رحیم کاظمی سرشت
مقدمه
اخیراً خبر برگزاری کنسرت رایگان همایون شجریان در میدان آزادی تهران منتشر شد. این رخداد، به رغم ماهیت فرهنگی و هنری خود، توجه تحلیلگران سیاسی را جلب کرده است؛ زیرا عدهای آن را نشانهٔ تلاش حکومت برای آرامسازی جامعه و مهار نارضایتی میدانند، و عدهای دیگر آن را فرصتی برای شکلگیری بیان جمعی و شبکهسازی اجتماعی قلمداد میکنند.
در این مقاله تلاش شده است تا آزادیهای کنترلشدهٔ گذشته و امروز مقایسه شود و پیامدهای سیاسی و اجتماعی آن بررسی گردد، و در نهایت ضرورت تسریع در تشکیل کنگره ملی توسط جمهوریخواهان و تلاشگران جریان مورد تاکید قرار گیرد.
بخش اول — مرور تاریخی: فضای باز سیاسی در پایان حکومت پهلوی
در سالهای ۱۳۵۶–۱۳۵۷، شاه تحت فشار داخلی و خارجی، به ویژه سیاستهای دولت کارتر و تاکید بر حقوق بشر، محدودیتها را تا حدی کاهش داد.
•مطبوعات امکان انتشار مقالات انتقادی پیدا کردند.
•احزاب و گروههای مخالف فضای محدودی برای فعالیت یافتند.
•نمونه شاخص: مقاله روزنامه اطلاعات در ۷ ژانویه ۱۹۷۸ / ۱۷ دی ۱۳۵۶ علیه آیتالله خمینی که موجب آغاز اعتراضات قم و چرخهٔ «اربعینها» شد.
نتیجه این گشودگیها نشان داد که آزادیهای کنترلشده میتوانند برخلاف انتظار، به تسریع فروپاشی یک نظام سیاسی منجر شوند، زیرا هزینهٔ مشارکت جمعی کاهش یافته و شبکههای اجتماعی امکان سازماندهی مییابند.
بخش دوم — وضعیت امروز: کنسرت رایگان همایون شجریان
•زمان و مکان: جمعه ۱۴ شهریور، ساعت ۲۲، میدان آزادی تهران.
•مجوز: رسماً صادر شده و اجرای روباز، رایگان و با ارکستر رسمی خواهد بود.
•پیامد اجتماعی: این کنسرت، در حالی که از نظر فرهنگی و هنری ارزشمند است، میتواند فضای نسبی برای فعالیت سیاسی و شبکهسازی مخالفان ایجاد کند.
•انگیزهٔ حکومت: کاهش تنش اجتماعی و جلوگیری از افزایش فشارهای جمعی.
•شباهت تاریخی: همانند پایان دوره پهلوی، حکومت با دادن آزادیهای محدود تلاش میکند فشار را کاهش دهد؛ اما نتیجهٔ تاریخی نشان داده که این سیاست میتواند معکوس عمل کند.
بخش سوم — تحلیل مقایسهای: فرصتها و تهدیدها
شباهتها:
•هر دو رژیم (شاه و جمهوری اسلامی) در شرایط ضعف و تحت فشار، آزادیهای کنترلشدهای ارائه کردهاند.
تفاوتها:
•جامعه امروز تجربهٔ ۴ دهه حکومت جمهوری اسلامی را دارد و حساسیت سیاسی بالاتر است.
فرصت (برای اپوزیسیون و جریان جمهوریخواه):
•آزادیهای کنترلشده، فضایی نسبی برای سازماندهی، شبکهسازی و فعالیت سیاسی مخالفان ایجاد میکند.
•تجمعات فرهنگی و رویدادهایی مانند کنسرت شجریان میتوانند محملی برای انتقال پیامها و شکلدهی جریانهای آلترناتیو باشند.
•این فضای محدود، آزمونی برای توانمندی اپوزیسیون در استفاده از فرصتها است و هرگونه تأخیر در بهرهبرداری میتواند پنجره تاریخی را ببندد.
تهدید:
•اگر اپوزیسیون و جمهوریخواهان نتوانند از این فرصت استفاده کنند، همانند تجربهٔ پایان پهلوی، فضای آزاد شده ممکن است به دست نیروهای غیرجمهوریخواه بیفتد و فرصت تغییر ساختاری از دست برود.
بخش چهارم — پیام برای جمهوریخواهان
با توجه به تجربه تاریخی و شرایط امروز، چند نکته کلیدی برای جمهوریخواهان و تلاشگران جریان:
1.تسریع در تشکیل کنگره ملی: روند شکلدهی کنگره ملی باید با فوریت پیش برود.
2.مرکز قدرت در داخل کشور: حضور فعال و هدایت نیروهای داخلی، محور اصلی موفقیت است.
3.همکاری نیروهای خارج از کشور: حمایت کامل، نه رهبری مستقیم، از جریان داخلی.
4.کیفیت بر کمیت ارجحیت دارد: تمرکز بر انسجام اولیه و قابلیت عملکرد سریع، مهمتر از جذب تعداد بیشتر نیروها است.
نتیجهگیری
کنسرت رایگان همایون شجریان در میدان آزادی صرفاً یک رویداد هنری نیست؛ بلکه نشانهای از تغییر توازن قدرت و ضعف کنترل حاکمیت است. همانند پایان دوره پهلوی، این آزادیهای کنترلشده میتوانند فرصتی برای اپوزیسیون و جریان جمهوریخواه باشند تا شبکهها و سازمانهای آلترناتیو خود را تقویت کنند، اما بدون وجود آلترناتیو منسجم و آماده، امکان دارد تغییرات به دست نیروهای غیرجمهوریخواه بیفتد.
بنابراین، تلاشگران و جمهوریخواهان باید روند تشکیل کنگره ملی را با فوریت و سرعت پیش ببرند. تشکیل کنگره با محوریت داخل کشور، انسجام نیروهای داخلی را تضمین میکند و پایهای برای هدایت تغییرات به سمت حکمرانی دمکراتیک و قانونمند فراهم میآورد. سرعت عمل در این مرحله حیاتی است، زیرا فرصت تاریخی محدود و غیرقابل تعویض است.
