جلال ایجادی
بازنگری تاریخ ما برای شناخت حقیقت و افزایش آگاهی و شعور در تمام عرصه ها ضروری است. تاریخ ما توسط جاعلان اسلامگرا و ایدئولوگ های کمونیستی تنظیم شده است. به تاریخ پیش از اسلام انگ «طاغوتی» و «شاهنشاهی» زده شد؛ هجوم استعماری عرب «فتوحات اسلامی» خوانده شد؛ غارت شدگی مردم و تجاوز به زنان و سرزمین توسط قشون اسلام «استقبال با خرما» نامیده شد؛ سوسیالیسم توتالیتر شوروی سوسیالیسم «رهایی بخش» نامیده شد؛ علی ابن ابیطالت خونخوار «همای رحمت» معرفی شد؛ امام حسین استعمارگر «شاه آزادگان» خطاب شد؛ تروریسم چریکی «حماسه» خوانده شد؛ افراد بی مایه «قهرمان» معرفی شدند و بالاخره آدمکشی در سیاهکل «قیام انقلابی» اعلان شد.
حادثه سیاهکل، نقطه صفر
رویداد سیاهکل در 19 بهمن 1349 چگونه قابل بررسی است؟ رمانتیسم انقلابی جوانان متاثر از گواریسم و کاستریسم به اقدام نظامی علیه یک پاسگاه ژاندارمری در سیاهکل منجر شد. در واقع یکی از چریک های گروه روستا توسط دو فرد محلی غیرنظامی دستگیر شده و به پاسگاه برده می شود و یاران او از ترس لورفتن اطلاعات به پاسگاه حمله می برند. به بدنبال این ماجرا دو چریک کشته، یازده چریک دستگیر و اعدام شده و یک چریک زیر شکنجه کشته شد. این رویداد در ایدئولوژی چریکی و شهادت طلبی، تبدیل به «جنبش» و «قیام سیاهکل» میشود.
زمینه های ایدئولوژیکی رمانتیسم جوانان سیاهکل چه بود؟ پس از شورش دینی 15 خرداد 1342 علیه اصلاحات شاه و علیه حقوق زنان، پس از خاموشی جبهه ملی و پیروی حزب توده از مسکو، در فضای ایدئولوژیکی سیاسی ناشی از انقلاب الجزایر و ویتنام و کوبا و چین، عده ای از جوانان آهسته آهسته به حمایت از تروریسم انقلابی و ایجاد موتور کوچک برای انقلاب برآمدند. امیرپرویز پویان یک جزوه کوچک بنام «ضرورت مبارزه مسلحانه و رد تئوری بقا» را در بهار 1349 پخش نمود. گروه جزنی و گروه احمدزاده در فاصله ماه‌های شهریور تا دی ۱۳۴۹ بر سر انتخاب استراتژی و تاکتیک مبارزه مسلحانه به بحث پرداختند، مسعود احمدزاده جزوه «مبارزه مسلحانه، هم استراتژی و هم تاکتیک» را در تابستان 1349 منتشر کرد و در همین زمان جزوه «آنچه یک انقلابی باید بداند» بنام علی اکبر صفایی فراهانی که به دیدگاه بیژن جزنی نزدیک بود انتشار یافت. پویان نظریه «دو مطلق» را پیش کشید، به این معنا که قدرت فائق حکومت از یک سو و فقدان کلی سازمان طبقه کارگر از سوی دیگر، وضعی را ایجاد کرده است که در آن قدرت مطلق با ضعف مطلق روبروست. از نظر پویان، «مبارزه مسلحانه» می‌بایست این جو را در هم می‌شکست و به ایجاد یک پیشاهنگ و کسب پیروزی منجر میشد. موتور کوچک ترور سیاسی باید موتور بزرگ انقلاب و روند ایجاد حزب کارگری را بوجود آورد.
این نظریه پردازی های سطحی و بی رمق و هیجانی و تروریستی بهیچوجه متکی بر شناخت تاریخی و جامعه شناختی و فرهنگی نبود. خودسری های شاه و شکنجه های ساواک فضا را آلوده ساخته و الگوپردازی کاستریستی برخی دانشجویان و جوانان، اشتیاق به انقلاب و اسلحه را در بخش بسیار کوچکی از جامعه تقویت کرد. حاملان این نظریه فاقد برنامه اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی برای جامعه بودند. آنها بطور مبهم عاشق «سوسیالیسم» بوده، مجذوب دیکتاتوری کمونیستی شده و درک آنها از مارکس در بهترین حالت به «آفاناسیف» و «ژرژپولیتزر» محدود میشد. فقر تئوریک و هیجان زدگی و ایدئولوژی فدایی گری شهادت طلب، برجسته ترین ویژگی چریکیسم چپ بود. تروریست های سیاهکلی می خواستند با ترور چند پاسبان و ژاندارم و افسر، انقلاب کارگری بپاکنند و جامعه را بسوی کمونیسم ببرند. این هدف میسر نشد.
