژه اتاق هاووس، دیوارهای سانسور و فاصله ها را شکست. این عوامل، شرایط ذهنی جدیدی بوجود آورده و در این بستر، گرایش به آزادی و ناباوری و فکر فلسفی و دوری از دین و ارزش های معنوی لائیک تازه شکل گرفت.          

فرهنگ سازی برای جایگزینی انحطاط اسلامی 

ارزش‌ها در جامعه‌ شامل ارزش‌های اخلاقی، ارزش‌های عقیدتی، ارزش های سیاسی، ارزش های معنوی، ارزش های دینی، ارزش‌های بوم‌شناختی، ارزشهای زیبایی‌شناختی، ارزش‌های فردی و جمعی است. حال این ارزش ها می توانند بر محوری مانند ارزش‌های سنتی عمودی باشند و یا ارزش‌های سکولار و عقلانی  را بیان کنند، می توانند برمحورهای قومگرایی باشند و یا بر محور شهروندی باشد. رژیم های استبدادی و دینی و خانواده های مردسالار بر پایه ارزش های سنتی عمودی هستند، حال آنکه در دمکراسی ارزش های سکولار و عقلانی غلبه دارند. البته جامعه یکدست نیست و همیشه با ارزشهای متضاد زندگی می کند. شرایط قدرت، وضع اقتصادی و اجتماعی، باورهای دینی و فلسفی، شکنندگی گروههای اجتماعی، تربیت و محیط زندگی، ارزشها را رنگ میدهد و یا جابجا می کند. نقش نخبگان فلسفی و سیاسی و روشنفکری و عملکرد قدرت سیاسی و دستگاههای ایدئولوژیک حکومتی در شکل دهی و یا ناتوان ساختن ارزش ها بسیار پراهمیت است.  

ارزش هایی مانند همیاری، انصاف، سعادت، عدالت، شرافت، حقیقت، انسان گرایی، برابری و غیره، ذهنی و تابع بینش افراد هستند. این ارزش ها با بینش و روانشناسی و منافع افراد گره خورده است و چه بسا در واکنش افراد دیگر این ارزش ها تغییر و جابجا بشوند. افراد احساس می کنند که خود تااندازه ای «عینی» و واقع گرا هستند و این ارزش ها از نظر اجتماعی  مورد توافق همگان است. حال آنکه ارزش ها در فرهنگ ها، نسل ها و جنسیت ها و تمدنها متفاوت هستند. آنها را می توان با هنجارهای اجتماعی تقویت کرد و یا با مبارزه فکری و تلاش آموزشی ناتوان ساخت؛ آنها می توانند صریح باشند و به زبانی شفاف بیان شوند و به نوشته درآیند. ولی ارزش ها در بسیاری موارد ضمنی بوده، رفتاری بوده و در شیوه های انگیزشی مشخص می شوند. در تحلیل از بازیگران اجتماعی باید گفتارها را در کنار کردار واقعی و تاریخچه زندگی آنها مورد بررسی قرارداد. گاه کسانی اعلام می کنند دارای ارزش های انسانی هستند ولی در واقعیت امر، «انسان» برای آنها، همانا اعضای گروه دینی یا گروه اتنیکی و یا ملت خود می باشد.   

لوک بولتانسکی Luc Boltanski، جامعه شناس فرانسوی در اثرش «در باره توجیه و اقتصادهای باعظمت»، برآنست که هیچ ارزش جهانی وجود ندارد، بلکه برعکس، نظام های ارزشی ناپیوسته ای وجود دارند و یک فرد در یک سیستم ارزشی محبوس نشده است. او برآنست که چه بسا فرد بتواند با توجه به موقعیت، چندین مورد از ارزشها را به کار گیرد.

درست است که انسان همیشه در یک نظام ارزشی محدود نشده و نوعی سیالیت فکری و روانی وجود دارد، درست است که ویژه گی های فرهنگی و قومی وجود دارد و درست است که تجربه های زندگی انسانها را به واکنش های گوناگون می کشاند. ولی این نکته نیز باید مورد توجه قرارگیرد که ارزشهایی از تجربه انسان و هوشمندی انسانی، برآمده اند که نگهدار منافع عمومی انسان ها می باشند. ارزش حقوق بشری ناشی از تلاش انسانها برای حقوق و برابری همه انسانهاست. این ارزش به یک قوم خاص محدود نمی شود و منشوری برای دفاع از نوع بشر است. البته مخالفان آن، کمونیست ها و اسلامیست ها، منشور حقوق بشر را رد کرده و حقوق ایدئولوژیکی خود را برتر می دانند. ولی حقوق بشر کمونیستی یا کارگری همان «حقوق» تبعیض گرا و متجاوز است و حقوق بشر اسلامی همان «حقوق بشر» سرکوبگر و سلطه گر است.  

