کارگران یک رکن بزرگ اقتصاد کشور را تشکیل می دهند، و ایجاد شرایط رفاه و امنیت شغلی برای آنان در توسعه اقتصادی پایدار از الویت برخوردار است. در ایران کهن، بر پایه کتیبه های داریوش بزرگ و لوح های گلین بجای مانده، نخستین قانون کارگری جهان در ایران وضع و اجرا شده است: حداقل دستمزد، حداکثر ده ساعت کار روزانه و تعطیل آخر هفته، مرخصی سالانه، مرخصی سه ماهه زایمان و مرخصی سه ماهه برای شیردهی. همه کارگران، زن و مرد، برای کار برابر مزد برابر و برای اضافه کاری یک و نیم برابر می گرفتند، و خوراک آنان متناسب با سختی کار، و سهمیه گوشت زنان باردار دوبرابر بود. کارگران ما پس از چهل سال خدمت بازنشسته می شدند و تا آخر عمر مستمری داشتند. در ایران ما هرگز کسی بیگاری یا بردگی نمی کرد. کارگران مهاجر از سرزمین های همسایه، و حتی سربازان اسیر شده دشمن همانند کارگران ایرانی کار می کردند و دستمزد می گرفتند. کارگران از اهمیت ویژه برخوردار بودند و تندرستی و رفاه آنها توسط قانونهای کشوری تامین میشد.
در ایران پس از سده هفتم میلادی، به علت تهاجم و غارتگری های بی امان که از شمال و جنوب میشد، و در نتیجه بجای یک دولت مرکزی، حکومتهای متعدد و همزمان در سراسر سرزمین ایران ایجاد شده بودند، قانونهای انساندوستانه ایرانی نسبت به کارگران هم فراموش شد و خوی بهره برداری غیرمنصفانه از کارگر، که با حضور قوم های مهاجم خشونتگرا در ایران رواج یافت. کارگر ایرانی بجای یک شهروند شریک در پیشرفت و رفاه کشور تبدیل به یک سرباز وظیفه اقتصادی برای رفاه قدرتمندان شد. کارگران وابسته به سیاستهای کارفرمایان بودند، و شرایط کاری و حقوق و مزایا تعریف شده نبود. از سوی دیگر، مهاجمان مغول و ترکان که بدون دانش و توجه به چرخه کشاورزی و تولید برای تهیه آذوغه پیوسته با زور و تهدید به روستاها مراجعه میکردند، به تدریج ساختار سنتی کشاورزی و تولید و ابسته به آنرا مختل و کشاورزان یکجا نشین را فراری داده تبدیل به عشایر متحرک کردند. زندگی عشایری ایران (بنا بر تاریخ کمبریج) در دوران حمله مغول و ترکان بوجود آمد. نادانی فرماندهان مهاجم که خود چادرنشین بودند ساختار کارآفرینی و کارگری ایران را که یکجانشینی لازمه آن بود، پاشاند.
توجه به حقوق کارگری نخستین بار در تاریخ معاصر ایران در ۱۲۸۴ رخ داد که کارگران یک چاپخانه یک اتحادیه تشکیل دادند. پس از جنگ جهانی دوم ، در ۱۳۲۵خ نخستین قانون کار در ایران تصویب شد، که بعلت مخالفت شرکت نفت ایران و بریتانیا به اجرا در نیامد. نخستین بار در دوران کوتاه دولت دکتر محمد مصدق بود که توجه جدی به حقوق کارگران و کشاورزان شد و اتحادیه های کارگری آزاد شدند.
ما میخواهیم که قانون کار ایران بر پایه استانداردهای پیشرفته جهانی و در راستای تضمین حقوق کارگران و ایجاد یک جامعه مرفه بر پایه عدالت اجتماعی، رعایت حقوق بشر و برخورداری از همه امکانات و فرصت های کشور تدوین و اجرا شود. روابط میان کارگر، کارفرما و اتحادیه های کارگری باید تعریف شود. کارگران بالای ۲۱ سال از کمینه دستمزد لازم برای یک زندگی مرفه خانوادگی، و همه کارگران از ۱۸ به بالا از بیمه اجتماعی و بیمه درمانی و بیمه عمر برخوردار باشند. کارگران باید بتوانند در شرایط تعریف شده ای در مدیریت اداره یک بنگاه اقتصادی اظهار نظر کنند. در آینده باید برای کارگر ایرانی زندگی مرفه و مشارکت نسبی در هر آنچه بر زندگی او تاثیرگذار است فراهم گردد. کارگر ایرانی باید در میان شادترین و خوشبخت ترین کارگران جهان به شمار آید. چکیده آنچه ما باور داریم که باید در قانون کار آینده گنجانده شود از قرار زیر است:
۱. امنیت شغلی: همه کارگران بایستی از امنیت شغلی بهره مند باشند. بنابراین، یا یک پیمان کارگری که در آن شرایط کار و وظیفه کارگر تعریف شده و به امضای کارگر رسیده باشد، یا مقررات حاکم بر شرایط کار بنگاه اقتصادی که توسط کارفرما تعریف شده، جزوی از شرایط استخدام تلقی می شود.