در جامعه دهه پنجاه، ترورهای چریکی فدایی و مجاهد ادامه در حاشیه اجتماع یافت. ترس و واکنش اقتدارگرای شاه و خشونت ساواک، منجر به فضای بسته تری شد و حزب رستاخیز در اسفند 1353 بوجود آمد. رفرم های ارضی و اجتماعی انقلاب سفید در دهه چهل به اصلاح سیاسی در دهه پنجاه نیانجامید. در دهه پنجاه اقدامهای تروریستی ادامه داشت ولی بجز عنوانهای بزرگ روزنامه های دولتی، هیچ تاثیر مثبتی بر روند جامعه نداشت. فقط در خارج کشور با تلاش برخی ایدئولوگهای چپ تبلیغات سیاسی موافق با تروریسم بوجود آمد و عده ای از جوانان دانشجو را به عاملان پروپاگاند تبدیل نمود.
پدیده تروریسم نادانی و هیجان زدگی و تحقیر قانونگرایی را در میان بخشی از جوانان رشد داد. در پایان دهه پنجاه در ایران، مجموعه ای از عوامل مانند اسلامگرایی تاریخی و ذهنی جامعه، عقب ماندگی توده، شتاب یافتن خمینسم، رشد ایدئولوژی شریعتی در لایه های شهری، نیرنگ و فتنه گری همه اسلامگرایان، بیهوشی روشنفکران و یا حتا شیفتگی آنها به خمینی، تمایل برخی سیاست های بین المللی موافق آخوندها، نبود فرهنگ دمکراسی و قانونگرایی و بالاخره تزلزل سران ارتش، انقلاب اسلامی را پیروز گرداند و جامعه ایران را در مسیر یک بازگشت قهقرایی تازه قرار داد.
تروریسم سیاهکل، نمونه ای از فاجعه روشنفکری در ایران
سیاهکل چه نقشی در تحول جامعه داشت؟ پس از پنجاه سال باید گفت سیاهکل یکی از عواملی بود که بخشی از جوانان را به گمراهی کشاند. انقلاب اسلامی محصول گمراهی ها و نادانی ها، محصول نبود خرد دمکراسی خواه و آزادی خواه و محصول اسلام و گندآب شیعه گری بود. پیام سیاهکل عبودیت ساده لوحانه در برابر خشونت بود. در برابر خشونت قدرت سیاسی، خشونت ایدئولوژیکی چپ خود نمایی کرد و شماری از جوانان صادق و احساساتی قربانی تاریکی تاریخ شدند. چریک ها فاقد فرهنگ دمکراتیک بودند، آنها خواهان ساختن پلی بسوی دموکراسی نبودند. چریکیسم یک سوبژکتیویته توتالیتاریستی بود. امروز، یعنی نیم قرن پس از آن واقعه، هنوز انسان هایی هستند که در پریشانی معصومانه چریکیسم غوطه ورند و از «شکوه تاریخی» و «حماسه سیاهکل» سخن می گویند. آنها هنوز در مستی پولسیونی خود به لذت جوئی ناهشیارانه، در عقده های روانی و سرخوردگی ها و شکست های خود، به قهرمان سازی و بزرگ نمایی و تحقیر خرد ادامه می دهند.
جریان های تروریستی چپ در جهان و در ایران بسیار متنوع بوده و می باشند. سازمانهایی مانند توپاماروها در اروگوئه با سیاست ضد آمریکایی به آدم ربایی دست میزد، فراکسیون ارتش سرخ (بادر ماینهوف) در آلمان از طرف سرویس های جاسوسی آلمان شرقی و سازمانهای تروریستی فلسطینی به رهبری جرج حبش و یاسر عرفات تقویت میشد، سازمان بریگاردهای سرخ در ایتالیا برای آدم ربایی و ترور با بلوک شرق و فلسطینی ها همکاری میکرد. ماجرای سیاهکل سرآغاز سازمان چریکهای فدائی خلق است. این جریان با ترور افراد نظامی در پی ارعاب فلج کننده حکومت و تحریک کارگران بود. در این دو زمینه شکست قطعی بود زیرا نه رژیم فلج شد و نه کارگران به حرکت درآمدند. این جریان مانند جریان های چریکی چپ در سایر کشورها، خوش بینی مفرط به اسلحه داشته و آدمکشی و آدم ربایی و بانک زنی را برای سرنگونی حکومت و امپریالیسم در دستور کار خود قرارداده بود. اغلب این جریانها توسط بلوک شرق و برخی کشورهای عربی مانند لیبی و عراق مورد حمایت بود و از امکان مالی و تسلیحاتی برخوردار بودند. یکی از تاثیرهای مخرب این جریان های تروریستی به گمراه کشیدن جوانان و نابودی زندگی آنان بود.