ارزش‌هایی هستند که صیقل خورده تاریخ بشری هستند و به بشریت اجازه می‌دهند زندگی را حفظ کنند و در امنیت، انسجام و هماهنگی مسالمت‌آمیز با هم به خوبی زندگی کنند. ارزش ها یک مفهوم اصلی در زندگی عمومی هستند. برای بسیاری از نظریه پردازان مانند توکویل، ماکس وبر، دورکیم، ارزش ها برای توضیح سازمان و تغییر جامعه، در سطح اجتماعی و فردی، اساسی هستند. آنها نه تنها در جامعه شناسی، بلکه در روان شناسی، انسان شناسی و تمامی رشته های مرتبط نیز نقش مهمی ایفا کرده اند. این ارزش ها فراقومی و فرابومی است و نوع بشر را بهم پیوند می دهد. از آنها برای توصیف افراد یا جوامع، ردیابی تغییرات در طول زمان و توضیح انگیزه های اساسی نگرش ها و رفتارها استفاده می شود. ارزش‌ها منشأ قوانین، قوانین، قراردادها و آداب و رسومی هستند که بر گروه‌ها و روابط بین افرادی که آنها را تشکیل می‌دهند، حکومت می‌کنند.  به گفته میلتون روکیچ Milton Rokeach روانشناس آمریکایی این باورها پایدار هستند و با اهدافی مشخص می شوند که نسبت به ارزش های دیگر برتری دارند. (کتاب «باورها، رفتارها و ارزش ها: نظریه سازمان و تغییر» 1968).   

به گفته ریموند بودون و فرانسوا بوریکو در «واژه نامه انتفادی جامعه شناختی» اینگونه ارزش های جمعی در یک زمینه نهادی پدیدار می شوند و به تنظیم آن نهاد و جامعه کمک می کنند. (Boudon and Bourricaud, 1983). اینگونه ارزش ها بگفته ردولف رزسوهازی Rudolf Rezsohazy در کتاب «جامعه شناسی ارزش ها»، آن چیزی است که برای آنها انسانها قدردان هستند، ارزش می گذارند، می خواهند به دست آورند، به دیگران سفارش می کنند، حتی به عنوان یک ایده آل ارائه می دهند. (رزسوهازی، 2006). برای شالوم شوارتز Schwartz و بیلسکی Bilsky  در اثر مشترک خود «به سوی نظریه ای درباره محتوا و ساختار جهانی ارزش ها»، ارزش ها دارای پنج جنبه اصلی می باشند:

1. آنها مفاهیم یا باورهای همگانی هستند.

2. آنها به یک وضعیت یا رفتار نهایی مطلوب مربوط می شوند.

3. آنها از موقعیت های خاص فراتر می روند.

4. آنها ارزش های راهنمای ارزیابی یا انتخاب رفتارها یا رویدادها هستند.

5. آنها را می توان با توجه به اهمیت نسبی ارزشها هماهنگ ساخت.

برای شالوم شوارتز، ارزش ها اهداف فرا موقعیتی مطلوبی هستند که از نظر اهمیت متفاوت هستند، ولی هدایت اصول اساسی زندگی یک فرد یا یک گروه اجتماعی را ممکن می سازد. آنچه یک ارزش را از ارزش دیگر متمایز می کند، نوع هدف یا انگیزه ای است که آن ارزش بیان می کند. یکی از ارزش های دهگانه شالوم شوارتز، جهان گرایی می باشد که با هدف هایی مانند احترام، بردباری، حفاظت از رفاه همگان و طبیعت مشخص می شود. ارزش‌های جهان‌شمول از نیاز به بقای افراد و گروه‌ها ناشی می‌شوند. اما تا زمانی که فرد با گروه هایی غیر از خویشاوندان خود در تماس نباشد و از ماهیت محدود منابع طبیعی آگاه نشود، این نیاز شناسایی نمی شود. پس فرد می تواند پیچیدگی جامعه را درک کند، بردباری خود را افزایش دهد تا منصفانه عمل کند و باعث درگیری خطرناک مرگبار نشود. برپایه این دیدگاه میتوانیم ارزش های جهانی و ملی را تعریف کنیم. ارزش های جهانشمولی وجود دارند که منافع مشترک جامعه ها و یا افراد را مورد توجه قرارداده اند. آرامش، آزادی، برابری انسانها، رفاه انسانها، صلح در جامعه و احترام به طبیعت، اساس یک جامعه جهانی و جامعه کشوری است.   