۲. مدت پیمان: پیمان های یک ماهه و سه ماهه که اکنون برای فرار از تعهد به بیمه های اجتماعی و حاکم شدن قانونهای وزارت کار انجام می گیرند، باید ممنوع باشد. همه پیمان های نوشته یا نانوشته میان کارگر و کارفرما، بی توجه به مدت آن، مشمول همه تعهدات کارفرما نسبت به کارگر خواهد بود.
۳. دوره آزمایشی: اگر استخدام کارگر با شرط گذران یک دوره آزمایشی باشد، مدت دوره آزمایشی باید مشخص، ثابت و به کارگر تفهیم یا ابلاغ شده باشد.
۴. اندازه کارگاه: شمار کارگرانی که در یک بنگاه اقتصادی مشغول به کار هستند هیچ تاثیری در رعایت قانون کار نباید داشته باشد. امروز، کارگاههایی که در آنها کمتر از ده کارگر کار می کنند، مشمول قانون کار نمیشوند، ولی در آینده قانون کار باید برای کارگر و کارفرما منصفانه باشد و ارتباطی با اندازه کارگاه نداشته باشد، و همه کارگران از بیمه درمانی و بازنشستگی و همه امتیازهای قانونی برخوردار باشند.
۵. کار غیرقانونی: وادار کردن کارگر به انجام کار غیرقانونی باید منع شود. همچنین کارفرما حق نداشته باشد کارگر را به کار خطرزا و یا به کاری بدون وسایل استاندارد ایمنی وادارد.
۶. کار نوجوانان: نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال نباید به کارهای سخت گماشته شوند. کارهای مناسب این گروه سنی کار در فروشگاهها و رستورانها، کشاورزی و دیگر کارهای سبک می باشد.
۷. کار کودک: افراد زیر ۱۵ سال کودک بشمار می آیند و کشیدن هر گونه کار از آنها برای مزد یا بیگاری جرم بشمار می آید. کودکان زیر ۱۵ سال بایستی تمام وقت به با هزینه دولت به تحصیل بپردازند.
۸. قانون سراسری: قانون کار در ایران نباید استثناء جغرافیایی داشته باشد، و در منطقه های آزاد و بازارچه ها مرزی نیز باید حاکم باشد.
۹. عدم تبعیض: هیچ کارفرما حق اعمال تبعیض جنسیتی، مذهبی، عقیدتی، نژادی، قومی یا شکل ظاهری نباید داشته باشد. کارگر بر پایه شایستگی برای کار مورد نظر استخدام خواهد شد.
۱۰. حداقل دستمزد: کمترین دستمزد یک کارگر باید بر پایه تامین نیاز به زندگی آسوده یک خانواده چهار نفری باشد. دستمزد باید سالانه نسبت به نرخ تورم رسمی که توسط یک بانک مرکزی مستقل از دولت تعیین شود افزایش یابد.
۱۱. ساعات مجاز کار: کارگران ۸ ساعت در روز و بیشینه ۴٠ ساعت در هر ۱۶۸ ساعت (هفته) کار کنند. فزونکاری تا ۴ ساعت با ۴۰٪ افزایش و بیش از ۴ ساعت در یک روز با ۵٠% افزایش دستمزد، و حداکثر مدت کار کارگر در هر ۱۶۸ ساعت (هفته) ۶٠ ساعت خواهد بود.
۱۲. کار شبانه و کار خطرآمیز: در کار شبانه باید ٣۵% و کار پس از نیمه شب ۴٠% به دستمزد افزوده شود. فزونکاری در شیفت های شبانه هم مشمول ۵٠% افزایش باشد.
