کتاب ایرانیّت، ملیّت، قومیّت به قلم اصغر شیرازی توسط نشر جهان کتاب منتشر شد.
به گزارش ایلنا؛ کتاب ایرانیّت، ملیّت، قومیّت به قلم اصغر شیرازی توسط نشر جهان کتاب منتشر شد.
هر کس گفتمان‌های رایج در ایران صد سال اخیر را دنبال کرده باشد، می‌داند که حساس‌ترین آن‌ها، گفتمان ناظر بر مسائل ایرانیّت، ملّیّت و قومیّت است. از ویژگی‌های این گفتمان، یکی هم این واقعیت است که به سطح نظری مسئله محدود نمی‌شود، بلکه گاه به صورت برخوردهایی بین نیروها و جریان‌های سیاسی هوادار مواضع مختلف درمی‌آید. یکی دیگر از ویژگی‌های این گفتمان، وزن سنگین عاطفی و به‌شدّت ایدئولوژیک آن است که اغلب مانع از پردازش خردمندانۀ موضوع می‌شود.
ایرانیّت، ملیّت، قومیّت، با رویکردی عاری از پیش‌داوری، کوششی است برای بررسی و تحلیل وجوه مختلف این مسئله. کتاب با تاریخ پیدایش مفهوم ایران و مدلول سرزمینی، قومی و سیاسی آن، به عنوان پیش‌زمینۀ شناخت گونه‌هایی از ناسیونالیسم ایرانی آغاز می‌شود و با بررسی شاخص‌های اصلی گرایش‌های ایران‌گرا، ملّت‌گرا و قوم‌گرایانه در ایران جدید تا آغاز جنگ دوم جهانی و سقوط دولت رضاشاه ادامه می‌یابد.
این پژوهش در پنج گام به انجام رسیده و حاصل آن در قالب پنج فصل ارائه شده است.
موضوع فصل اوّل کوشش برای یافتن پاسخ به مسئلۀ پیشینۀ ایرانیّت، قومیّت و ملّیّت در ایران پیش‌مدرن است. این کار با مروری بر نمونه‌هایی از نظرهای مختلف کارشناسان و مدعیان در این باره آغاز و با سنجش آن‌ها از دید مؤلف به انجام می‌رسد. گسترۀ زمانی مفهوم پیش‌مدرن در این کار از ایران دورۀ حکومت ساسانیان شروع می‌شود و تا تشکیل سلطنت قاجار و جنگ‌های ایران و روس در دهه‌های آخر قرن سیزدهم شمسی ادامه می‌یابد.
فصل دوم پس از مروری بر وضعیت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایران در سال‌های 1200 شمسی به بررسی و سنجش گرایش‌های نظری مختلف ایران‌گرایی (ملّت‌گرایی، قوم‌گرایی، ایران‌گرایی دولتی و اسلامی) و ایران‌گریزی قومی و قبیله‌ای می‌پردازد و با نگاهی به فعالیت‌های سیاسی و سیاسی ـ فرهنگی در آستانۀ انقلاب مشروطیت خاتمه می‌یابد. تأثیر وضعیت عقب‌ماندگی و تهدیدهای بیرونی بر گرایش‌های مزبور پرسشی است که در مرکز توجه این فصل قرار دارد. یکی از موضوعات این فصل وضعیت زبان فارسی و کارکردهای مختلف آن در آستانۀ پیدایش گرایش‌های ناسیونالیستی و قوم‌گرایانه در همسایگی ایران و تأثیر آن‌ها بر ایران است.
فصل سوم به ادامۀ بررسی این گرایش‌ها و فعالیت‌ها در محیط تاریخی انقلاب مشروطیت و فرجام آن اختصاص دارد. یکی از پرسش‌های اصلی این فصل به میزان تأثیر انقلاب در گسترش آگاهی‌های ملّی و تشکیل ملّت اختصاص دارد. بررسی موانع انقلاب و تأثیر آن‌ها در روند ملّت‌سازی موضوع اصلی دیگر این فصل است. این بررسی تا آغاز جنگ اول جهانی ادامه می‌یابد.
موضوع اصلی فصل چهارم بررسی تأثیر عوامل بیرونی (مداخلات دولت‌های استعمارگر بریتانیا، روسیه و پان‌ترکیسم)، شورش‌های تجزیه‌طلبانه و مرکزگریزانه و به طور کلّی وضعیت آشفتۀ ایران در جنگ و سال‌های منتهی به کودتای 1299 بر تقویت گرایش‌های اقتدارطلبی، تمرکزگرایی، یکسان‌سازی قومی و در نتیجه تضعیف روند ملّت‌گرایی است. پاسخ موافق کودتا، دیکتاتوری رضاخان و استبداد رضاشاه به دعوت این سه گرایش، سرکوب ظرفیت‌های ملّت‌گرایی و خساراتی که از جانب سیاست‌های یکسان‌سازانه بر روند تشکیل ملّت وارد می‌شود، مطالبی هستند که در کنار اصلاحات مدرنیستی این دوره محتوای اصلی فصل پنجم را تشکیل می‌دهند.
در پایان، کتابنامه‌ای شامل فهرست کامل منابع و مآخذ نویسنده و نمایه‌های نام‌ها، کتاب‌ها و مطبوعات و مکان‌ها آمده است.
