جهانگیر گلزار
در هفتههای اخیر، تهدید کشورهای اروپایی، بهویژه فرانسه، آلمان و انگلیس، برای فعالسازی مکانیسم ماشه علیه ایران شدت گرفته است. این اقدام بهمعنای بازگشت تمام تحریمهای لغوشده سازمان ملل تحت نام برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ است؛ تحریمهایی که دامنهای از محدودیتهای تسلیحاتی تا ممنوعیت همکاری علمی و اقتصادی را شامل میشود و فشار مستقیم , و بسیار سخت بر زندگی مردم ایران وارد میکند.
مالک شریعتی، نماینده مردم تهران، هشدار داده است:
«اگر کشورهای غربی اقدامی برای فعال کردن مکانیسم ماشه آغاز کنند، پیش از آنکه فرایندهای این کار طی شود، قطعاً پاسخ سنگین و قاطعی از سوی ما دریافت خواهند کرد. خروج از NPT نیز در دستور کار است و اگر ماشه فعال شود، این گزینه عملی خواهد شد.»
مکانیسم ماشه چیست و چگونه فعال میشود؟
مکانیسم ماشه یا Snapback Mechanism در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام و بندهای ۱۱، ۱۲ و ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت آمده است. هدف اولیه آن، ایجاد سازوکاری برای بازگرداندن تحریمها در صورت «نقض اساسی» تعهدات برجام بود. اما روند آن به گونهای طراحی شده که وتوی معکوس دارد: به جای رأیگیری برای اعمال تحریم، باید برای ادامه تعلیق تحریمها رأی داده شود، و اگر چنین قطعنامهای تصویب نشود، تحریمها بهطور خودکار بازمیگردند.
مراحل فعالسازی مکانیسم ماشه :
طرح شکایت و ارجاع موضوع به کمیسیون مشترک برجام.
در صورت عدم توافق ظرف ۱۵ روز، ارجاع به وزرای خارجه ایران و دیگر کشورهای مورد قرار داد .
اگر همچنان اختلاف باقی بود، ارجاع به شورای امنیت.
شورای امنیت ۳۰ روز فرصت دارد قطعنامهای برای ادامه لغو تحریمها تصویب کند؛ در غیر این صورت، تحریمهای سازمان ملل به شکل خودکار بازمیگردند.
در صورتی که بخواهند مکانیسم ماشه را فعال کنند، می توان تخمین زد که کل این روند حدود ۴۵ تا ۶۰ روز طول میکشد .
چرا این اقدام ناعادلانه و فاقد مشروعیت است؟
این توافقات زمانی می توانست مشروعیت داشته باشد که همه طرفهای قرار داد حضور داشتند و کسی از آن خارج نشده باشد .
در صورتی که آمریکا از برجام خارج شده است . اروپا بنا بر برجام نبایستی از مکانیسم ماشه استفاده کند .
آمریکا در ۲۰۱۸ از برجام خارج شد و بطور یکجانبه تحریمهای گسترده ای علیه ایران عمال کرد. اروپا هم با وجود باقیماندن در توافق، وعدههای اقتصادی خود را اجرا نکرد و ابزارهایی مانند اینستکس عملاً بیاثر ماندند. حال همان طرفها ایران را به خاطر کاهش تعهدات ـ که طبق بند ۳۶ برجام قانونی است ـ تهدید به مجازات میکنند.
جهت شفاف شدن عمل اروپا اینستکس را توضیح می دهم تا برای خوانندگانی که موضوع شفاف نیست ، مشخص شود .
اینستکس (INSTEX) مخفف Instrument in Support of Trade Exchanges به معنی «ابزار حمایت از مبادلات تجاری» است.
این سازوکار را فرانسه، آلمان و انگلیس در ژانویه ۲۰۱۹ ایجاد کردند تا بعد از خروج آمریکا از برجام، بتوانند بخشی از تجارت با ایران را بدون استفاده از دلار و سیستم بانکی بینالمللی انجام دهند و تحریمهای آمریکا را دور بزنند. چگونه ؟ توضیح می دهم .
نحوه کار اینستکس مثل یک صندوق تهاتری عمل میکرد. یعنی
پول صادرات ایران (مثلاً از فروش نفت یا هر کالای دیگری ) در حسابی در اروپا ذخیره میشود. در صورتی که ایران بخواهد کالایی از این سه کشور وارد کند از همان حساب برای پرداخت واردات ایران (مثل دارو یا مواد غذایی) استفاده میشود .
در نتیجه پول جابجا نمیشود و بدین ترتیب تراکنشهای بانکی بینالمللی که مشمول تحریم آمریکا هستند، حذف میشود .
در ابتدا این روش فقط برای کالاهای غیرتحریمی مثل غذا و دارو طراحی گردیده بود و هیچوقت به معنای واقعی عملیاتی نگردید .
مشکل اصلی در عملی کردن این اصل بر آن بود که : اروپا به دلیل فشار آمریکا در مسئله تحریم ایران و هشدارها و تحدیدهای مکرر به کسانی که با ایران وارد معامله بشوند حاضر نشد صادرات نفت ایران را وارد این چرخه کند.
سیاست ورزان ایران هم گفتند بدون فروش نفت و دسترسی به درآمدش، اینستکس عملاً بیفایده است.
در نهایت، اینستکس عملا نتوانست اهداف نویسندگان این بند را عملی کند. به زبان ساده، اینستکس قرار بود راهحل اروپا برای حفظ تجارت با ایران باشد که بعد از تحریمهای آمریکا ، تبدیل به یک اسم، روی کاغذ گردید که ایران آن را «نماد بیعملی اروپا» میداند شد .