۱۳. زمان خوراک: کارفرما باید در هر ۲ ساعت کار ۱۵ دقیقه استراحت بدهد و برای هر وعده خوراک ٣٠ دقیقه (بسته به گونه کار و فاصله تا ناهارخوری یا رستوران). این زمانها جزوی از ساعتهای کار کارگر بشمار می آید.
۱۴. تعطیلات و مرخصی: ۵۲ روز در سال برای آدینه یا هر روزی که تعطیل هفتگی کارگر بشمار آید، ۲۸ روز در سال برای تعطیلات رسمی کشور و مرخصی ها، و نیز یک ماه مرخصی استراحتی سالانه.
۱۵. برابری دستمزد: دستمزد زن و مرد برای کار همانند باید یکسان باشد.
۱۶. مرخصی بارداری: کارگران زن هنگام بارداری، ۴۵ روز پیش از ۹ ماهگی و ۴۵ روز پس از زایمان برای شیردهی مرخصی با حقوق و مزایا خواهند داشت. در صورت تاخیر زایمان بیش از ۹ ماه، روزهای دیرکرد به مدت مرخصی مجاز افزوده خواهد شد، ولی زودرسی زایمان تاثیری در مدت مرخصی نخواهد داشت.
۱۷. شیردهی: زنان در مدت شیردهی، حق دارند، با توجه به امکانات ایمنی و بهداشتی محل کار، هر سه ساعت و نیم، نیمساعت مرخصی برای شیردهی و رسیدگی به نوزاد داشته باشند.
۱۸. خدمت سربازی: در صورت فراخوان برای خدمت سربازی یا در شرایط اضطراری، مانند جنگ، زمین لرزه، سیل یا بلایای دیگر، دوره غیبت کارگر در طول خدمت جزو پیشینه کاری او بشمار خواهد آمد، ولی حقوق و مزایای او را دولت پرداخت خواهد کرد نه کارفرما.
۱۹. تعلیق اضطراری: در صورتیکه کار بعلت حوادث غیرمترقبه مانند جنگ، زمین لرزه، سیل، آتش سوزی، انهدام محل کار، بیماری واگیردار و غیره بصورت تعلیق درآید، دوران تعلیق تا دو سال جزو پیشینه کارگر بشمار خواهد آمد، ولی حقوق و مزایای او را دولت خواهد پرداخت.
۲۰. ادغام یا فروش بنگاه اقتصادی: در صورت فروش بنگاه یا ادغام آن در بنگاهی دیگر، خریدار یا بنگاه جدید جانشین کلیه تعهدات پیشین به کارگران خواهد بود.
۲۱. بستانکاری کارگر: بدهی به کارگران دارای الویت اول برای کارفرمایان می باشد، و پیش از پرداخت مطالبات دولت و بستانکاران دیگر، باید با کارگران تسویه حساب کرد.
سازمان های کارگری
۱. قانون آینده: سازماندهی انجمن ها، اتحادیه ها و سندیکاهای کارگری در درون هر بنگاه اقتصادی یا فرابنگاهی (صنفی سراسری) باید آزاد باشد. کارفرمایان حق جلوگیری از تشکیل اتحادیه و یا عضویت در آن را نخواهند داشت.
۲. فدراسیون ها: اتحادیه ها و سندیکاها حق خواهند داشت برای افزایش قدرت چانه زنی برای رسیدن به هدفهای اقتصادی خود، اقدام به ایجاد ائتلافهای موقت یا دائم بصورت فدراسیون کنند. این سازمانها حق فعالیت به عنوان حزب سیاسی را ندارند.
۳. شورای کارگری: کارگران هر بنگاه اقتصادی می توانند یک شورای کارگری برای رایزنی با کارفرما، ارائه پیشنهاد برای بهبود کار و نیز دریافت گزارش های مدیریت یا توجیه تصمیگیری های تاثیرگذار بر منافع کارگران تشکیل دهند.
۴. سازمان بین المللی کار: اتحادیه های کارگری باید حق داشته باشند در یک انتخابات آزاد نمایندگان خود را برای شرکت در سازمان بین المللی کار انتخاب و چون نمایندگان دولت و کارفرمایان اعزام کنند.