در شرایطی مانند اجتماع ایران که افراد با ساختار پیچیده و چندگانه ذهنی هستند و در ضمن زیر سلطه فرهنگی و فعال اسلامی هستند، با ذهنیتی آسیب دیده و آشفته و درهمریخته عمل میکنند. مفهوم عدالت ملغمه ای از عناصر موهوم دینی و شیعه گری و سلیقه گنگ شخصی می باشد. چنین باور مسخ شده ای از باور مدرن و خردمندانه رایج در دمکراسی کاملن بدور است. فرهنگ قرآنی ما را از خود بیگانه ساخت و میل به خردگرایی را به نابودی کشاند. ذهنی که تابع توحید و الله است دیگر قادر به فکر آزاد نیست. قرآن روح پرسشگری را می کشد و انسان را به پستی و انحطاط می کشاند. 

از نظر اسلامگرایان فطرت اساس دین است و دین در فطرت انسان است. بر اساس این اعتقاد انسان با دین متولد می شوند. تمام تاریخ بشری و دانش پزشکی و روانشناسی و جامعه شناختی بر خلاف این باور دینی می باشند. در سوره روم آیه 30 چنین می‌خوانیم: فـاقم و جهک للدین حنیفا فطره اللّه التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق اللّه ذلک الدین القیم و لکن اکثر الناس لایعلمون. بـا تـمـام وجود، خود را آماده پذیرش دینی کن که ناشی از فطرت انسانهاست که خداوند آنان را بر آن آفریده و هرگز بـرآنچه خدا آفریده تغییری نیست. دین اسلام ادعا می کند قرآن کتابی است که اخلاق همراه با سعادت را به انسان هدیه می‌دهد و اخلاق قرآنی سعادت‌محور است. ولی این اخلاق چیست؟ معنای سعادت چیست؟ قرآن در بسیاری از آیات می گوید به پرستش الله بپردازید و ادای نماز و زکات کنید. ارزش اطاعت است. اگر به این وظایف عمل کردید و بر «شهوت نفس» غلبه کردید یعنی خود را برای الله نفی کردید و تسلیم شدید، به سعادت یا بهشت می روید. معنای جمله در آیه إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا، چنین است «مگر آنان که توبه کرده و ایمان آورده و کار شایسته انجام دادند که آنان به بهشت درمى‏‌آیند و ستمى بر ایشان نخواهد رفت» (مریم، ۶۰). بنابراین بینش قرآن تبدیل انسان به مومنی مفلوک در پیشگاه الله است و در این صورت سعادت یعنی بمثابه مسلمان مردن و وعده بهشت را پذیرفتن می باشد. در این کره زمین خبری نیست و خوشبختی انسان مطرح نیست. در این زمین زندگی ارزشی ندارد و تنها وظیفه انسانی در آن، پذیرش اسلام است. با آمدن پیامبر و دین اسلام، دین دیگرى غیراز اسلام مورد قبول نیست: «فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ». در آیه 85 آل‌عمران حکم الله روشن است: « وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دیناً فَلَنْ یُقْبَلَ‏ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَهِ مِنَ الْخاسِرین‏»؛ و هر که جز اسلام دینى بطلبد، هرگز از او پذیرفته نمی‌شود و او در آخرت از زیانکاران است. 

هنگامیکه ایرانیان از فطری بودن اسلام حرف میزنند و بردگی اسلامی را بعنوان سعادت می پذیرند و با ارزش های خرافی و مستبدانه آن احساس «آرامش» دارند، این حالت بیان ازخودبیگانگی آنان است. اسلام قرآنی ایرانیان را از فرهنگ گات ها، از فرهنگ شاهنامه، از فرهنگ روحیه شک خیام، از تلاش فلسفی رازی و ابوعلی سینا، از زیبایی شناسی مهرگان و نوروزی، از دوستی با طبیعت و حیوان، از بردباری کورش، از موسیقی دوستی، از هنرپروری و از تاریخ خودمان دور کرد و نیز ما را از فرهنگ مدرنیته، از ارزش های دمکراسی و آزادی، از معیارهای خودمختاری و شهروندی، از دانش و ارزش های لائیک محروم ساخت. 