قربانی به جای متهم
تأسیسات هستهای که تحت نظارت آژانس بینالمللی انرژی اتمی در ایران بودند ، هدف حملات متجاوزگرایانه و خرابکارانه آمریکا و اسرائیل قرار گرفتهاند. متاسفانه این نقض آشکار به حقوق ملی و حقوق بین الملل ایران و نادیده گرفتن قوانین بینالمللی ، مردم ایران و وطن ما تحت فشار و تخریب و فقر بیشتر قرار گرفتند .
اروپا در ظاهر مدافع دیپلماسی است اما عملاً در قبال خروج آمریکا از برجام سکوت کرده و حتی سیاستهای تحریمی واشنگتن را پیاده و با آنها موافقت نیز کرده است.
پیامدهای احتمالی فعالسازی مکانیسم ماشه
بازگشت تحریمهای چندجانبه سازمان ملل: شامل ممنوعیت فروش تسلیحات، محدودیتهای هستهای شدید، مسدودشدن داراییها، و محدودیتهای سفر برای مقامات.
فشار اقتصادی گستردهتر: حتی کشورهایی که با تحریمهای آمریکا همراه نیستند، ممکن است تحت فشار سیاسی و حقوقی مجبور به تبعیت شوند.
پایان مسیر دیپلماسی: به سخنان عراقچی وزیر امور خارجه ایران توجه کنیم که می گوید : این اقدام «روابط ایران و اروپا را وارد تاریکترین نقطه خود خواهد کرد».
خروج از NPT و تغییر راهبرد هستهای:
NPT چیست؟ پیمان عدم اشاعه سلاحهای هستهای (Nuclear Non-Proliferation Treaty) توافقی جهانی برای جلوگیری از گسترش سلاحهای هستهای و ترویج استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای است.
قابل توجه اینکه اسرائیل با داشتن پشتیبانی آمریکا و دولتهایی در اروپا بر ضد NPT هم سلاح اتمی دارد و هم کسی نمی داند به چه میزان دقیق و چه فعالیتهایی در این رابطه انجام داده و می دهد .
اما چرا ایران عضو NPT شد؟ ایران در ۱۹۷۰ برای استفاده از حقوق صلحآمیز هستهای و کسب مشروعیت بینالمللی به آن پیوست.
چرا خروج از NPT از طرف بعضی از سران نظام ولایت مطلقه فقیه مطرح میشود؟ برخی مقامات استبداد حاکم بر ایران معتقدند عضویت فعلی به ابزاری برای فشار و محدودیت تبدیل شده و خروج از NPT میتواند دست ایران را بازتر کند.البته بایستی خاطر نشان ساخت که آمریکا مدعی است که همه زیر ساختهای تولید اتمی را بمباران و تخریب نموده است و از طرف مقامات ایرانی اطلاعتی مبنی بر اینکه آیا راکتورها فعال هستند و به چه میزان داده نشده است .
گزینههای ایران در برابر فعالسازی ماشه
ایران در حال حاضر برتری برای تحدید بعد از جنگ 12 روزه و تخریب زیر ساختهای اتمی از طرف آمریکا و اسرائیل ندارد . با این وجود تحدید به خروج از برجام و NPT می کند . و در همین رابطه اعلام می کنند با صدای ضعیف که می توانند غنیسازی و توسعه فناوری سانتریفیوژ ها را ادامه و توسعه دهند .
از طرف دیگر باز به زبان تحدید می گویند که همکاری راهبردی با روسیه، چین و سایر قدرتها برای بیاثرکردن فشار غرب می تواند از اهداف آنها باشد . باز بایستی توجه نمود که ایران در طی سالهای تحریم به طرف روسیه و چین و هند کشانده شده است و تصور نمی شود که خواست تحریم در دازمدت برای اهداف اروپا و آمریکا مناسب بوده باشد . متاسفانه سیاست خارجی و اقتصادی ایران بر اصل استقلال و رشد اقتصادی و عمران طبیعت نبوده و نیست.
تحلیل نهایی
فعالسازی مکانیسم ماشه، هرچند از نظر فنی یک سازوکار پیشبینیشده در برجام است، اما در شرایط فعلی فاقد مشروعیت سیاسی و اخلاقی است؛ زیرا عاملان اصلی نقض توافق ـ آمریکا و اروپا ـ تنها به مجازات طرف مقابل یعنی ایران روی آوردهاند.
این اقدام نهتنها حقوق ملی ایران را نقض میکند، بلکه با بازگشت تحریمهای سازمان ملل، فشار سنگینی بر زندگی مردم ایران وارد خواهند کرد. تا امروز تحریمها نتوانسته استبداد ولایت فقیه و جمهوری اسلامی را در جهت دفاع از حقوق شهروندان تاثیر مثبتی داشته باشد و عملا بر ضد حق حیات مردم ایران بوده و هست . مردم ایران فقیر و فقیر تر شده اند . اکثر خانوارهای ایرانی با نبود آینده روشن روزگار می گذرانند . عملا تحریمها استبداد و رانت خواران و مافیای حاکم بر ایران را قوی تر نموده و تنها مردم را فقیر تر و آسیب پذیر تر نموده است .
ما مردم ایران بایستی بیشتر به هوش باشیم که توافقات در چهارچوب، ادامه حیات بیت رهبری با قدرتهای مسلط ممکن می گردد و منتظر تغییر و تحول در این نظام به سود ما مردم نباشیم .
حق ما مردم است که از حق حیات و دیگر حقوق پایمال شده خود در مقابل استبداد ولایت فقیه اعتراض کنیم و خواهان جمهوری بر اساس برخوردار شدن از حقوق همگان با هر عقیده و مرام بشویم .