آموزش کارگر:
کارگران در هر صنف و حرفه ای که باشند، باید از امکانات سوادآموزی (که اجباری باید باشد)، آموزش فن و حرفه، ادامه تحصیلات، آموزش تکنولوژی های نو در رشته کاریشان، برخوردار باشند، و هزینه آن توسط کارفرما و یا دولت تامین گردد:
۱. سواد آموزی: کارگران بیسواد یا کم سواد در هر گروه سنی، بایستی در کلاس های آموزشی دستکم تا پایان دوره شش ساله دبستانی شرکت کنند. کارفرمایان بزرگ بایستی امکانات آموزش کارگران را در محیط کار یا در نزدیکترین محل ممکن به محل کار فراهم نمایند. وزارت آموزش موظف است آموزگار و کتابهای درسی کارگران را رایگان تامین کند. این آموزش اجباری باید تا پایان دوره دبستانی ادامه یابد.
۲. ادامه تحصیل: کارگران حق دارند برای ادامه تحصیل ساعاتی از روز را مرخصی بدون حقوق بگیرند. همچنین حق دارند برای تحصیل در دانشگاه تا دو سال مرخصی تحصیلی بگیرند. کارفرما موظف است پس از دو سال شغل او را به وی بازگرداند. در صورت نیاز به مرخصی بیش از دوسال با قصد بازگشت، کارفرما حق دارد از کارگر تعهد بگیرد که دستکم تا سه تا پنج سال پس از پایان تحصیلات موظف به کار برای همان کارفرما باشد. همه هزینه های سوادآموزی و تحصیلات کارگران را دولت خواهد داد.
۳. آموزش فنی و حرفه ای: دولت موظف است امکانات آموزش فنی و حرفه ای را برای کارگران در همه رشته های مورد نیاز کشور، برای افزایش مهارت و یا برای آشنایی با ابزار و دستگاهها و تکنولوژی های نوین، بصورت رایگان فراهم آورد.
۴. آموزش رایانه ای: دولت موظف است امکانات آموزش کارکرد با رایانه را برای همه کارگران بطور رایگان فراهم آورد. کارگران در صورت علاقه میتوانند به مراکز آموزشی نامبرده مراجعه و در ساعات فراغت خود به یادگیری بپردازند.
ایمنی و بهداشت
۱. ایمنی کار: شرایط ایمنی کارگر در محیط کار طبق استانداردهای تعیین شده دولت بایستی فراهم و رعایت شود. ساختمان و تاسیسات محیط کار بایستی از لحاظ مهندسی، ساختمانی و تاسیساتی و همچنین پایداری در برابر زمین لرزه در مناطقی که نظام مهندسی تعیین می کند، و پایداری در برابر آتش سوزی، مورد تایید باشد. روشنایی، سرما و گرما بایستی برای آسایش کارگر تنظیم شده باشد.
۲. ابزار ایمنی: کارفرما باید ابزار ایمنی ضروری برای نوع کار کارگر مانند عینک و کلاه و دستکش و کفش و غیره را برای کارگر در هر کجا که موضوعیت دارد فراهم و کارگر را اجبار به کابرد آنها کند.
۳. کارهای زیرزمینی: برای کار در زیرزمین، مانند معدنکاری، چاه کنی و تعمیر قنات و غیره، کلیه شرایط ایمنی برای آسانی ورود و خروج، تهویه و میزان اکسیژن و کنترل دمای هوا، حفاظت در برابر گاز و تامین کلاه و نقاب و پوشش های ایمنی استاندارد کار مربوطه، و نیز وسایل ارتباطاتی مطمئن، تامین باشد.
۴. بهداشت: کارگران باید هنگام آغاز کار، معاینه پزشگی، و نیز سالانه مورد آزمایشهای پزشگی کامل قرار گیرند. در صورت آشکارسازی بیماریهای سخت یا واگیردار، کارگر باید زیر درمان قرار گرفته و از کارگران دیگر جدا نگه داشته شود.
۵. کمکهای اولیه: هر کارگاه باید به کمکهای اولیه پزشگی طبق استانداردهای بین المللی مجهز باشد. کارگاهها و بنگاههای بزرگ بایستی مجهز به درمانگاه، پزشگ و پرستار به اندازه متناسب با شمار کارگران باشند.
عباس امیرانتظام، داود هرمیداس باوند، علی رشیدی، کورش زعیم
تهران – ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۵ (۱ مه ۲۰۱۶)