ساختار هویت فرهنگی ما ترکیبی از فرهنگ ایرانشهری، ایدئولوژی قرآنی-اسلامی، عناصری از فرهنگ یونانی و چینی و هندی و اروپایی می باشد. ما در آسیب شناسی عناصر منحط و فسادانگیز هویت خود، ایدئولوژی قرآنی و اسلامی و شیعه گری را باید بمثابه عامل ویرانگر ارزیابی نماییم. اسلام بر روح ما چیرگی یافته است و ما نمی توانیم اندیشه کنیم و در آزادی زندگی کنیم. تمام ساختار و اجزای اسلامی خود را باید شناسایی نمود و آنها را به نقد باید کشید. این نقد ریشه ای بما اجازه می دهد تا لایه های فرهنگی را بهتر شناخته و شرایط کسب ارزشهای فرهنگی جهانشمول را آماده ساخته و خلاقیت های خود را در ساختن و تهیه ارزش های تازه بارور سازیم. ما روش پرسشگری فیلسوفانه و خردگرایی نقاد را باید بجای توتالیتاریسم فرهنگی قرآن بنشانیم و آموزش نسل های جدید را از گزند روانی اسلامی دور کنیم. برای ما ارزش هایی مانند همیاری، انصاف، عدالت، شرافت، حقیقت، انسان گرایی، برابری زن و مرد، آشتی با طبیعت، صلح، عدم خشونت، دوستی و غیره کاملن از مفهوم دینی خارج است زیرا مفهوم دینی این واژه ها با تبعیض و خشونت و نفی ارزش های حقوق بشری همراه است. این ارزش ها برپایه تجربه انسانی، روند سکولاریزاسیون، خردگرایی، معیارهای لائیک و اومانیسم، قابل فهم هستند. هرچه از اسلام می آید جز زیان و فرسودگی نیست. جایگزینی فرهنگی ما با نقد و بیرون افکندن اسلام از هویت فرهنگی میسر است زیرا عواملی مانند الله و قرآن و برده داری اسلامی و تحقیر زن و نفی مدرنیته و نفی خردفلسفی، به سقوط و انحطاط ما می انجامد. اسلام انسان امتی، شهید، تسلیم، اسیر، مردسالار، خشن و تابع عقده های جنسی می خواهد. ما ارزش های همگانی همسو با حقوق بشر و برابری حقوقی زن و مرد و هماهنگی با طبیعت و همه ارزش های رو به آینده را می خواهیم. باید از فرهنگ قرآنی اسلامی گسست کرد و به جایگزینی فرهنگی بپردازیم.

جلال ایجادی

جامعه شناس  دانشگاه فرانسه 

——————-

پانوشته:  ایجادی از دیر باز در نقد اسلام و قرآن و اکولوژی و لائیسیته و استالینسم و قدرت سیاسی و جامعه شناسی دین، مقاله ها و کتابهای گوناگونی انتشار داده است و هر هفته برنامه های رسانه ای (مانی، میهن، کانال یک، تی وی مدیا، رنگین کمان) در نقد اسلام و شیعه گری و محیط زیست و فلسفه آزادی پخش می کند. او بزودی آخرین اثر خود را در باره تئوری های اکولوژیکی و چالش های زیست محیطی در جهان و ایران، در ۶۰۰ صفحه منتشر می کند. 

تا کنون از این جامعه شناس کتاب های زیر انتشار یافته است:  کتاب «نواندیشان دینی، روشنگری یا تاریک اندیشی»، ۳۱۰ صفحه، جلال ایجادی، نشر مهری، لندن. کتاب «جامعه شناسی آسیب ها و دگرگونی های جامعه ایران»، ۴۰۰ صفحه، جلال ایجادی، انتشارات نشرمهری. کتاب «بررسی تاریخی، هرمنوتیک و جامعه شناسی قرآن»، ۳۸۰ صفحه، جلال ایجادی، نشر مهری. کتاب «اندیشه ورزی ها در باره جامعه شناسی، فلسفه، زیستبومگرایی، اقتصاد، فرهنگ، دین، سیاست»، ۷۲۰ صفحه، جلال ایجادی، چاپ نشر مهری، لندن.