جریان سیاهکل تجلی عصیان لایه ای اجتماعی بی ثبات و بی ریشه است. اینگونه جریان ها با تروریسم خود و تبلیغات حکومت و هوادارانشان می درخشند. درخشش آنها به فلسفه و تاریخ و آگاهی ربطی ندارد. در سالهای 40 خورشیدی در لحظه خستگی و فرتوتی جبهه ملی و در زمان تبلیغات دوستی بین دو کشور همسایه توسط حزب توده، این جریان خشمناک باید صدایی می کرد و پس از آن دیگر هیچ. جوانان بیست پنجساله ای مانند امیرپرویز پویان و مسعود احمدزاده با دیپلم دبیرستان خود و در نبود تجربه حرفه ای و اجتماعی و فرهنگی خود فاقد عمق بودند و تنها حس دردآلود و اسلحه خود را دلیل حقانیت خود می دیدند. جامعه به فلسفه و روشنگری و آزادی نیازمند بود و سیاسیون تروریست جوان عاشق انفجار نارنجک و شلیک اسلحه بودند و با سیانور در زیر زبان آماده بودند تا «شهید خلق» بشوند. درک آنها از آزادی به مفهوم آزادی مدرن و دمکراسی نبود بلکه سرسپردگی در برابر استالین و برژنف و مائو و کاسترو و یا مانند خسروگلسرخی سرسپردگی در برابر مولا حسین استعمارگر عرب بود. جریان سیاهکل و ادامه آنها در سازمان چریکهای فدایی خلق و جریان های همانند آنها، دردیروز و امروز، دارای کد ژنتیک بی وفایی نسبت به فلسفه و دانش و پرسشگری، می باشند. برخی از آن جوانان دانشجو در رشته های فنی درس میخواندند ولی سیاست زدگی و سطحی نگری و بی حوصگی جوانانه و شیفتگی به اسلحه و خشونت انقلابی آنها را درخود بلعید زیرا آنها مانند بسیاری دیگر در اپوزیسیون ایران در فرهنگ دمکراسی پرداخته نشده بودند. آموختن تکنیک ابزاری برابر خرد فلسفی و شهروندی دمکراتیک نیست.
باید یاد آوری نمود فقر فلسفه و سقوط اندیشه و عدم انتقاد به دین و رومانتیسم کور از جمله ویژگی های اساسی همه جریان های سیاسی چپ و اسلامی اپوزیسیون ایران بود. دیکتاتوری شاه اپوزیسیون هایی داشت که بشدت عقب مانده بودند و از میراث روشنگری غرب و فیلسوفان و مکتب سازان فکری بی بهره بودند و خود نیز حاملان اقتدارگرایی نوع دیگری بودند. کشور ما به مولیر و مونتسکیو و دکارت و کانت و استوارت میل و اسپینوزا و هانا آرنت و بازنگری رازی و ابوعلی سینا و نقد قرآن و نقد شیعه گری نیاز داشت، ولی اعضای اپوزیسیون سیاسی و فرهنگی، حامیان استالین و مائو و چه گوارا و کاسترو و امام حسین و آل احمد و غرب زدگی اش بودند. ذهنیت آنها با ملغمه ای از مارکسیسم عامیانه و شیعه گری و تقدس دینی و احساسات ضد غرب و تمایل ضد دموکراسی، ساختار یافته بود. این ویژگی در خارج از کشور نیز رایج بود و کنفدراسیون دانشجویان نیز زیر نفوذ همین ایدئولوژی بود. یادآوری سیاهکل ما را به عمق فاجعه خود می کشاند: فاجعه بی دانشی، فاجعه نبود فرهنگ فلسفی، فاجعه سطحی نگری و هیجان زدگی، فاجعه دین خوئی و اسلام پرستی، فاجعه ضدیت با تمدن غرب، فاجعه خشونت طلبی، فاجعه نبود فرهنگ آزادی اندیشه. ما می توانیم با کسب دانش گسترده، با تحول در روان فرهنگی خود، با نقد ایدئولوژی های اسارتبار و دگماتیستی، با نقد فرهنگ قرآنی و ازخودبیگانگی خود، با نقد تاریخ خود و با توانا نمودن جسارت انسانی و روشنفکرانه خود نقش بهتری ایفا کنیم.
جلال ایجادی
جامعه شناس، دانشگاه فرانسه
